Lectio 1. Excludit sua consideratione motum per accidens et illa quibus motus convenit per accidens

1 #G 336a ‘Transmutatur autem transmutans omne’B, , V, 1, 224a21 etc. Cum iam in libris praecedentibus determinatum sit de principiis rei mobilis et de ipso motu et de his quae consequuntur mobile et motum, intentio Philosophi in isto quinto libro est determinare de speciebus motus. Et sunt tres partes principales huius libri: prima est de diversitate specierum motus, secunda de unitate motus, tertia de contrarietateAconi.; quantitate G motus. Sed quia motus attribuitur quibusdam per se et quibusdam per accidens, et de his quae sunt per accidens non est scientia, ideo Philosophus in primo capitulo quintiAconi.; primi G libri excludit sua consideratione motum per accidens et illa quibus motus convenit per accidens, separando per distinctionem illud quod est per se ab eo quod est per accidens et ponit suam distinctionem trimembrem quae convenit mobili et moventi et terminus ad quemAconi.; quam G est motus. Nam mobile est triplex: quoddam secundum accidens, ut musicus currit; musicus enim per accidens est subiectum cursus. Et quoddam est mobile secundumAconi.; secundam G partem, et isto modo homo sanatur, quia pars eius sanatur, ut oculus vel corax. Et quoddam est mobile primum, et in qualibet diversa mutatione est diversum et diversum mobile primum.

2 Commentator dicit hic quod ille motus, scilicet secundum partem, reducitur ad istum qui est per se et est quasi medium inter illud quod est per accidens et illud quod est per se, sed in hoc convenit cum eo quod est per accidens, quia est per aliud, et cum eo quod est per se, quia pars cui convenit motus potest dividi a toto et tunc moveri, ut musica vel albedo, alio modo attribuitur motus gratia alicuius quod innatum est moveriAconi.; mori G.

3 Albertus dicit: ‘licet dictum sit quod aliquod est mobile per se et per accidens et aliquod secundum partem, ex hoc non debet intelligi quod aliquid sit medium inter per se et per accidens, sicut nec inter substantiam et accidens. Aliud enim est loqui de substantia et accidente et aliud de modo substantiae et accidentis. In modis accidentis et per accidens nihil prohibet aliquid esse vicinius substantiae, et in modisAconi.; modum G substantiae nihil prohibet aliquid esse vicinius accidenti quam aliudAconi.; ad G’BAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 1 (ed. Hossfeld, 402). HaecAconi.; Hoc G ille. De mobili secundum partem est dubium an debeamus dicere mobile moveriAconi.; mori G propter hoc quod pars eius movetur. Si enim ita foret, posito quod una medietas alicuius corporis dealbetur et quod alia denigretur, esset verum dicere quod hoc corpus dealbatur et etiam denigratur. Sed illud quod dealbatur erit album in termino motus et illud quod denigratur erit nigrum. Igitur dubium est an illud corpus esset simul album et nigrum.

4 Huic dicitur quod aliqua est dispositio quae ex hoc quod inest uni parti denominat totum et alia non. Nam quaedam est dispositio quae nata est inesse uni parti ita quod non alii, et talis dispositio ex hoc quod inest uni parti denominat totum, sicut patet de crispitudine capitis, et si pars moveatur ad talem dispositionem, ille motus denominat totum. Si enim caput sit in decrispari, homoAconi.; hoc G est in decrispari. Alia est dispositio quae potest indifferenter inesse diversis partibus et talis est duplex. Nam aliqua est dispositio quae ex hoc quod exsistit in una parva parte coafficitAconi.; coassistit G totum corpus, #G 336b sicut aegritudo in dente vel in digito, si sit vehemens, coafficitAconi.; coassistit G totum corpus, ut dicit hic AlbertusBAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 1 (ed. Hossfeld, 401). Et ex hoc quod talis dispositio denominat partem denominat totum. Si enim homo sanetur ab aegritudine dentium, dicimus quod homo sanatur. Sed alia est dispositio quae ex hoc quod exsistit in una parte non coassistit totum, et talis dispositio coassistens in parte non denominat totum. Ex hoc enim quod aliquis denigretur in dentibus, non sequitur quod ipse denigratur.

5 Et sicut mobile est triplex, sic est triplex movens, scilicet secundum accidens et secundumAconi.; secundam G partem et movens primum. Secundum accidens quomodo musicus sanat; accidit enim musico quod habeat artem medicinae per quam sanare possit. Movens per se est sicut medicus sanat alium a se. Si enim medicus sanet se, non est movens per se, sed per accidens. Nam Commentator dicit hic quod medicus non sanat per se nisi alium. Nam per [] res artificiales non agit in se nisi per accidens e contrario ei ... quod dictum est in definitione naturae. Si enim medicus per se sanaret se, ars medicinae esset natura, quia certum est quod ars medicinae est primum principium motus eius in quo est per se. Si igitur per se et non per accidens esset primum principium motus eius in quo est, sequeretur quod ars medicinae esset natura. Sed hoc non est verum, et ideo, si ars medicinae sit primum principium eius in quo est per se, tamen per accidens est primum principium motus eius in quo est per se, et ideo non est natura. Movens primum est illud quod non movet ex hoc quod aliud movet. Unde Commentator dicit hic quod ‘primum’ accipitur hic secundum quod accipitur in Posterioribus et in Posterioribus accipitur ‘primum’ secundum quod est ... alteri per ipsum et ipse non per alterum. Unde Commentator: primum dicitur duobus modis. Uno modo est synonymum ei quod est per se et ... dicitur magis proprie et est illud quod non movet propter alium motorem. Per hoc patet quod non omne quod movetur secundum quamlibet sui partem debet dici primum motum, quia sic exsistens in navi esset primum motum, sed solum illud dicitur primum motum quod non movetur ex hoc quod aliud movetur.

6 Viso quod mobile dicitur multis modis et movens similiter, Philosophus incipit numerare illa quae requiruntur ad motum et sunt quinque, scilicet mobile, motus, tempus et duo termini, scilicet terminus a quo et terminus ad quem. Et Commentator dicit quod motus constituitur in substantia eius ex istis tribus causis, scilicet de causis exsistentibus in ... extrinsecis et intelligit mobile et duos terminos, sed tempus et movens sunt causae extrinsecae. Ista tamen requiruntur ad motum, sed non probatur hoc, sed supponitur et in sexto probabitur quod omnis motus est in tempore, et etiam in septimo quod omne mobile habet motorem. Ista enim comparantur ad invicem, quoniam mobile differet ab utroque terminorum, sicut patet in exemplo: si lignum calefiat, lignum est mobile et frigidum est terminus a quo et calidum est terminus ad quem. Et certum est quod mobile nec est terminus a quo nec terminus ad quem. Nec est dicendum quod motus sit in forma ad quam est motus, quia motus est in eo quod movetur, sed forma neque movet neque movetur. Commentator dicit quod manifestum est quod illud quod movetur per se est aliud ab eo ad quod movetur, et ista alietas est ei primo et essentialiter per accidens ... non est ... ut illud quod movetur et illud ad quod est motus sint idem sed quamvis forma non movetur. Motus tamen magis denominatur a termino ad quem quam a termino #G 341a a quo. Et per hoc differunt termini motus, quia motus magis denominatur a termino a quo quam a termino ad quem. Causa quare magis denominatur a termino ad quem quam a termino a quo assignat Albertus, quia terminus a quo abicitur et terminus ad quem acquiritur, et ideo terminus ad quem qui habebit esse magis denominat quam terminus a quoBAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 1 (ed. Hossfeld, 403). Sed quia passiones dividuntur secundum magis et minus propter transmutationem sequentem illas, aestimatur quod albedo est motus. Et propter hoc dubitatur an passiones sint motus. Istam dubitationem solvit Philosophus determinando quod non sunt motus, quia tunc ad motum esset motus. Sic igitur patet quod terminus motus non est motus nec etiam movetur, sed terminus motus est immobilis, ut albedo vel locus. Et dicit Commentator quod albedo est forma quiescens immobilis, et qui dicit ipsum moveri, non est loquendum cum eo in ista scientia. Adhuc accipitur distinctio ex parte termini. Nam ex parte termini potest accipi per se et secundum partem et secundum accidens. Aliquid enim per se terminat motum, ut patet. In dealbatione album per se terminat motum. Color terminat dealbationem secundum partem, quia albedo est pars coloris. Et Anglia secundum partem terminat motum ad Exoniam eo quod Exonia est pars Angliae, sed intellectus per accidens terminat dealbationem, quia accidit alboAconi.; aliti G quod intelligatAconi.; intelligatur G.

7 Sic igitur patet quod mobile est triplex et movens triplex et terminus ad quem triplex et quod motus non est in forma ad quam est motus et quod mobile differet ab utroque terminorum motus. Sed quia de eo quod est per accidens non est scientia, mutatio per accidens est dimittenda nec est determinandum in scientia de his quae per accidens pertinent ad motum. Et dicit Commentator quod per ‘illud quod est per accidens’ debet intelligi illud quod est commune ei quod est secundum accidens et ei quod est secundum partem. Quod autem de talibus quae sunt per accidens non est determinandum probat Philosophus, quia talia sunt infinita et indeterminata. Si enim aliquid per se movetur ad album, per accidens movetur ad infinita, quia infinita accidunt ei. Quod enim per se movetur ad album, per accidens movetur ad illud quod intelligitAconi.; intelligitur G et potest per accidens moveri ad ... et sic de infinitis, sed motus per se est determinatusAconi.; indeterminatus G et inter determinata, quia aut est inter contraria aut inter contradictoriaAconi.; contradicta G. Mutatio enim per se aut est a contrario in contrarium aut a contradictorio in contradictorium aut a contrario in medium, et hoc patet inductive inducendo in qualibet specie motus. Commentator intelligit per ‘contradictoria’ illa quae opponuntur secundum affirmationem et negationem et per ‘contraria’ illa quae differunt proprie, ut dictum est in libro Categoriarum. Sed quia omnis motus videtur esse a contrario in contrarium posset dubitari quomodo motus potest esse a medio in contrarium vel econtra, ut dicit Philosophus quod potest motus esse a contrario in medium et e converso, quia medium contrariatur utrique extremo. Nam in medio sunt duo extrema sub media dispositione, ut patet. In colore pallido sunt album et nigrum sub dispositione media et propter hoc medium quodam modo contrariatur utrique extremo. Secundum enim quod pallidum habet aliquid de nigro, sic contrariatur albo, et secundum quod habet #G 337a aliquid de albo, sic contrariatur nigro. Unde medium comparatum uni extremo habet rationem alterius extremi, et sic est concedendum quod medium et extremum sunt quodam modo contraria. Unde Commentator primo Caeli et mundi distinguit de triplici contrarietate, quia quaedam est contrarietas extremi ad extremum et illa est perfectissima, et quaedam est contrarietas medii ad extremum et haec est minus perfecta, et quaedam est contrarietas medii ad medium et haec est imperfectissima.

8 Sed qualiter medium participat rationem utriusque extremi est magna dubitatio. Si enim in medio salvatur utrumque extremum, cum extrema sunt essentiae contrariae, sequiturAconi.; sed G quod contraria sunt simul in eodem. Si extrema non sunt rationaliter in medio, non potest salvari nec inveniri aliquid in medio per quod contrarietur utrique extremo. Dicendum quod medium participat naturam utriusque extremi. Sed hoc non est intelligendum quod medium sit compositum ex utroque extremo, sicut ex partibus essentialibus integrantibus ipsum, quia sic medium non esset ita simplex sicut extrema, sed hoc potest intelligi, sicut videtur Commentator dicere in libello De sensu et sensato. Dicit enim ibi quod color fit ex admixtione lucidi cum diaphano terminato per opacum ita quod color albus fit ex admixtione ignis clari cum diaphano multae diaphaneitatis et paucae opacitatis et color niger fit ex igne turbido et multa opaco cum pauco diaphano et colores medii diversificantur secundum diversitatem ... secundum magis et minus, scilicet lucidi, diaphani et opaci, et ideo album et nigrum dicuntur elementa aliorum colorum non quia alii colores sint compositiores eis, sed quia diversitas eorum est ex diversitate ... ipsorum vel propinquitatis ad proportionem quae est in comparatione ipsorum, scilicet albi et nigri. Et eodem modo est intelligendum in aliis qualitatibus mediis et sic in qualitatibus mediis est natura extremorum, quia ibi sunt illa per quae extrema contrariantur ad invicem, etsi nullum eorum sit in tanta actualitate sicut in extremo in quo superabundat. Vel possumus dicere quod nullus color est compositus, sed quilibet est forma simplex, sed tamen color medius habet consimilem virtutem qualem habet utrumque extremum. Nam fuscedo habet virtutem congregandi visum et etiam habet virtutem disgregandi visum et tamen in eo non sunt diversae naturae per quarum unam potest congregare visum et per aliam disgregare, sed quia elementa media sunt quodam modo gravia et quodam modo levia, utAconi.; ubi G dicitur secundo Caeli et mundi et tamen per unam qualitatem simplicem, nam per eandemAconi.; eadem G qualitatem aer exsistens in medio ascendit ad locum aeris, et si esset in sphaera ignis, descenderet ad locum aeris, et sic non oportet in illa qualitate ponere actualem compositionem diversarum naturarum sic quod color medius habet virtutem quodamAconi.; quondam G modo utriusque extremi et tamen in colore medio non est actualis compositio diversarum naturarum, sed solum virtualis, ita quod per eandem naturam simplicem color medius contrariatur utrique extremo.

9 Intelligendum circa praedicta quod eadem transmutatio #G 337b potest esse transmutatioAconi.; transpositio G per se et transmutatio per accidens. Tamen respectu illius quod est per accidens dicitur transmutatioAconi.; transpositio G per accidens et respectu illius quod est per se dicitur transmutatio per se, sicut illa eadem transmutatio quae per se terminatur ad album, per accidens terminatur ad illud quod intelligitAconi.; intelligitur G. Unde Philosophus removetAconi.; removetur G transmutationem per accidens a sua consideratione loquendo de transmutatione per se secundum quod comparatur ad terminum per accidens vel ad subiectum per accidens, et sic illud idem quod dividit in species et de quo determinat sub una consideratione excludit a sua consideratione sub alia comparatione.

Quaestio 1

1 Quaeritur primo an quilibetAconi.; quibus G motus habeat proprium subiectum distinctum a subiecto cuiuslibet alterius motus, sicut Philosophus videtur intendereAconi.; invenire G.

2 Quod non, probo, quia primum subiectum cuiuslibet motus est substantia, sed eadem substantia potest esse subiectum diversorum motuum, quia illud quod potest alterari, et potest augmentari et etiam mutare locum. Et hoc confirmatur per Philosophum, qui dicit quod omne mobile quocumque motu est mobile motu locali. Igitur diversi motus possunt habere idem subiectum.

3 Nec valet dicere quod non sola substantia est subiectum motus, sed aliquod aggregatum ex substantia et accidente, quia illud non videtur valere, quia si primum subiectum motus non esset substantia, cum motus maxime conveniat suo primo subiecto, sed quo quilibet motus propriissime conveniret alii a substantia, et sic sequeretur quod, si Socrates currat, quod aliud a Socrate curreret, ut scilicet illud aggregatum per accidens quod est primum subiectum cursus, nam de eo magis proprie diceretur quod currit quam de Socrate, et sic haec esset impossibilis ‘solus Socrates currit’.

4 Praeterea contraria habent fieri circa idem subiectum primo; sed contraria non habentAconi.; habet G fieri circa aliquid primo nisi illud sit aptum natum in esse ad contraria; igitur idem est primum subiectum motuum contrariorum per quos motus acquiritur, quia aliter contraria non haberentAconi.; haberet G fieri circa idem subiectum primo.

5 Praeterea si motus diversi haberentAconi.; haberet G diversa subiecta, igitur in quolibet motu essent infinita mobilia prima, quia quaelibet pars motus est motus et quilibet motus habet diversas partes et cuilibet motui diverso correspondet diversum mobile; igitur sicut sunt infinitae partes motus, ita essent infinita mobilia, quod apparet falsum. Et confirmatur ista ratio, quia si quilibet motus diversus requireret diversum subiectum, idem mobile in nullo motu esset idem mobile a principio motus usque ad finem motus, quia in qualibet parte motus esset aliud et aliud primum mobile, et sic nihil moveretur, quia in nullo motu esset aliquod primum mobile.

6 Praeterea motus est actus entis in potentia inquantum in potentia; sed idem est in potentia ad diversos terminos motus; igitur idem potest esse primum subiectum respectu diversorum motuum, quia moveri potest esse ad quemlibet ad quem est in potentia.

7 Praeterea si motus haberet proprium subiectum, cum omne habens proprium subiectum posset educi de potentia illius subiecti, sequereturAconi.; sequetur G quod motus posset educi de potentia illius subiecti; sed ad omne quod educitur de potentia subiecti potest esse motus; igitur ad motum potest esse motus, quod est impossibile.

8 Ad #G 338a oppositum est Philosophus hic, qui dicit quod aliud est subiectum primum alterationis et augmentationis et in alia et in alia specie alterationis est aliud et aliud subiectum primum.

9 Circa istam quaestionem oportet primo videre quidAconi.; quod G est id quod loco subiecti cadit in definitione motus, quae est quod motus est actus entis in potentia etc, quid scilicet intelligitur per ‘ens in potentia inquantum in potentia’, quia, ut dicit Commentator tertio Physicorum, si motus esset actus entisAconi.; ens G in quantum ens, tunc quiditas entisAconi.; ens G constitueretur per motum. Per quod videtur in proposito quod quiditas illius cuius motus est actus constituitur per motum. Si enim sequatur ‘motus est actus entis inquantum ens, igitur motus est de quiditate entisAconi.; ens G’, eodem modo videtur sequi ‘si motus est actus entis in potentia, motus est de quiditate entis in potentia’, et ideo videtur quod illud ens in potentia inquantum in potentia, de quo Philosophus loquitur, est unum aggregatum ex subiecto praesupposito motui et ipso motu. Aliter motus non esse de quiditate eius, et ideo possumus dicere distinguendo de subiecto motus. Est enim duplex subiectum motus: unum perfectibile per motum et praesuppositum motui et aliud est subiectum perfectum per motum, de cuius essentia est motus, et illud est aggregatum ex motu et ex subiecto praesupposito motui et tale aggregatum dicitur esse primum subiectum in quolibet motu. Exemplum huius potest esse lux. Lux dicitur habere duplex subiectum, scilicet diaphanum et lucidum. Diaphanum est subiectum perfectibile per lucem et praesuppositum lucis. Lucidum est perfectum per lucem et constitutum in sua essentia per lucem. Similiter simitas habet duplex subiectum, scilicet nasum et simum, sed simum est subiectum simitatis quod est constitutum in sua essentia per simitatem. Undo dico quod motus quiAconi.; quae G est actus entis in potentia inquantum in potentia non est sicut definitio simitatis, quae est illa cavitas nasi, sed sicut ista definitio cavitatis quae est cavitas simi. Unde secundum illud ens in potentia inquantum in potentia cadens in definitione motus est unum aggregatum ex subiecto praesupposito motui et ex ipso motu et tale est primum subiectum motus de quo Philosophus loquitur in isto quinto. Et haec videtur Commentator dicere primo commento huius tertii. Dicit enim quod per se subiectum cursus de quo Philosophus loquitur non est musicus, sedAconi.; scilicet G animal ambulans. Dicit etiam quod primum in proposito accipitur secundum quod sumitur in Posterioribus; nunc autem primum secundum quod definitur primo Posteriorum est illud quod in se habet et non ab alio priori quo est tale. Primum enim primo inest subiecto, quando non inest subiecto per aliquod extrinsecum a subiecto, sed per idem quod est de essentia subiecti, et ideo oportet quod moveriAconi.; mori G insit primo subiecto motus per aliquod intrinsecum sibi. Cum igitur moveri non insit primo subiecto motus nisi formetur per motum, oportet quod motus sit intrinsecus primo subiecto motus. Similiter nisi motus esset intrinsecus primo subiecto motus, consequentia consequens non valeret quam facit tertio huius. Quae est istaAconi.; ita G: si motus esset actus entisAconi.; ens G inquantum ens, quiditas entisAconi.; ens G constitueretur per motum.

10 Et si dicatur quod in definitione motus debet poni primum subiectum praesuppositum motui, quia ex quo motus est actus, sua definitio debet esse per additamentum et non per quodcumque additamentum, sed per subiectum, huic dicendum quod sufficit quod illud quod praedicatur in definitione motus complicetAconi.; co-iplicet G subiectum; nunc illud quod praedicatur loco subiecti in definitione #G 338b motus complicat subiectum motus. Et causa quare tale subiectum aggregatum debet poni in definitione motus et non subiectum praesuppositum motui est ista, quia idem est subiectum praesuppositum motui et termino motus. Quia igitur Philosophus definit motum secundum quod distinguitur a terminoAconi.; tertio G motus idem enim subiectum abstractum motui et termino motus quia igitur Philosophus definit motum secundum quod distinguitur a termino motus, oportet quod in definitione motus ponitur subiectum appropriatum motui. Quod quidem subiectum non est subiectum termini motus, et ideo in definitione motus debet poniAconi.; primo G tale subiectum quod constituitur in esse per motum.

11 Adhuc dicetur quod secundum illud idem ponitur in definitione sui ipsius, quia illud aggregatum ex motu et ex subiecto praesupposito motui includit motum tamquam partem eius; igitur si tale aggregatum ponatur in definitione motus, sequitur quod motus praedicatur in definitione motus et sic idem ponitur in definitione sui ipsius.

12 Huic potest dici quod aggregatum ex motu et ex subiecto motus est notius quam est motus, sicut album est notius quam albedo et pater quam paternitas et concreta quam abstracta; et ideo bene potest tale aggregatum poni in definitione motus nec est inconveniens quodAconi.; quid G idem implicite ponitur in definitione sui ipsius, sed tamquam pars principalis definitionis, hoc est inconveniens.

13 Secundum illud intelligendum quod primum subiectum motus est tale aggregatum ex motu et ex subiecto praesupposito motui.

14 Dicendum est ad quaestionem quod quilibet motus diversus habet subiectum primum diversum a subiecto cuiuslibet alterius motus. Quod potest probari: nam primum subiectum motus est compositum ex substantia et ex primo motu, modo si partes sint diversae, aggregata erunt diversa. Cum igitur omnis motus sit diversum ab alio motu, sequitur quod aggregatum ex uno motu est diversum a quocumque aggregato ex alio motu et subiecto. Igitur omnis motus habet subiectum diversum primum a quocumque subiecto cuiuscumque alterius motus.

15 Sustinendo istam viam dicendum est ad primum argumentum quod primum subiectum nullius motus est substantia, sed quidlibet primum subiectum motus est aggregatum ex subiecto et motu. Et quando dicitur quod omne mobile quocumque motu est mobile motu locali, dicendum quod hoc est verum loquendo de subiecto remoto et non de subiecto propinquo. Vel aliter: etsi omne mobile quocumqueAconi.; quodcumque G motu sit mobile motu locali, tamen non omne primum subiectum in unoquoque motu est subiectum primum motus localis, quia illud idem quod est primum subiectum in uno motu est subiectum per accidens alterius motus.

16 Ad argumentum in contrarium dicendum. Quando dicitur quod motus maxime competit suo primo subiecto, dicendum quod hoc est verum. Et concedo quod haec est magis per se ‘ens in potentia inquantum in potentia ad albedinem dealbatur’ quam ista ‘Socrates dealbatur’. Et accipiendo compositum ex Socrate et ex cursu de isto est verius dicere quod currit quam de Socrate. Unde si ‘A’ significet aggregatum ex Socrate et ex cursu vel idem quod Socrates currens, ista ‘A currit’ est verior quam ista ‘Socrates currit’, quia in subiecto huius ‘A currit’ includitur praedicatum. Et sic concedo quod haec est impossibilis ‘tantum Socrates currit’, tamen est bene possibilis ‘tantum Socrates est hoc currens’.

17 Ad aliud dicendum quod contraria habent fieri circa idem subiectum remotum; aliud tamen est subiectum propinquum unius contrarii et alterius. Vel posito quod idem esset subiectum primum contrariorum, quia tamen non est subiectum primum motus et termini motus, ideo etsi esset subiectum primum respectu contrariorum, tamen propter hoc non #G 339a sequitur quod sit idem subiectum primum motuum diversorum.

18 Ad aliud argumentum, quando dicitur quod in quolibet motuum essentAconi.; esset G infinita mobilia, dicendum quod, etsi in quolibet motuum essent infinita mobilia respectu diversarum partium motus ita quod quaelibet pars motus habeatAconi.; habeant G distinctum mobile ab alia parte motus, tamen ipsius totius motus est unum mobile primum et illud est compositum ex ipso toto motu et ex subiecto praesuppositoAconi.; praecepto G motui.

19 Ad aliud argumentum, cum dicitur quod motus est actus illius quod est in potentia ad terminum motus cuiusmodi est actus entis in potentia, dicendum quod motus est actus illius quod est in potentia ad terminum motus tamquam subiecti remoti, tamen illud quod perficitur per motum tamquam primum subiectum motus non est in potentia ad terminum motus. Unde loquendo de primo subiecto motus non est illud commune dictum verum ‘idem est subiectum motus et termini motus’, sed illud est verum loquendo de subiecto remoto.

20 Ad ultimum dicendum quod in subiecto praesupposito motui est potentia ad motum, et tamen motus ad quem mobile est in potentia non educitur de potentia mobilis per aliquem motum medium inter motum et mobile. Unde ista propositio falsa est ‘quidlibet ad quod mobile est in potentia potest educi de potentia mobilis’, quia sic ipsa eductioAconi.; educto G qua aliquid educitur de potentia mobilis posset educi, et eadem ratione eductio per quam illa educitur posset educi, et sic esset processus in infinitum. Unde illa propositio ‘omne quod est in potentia subiecti potest educi de potentia subiecti’, si sit vera, debet intelligi de forma absoluta permanente, non tamen de forma respectiva nec de forma successiva. Unde concedendum est quod in mobili est potentia ad motum. Quae potentia est ante motum. Et hoc vult Avicenna secundo suae MetaPhysicae capitulo primo, qui dicit quod mobile hora quietis habet duplicem potentiam, unam ad motum et aliam ad terminum motusBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 1 (ed. Van Riet, 150–151), et hoc quia motus et terminus motus sunt diversae perfectiones, et ideo motui et termino motus correspondet alia potentia et alia.

21 Si autem alicui non placeret sic dicere, scilicet quod primum subiectum motus est compositum ex motu et subiecto praesupposito motui, ... oporteat ... quod primum subiectum non sit sola differentia, quia? sic idem posset esse primum subiectum motuum differentium specie, oportet ponere quod subiectum praesuppositum motui cum aliquo addito sit primum subiectum motus. Sed quid sit illud additum, posset dicere quod est potentia ad terminum motus ... accipiendo aliqua respectu termini motus. Dicendum quod potentia est duplex: quaedam est potentia receptiva et quaedam est potentia respectiva. Potentia receptiva est illa ex qua in actu fit unum per se. Isto modo materia potest esse potentia, quia est in potentia ad recipiendum formam ex qua et materia fit unum. Et isto modo loquendo de potentia potest esse eademAconi.; idem G potentia contrariorum et etiam omnium praedicamentorum. Unde eadem est potentia receptiva qualitatis, quantitatis et sic de rebus omnium praedicamentorum. SedAconi.; sed scilicet G loquendo de potentia respectiva sic dico quod respectu alterius formae est alia et alia potentia, et isto modo loquitur Philosophus duodecimo Metaphysicae dicens quod in quolibet proprio praedicamento sunt propria principia. Dicit enim quod principia propinqua diversorum praedicamentorum sunt diversa, sedAconi.; scilicet G principia remota possunt #G 339b esse eadem. Unde sic loquendo de potentia dico quod alia est potentia respectu qualitatis et alia respectu quantitatis et sic de quolibet praedicamento et quod plus est respectu alterius et alterius speciei sive individui est alia et alia potentia respectiva. Et hoc vult Philosophus, ubi dicit quod, si posse laborare et posse sanari essentAconi.; esse G eadem, idem esset laborare et sanariB, , III, 1, 201a35–b2. Et loquitur de potentia respectiva, quia certum quod eadem est potentia receptiva sanitatis et aegritudinis. Et de ista potentia loquitur Commentator duodecimo Metaphysicae commento vicesimo, ubi Philosophus inquirit an eadem sint principia omnium praedicamentorum, ubi dicit Commentator quod, siAconi.; etsi G principia substantiae et relationis essent eadem, substantia et relatio essent eadem. Et ibidem commento nonagesimo tertio dicit Commentator quod principia substantiae differunt ab elementis quae sunt cuiuslibet praedicamenti, et similiter quae sunt substantiae sunt principia omnium et ea quae sunt uniuscuiusque praedicamenti differunt ab aliis, sed dicit quod hoc est intelligendum de principiis propinquis, in remotis vero possibile est ut principia se sint principia omnium. Item in commento tricesimo sexto dicit Commentator quod, sicut substantia est causa omnium accidentium, sic principia substantiae sunt causae principiorum in quolibet alio praedicamento, ut materia substantiae est causa materiarum in aliis praedicamentis et contraria in substantia sunt causae contrariorum aliorum praedicamentorum. Ex quo patet quod in quolibet praedicamento sunt propria principia et sic respectu alterius et alterius formae est alia et alia potentia. Et hoc est quod vult Avicenna secundo suae Physicae capitulo primo, ubi dicit quod nulla categoria est quae non habeat exitum de sua potentia ad effectumBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 1 (ed. Van Riet, 148), et sic videtur dicere quod in quolibet praedicamento est propria potentia et non solum est diversa et diversa potentia respectu diversorum praedicamentorum, sed etiam respectu rerum eiusdem praedicamenti. Hoc enim est quod ibidem dicit Avicenna, quod quia motus et terminus motus sunt diversae perfectiones, ideo alia est potentia ad motum et alia ad terminum motusBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 1 (ed. Van Riet, 150–151). Pro toto sciendum quod potentia est duplex, receptiva et respectiva. Potentia receptiva est eadem respectu diversorum praedicamentorum, sed potentia respectiva est alia et alia, quia respectus magis habet a termino quam a subiecto.

22 Istis suppositis potest dici quod primum subiectum motus est aliquod aggregatum ex substantia et potentia respectiva ad terminum motus, et secundum hoc quia motus diversi habent diversos terminos et respectu diversorum terminorum sunt diversae potentiae. Et est dicendum quod subiectum cuiuslibet motus est diversum a primo subiecto alterius motus, et hoc quia potentiae sunt diversae eo quod sunt respectu diversorum terminorum.

23 Sed tunc est dubium an ipsa potentia respectiva sit eiusdem generis cum termino. Si enim sit eiusdem generis, tunc res unius generis non posset acquiri subiecto nisi mediante alia potentia eiusdem generis et ita esset processus in infinitum.

24 Similiter potentia receptiva corrumpitur in adventu formae. Igitur talis potentia est de genere relationis, quia potest removeri ab aliquo subiecto nulla mutatione facta in isto subiecto. Nam ad eandem albedinem numero sunt diversae potentiae in diversis subiectis et inducta albedine in uno subiecto posset induci in alio et sic eadem albedo numero posset esse in #G 340a diversis subiectis, quod est impossibile. Potentia igitur respectiva est in genere relationis, quia potest auferri ab aliquo subiecto nulla mutatione facta in isto subiecto et sic videtur quod potentia respectiva non est eiusdem generis cum termino respectu cuius dicitur potentia.

25 Contrarium tamen apparat, quia si respectu cuiuslibet alterius formae esset potentia et illa non esset eiusdem generis, tunc potentia ad quantitatem non esset de genere quantitatis, sed esset actus alterius generis, quod est falsum, quia quantitas immediate inhaeret substantiae et per consequens nihil alterius generis mediat inter substantiam et quantitatem. Illa igitur potentia quae est ad quantitatem est de genere quantitatis.

26 Dicendum quod potentia respectiva est duplex, quia quaedamAconi.; quae est G est potentia ante actum quae abicitur in adventu actus, et quaedamAconi.; quodam G est potentia manens sub actu et illa indifferenter potest esse cum actu et ante actum. Et dicitur quod illa potentia quae est solum ante actum est de genere relationis. De illa potentia loquitur Commentator primo huius, ubi dicit et probat quod materia non est sua potentia. Tum quia materia manet in adventu formae et potentia corrumpitur. Tum quia materia est de genere substantiae et potentia est ad aliquod. Loquendo tamen de potentia respectiva quae est indifferenter et cum actu et ante actum, dico quod illa potentia est eiusdem praedicamenti cum actu et de illa potentia loquitur Commentator secundo Metaphysicae nono commento, ubi probat quod alia sunt elementa substantiae et relationis, quia si essent eadem, substantia et relatio essent eadem, quoniam principia substantiae sunt substantiae et principiaAconi.; priva^a G relationis sunt relationes. Et isto modo loquitur Commentator isto libro commento nono, ubi probat quod motus est in genere termini ad quem, quia motus est medium inter potentiam et actum; et actus et potentia sunt eiusdem generis cum eo cuius sunt potentia et actus; igitur etc.#G 341a

27 Dico igitur quod potentia #G 341b respectiva quae non abicitur in adventu formae est eiusdem generis cum ista forma per reductionem. Et si poneretur quod si potentia respectiva quae abicitur in adventu formae esset eiusdem generis cum ista forma, non esset magna cura. Non enim quilibet respectus est de genere relationis, sed solum ille respectus est de genere relationisAconi.; realis G qui est ad rem de genere relationis et ille respectus est de aliquo genere qui est ad rem alterius generis. Respectus enim magis specificatur ex termino quam ex fundamento. Ponendo igitur quod primum subiectum motus non est substantia sola, sed substantia cum potentia ad terminum sive cum aptitudine ad terminum, patet quod in quolibet motu diverso est diversum et diversum primum mobile.

28 Sustinendo istam viam potest dici ad rationes sicut prius, concedendo ad primum argumentum quod non sola substantia est primum subiectum motus nec etiam sola substantia movetur, immo motus verius competit suo primo subiecto quam alicui substantiae. Ad alias rationes eodem modo sicut prius.

Quaestio 2

1 Magis autem etc., commento 4.

2 Quaeratur utrum motus sit eiusdem naturae cum termino ad quem est motus.

3 Quod non, probo, quia motus est de genere quantitatis; sed aliquis terminus motus non est de genere quantitatis, ut patet de termino alterationis vel motus localis; igitur non omnis motus est eiusdem naturae cum termino ad quem. Quod autem omnis motus sit de genere quantitatis probo tripliciter. Primo sic: tempus est res de genere quantitatis, sicut habetur in Praedicamentis; sed motus propinquius se habet ad magnitudinem et continuitatem quam tempus, quia tempus capit continuitatem a motu, ut patet ex sexto huius; igitur si tempus sit in genere quantitatis, multo fortius motus est in genere quantitatis. Secundo probatur idem sic: secundum Philosophum capitulo de tempore aliter motus mensuratur a tempore et aliter alia mobilia; nam motus mensuratur a tempore quantum ad suam essentiam, quia ut dicit Philosophus, motus mensurat motum et essentiam motus et in littera Commentatoris ...habetur quod motus mensurat motum et essentiam motus. Tunc arguo: omne illud cuius essentia mensuratur tempore in essentia sua habet partes quarum una est prior et alia posterior. Motus igitur, ex quo sua essentia mensuratur tempore, est secundum suam essentiam divisibilis in partes eiusdem rationis, sed omne tale est per se in genere quantitatis. Tertio sic: Commentator capitulo de tempore commento secundo dicit quod prius et posterius cum fuerint considerata secundum quod sunt in subiecto, tunc erunt partes motus. Cum autem fuerint considerata secundum definitionem et quiditatem, tunc prius et posterius erunt aliud a motu, quia motus est in quantitate et prius et posterius sunt in numero. Haec ille. Et per quantitatem intelligit quantitatem continuam. Motus igitur est quantitas continua et per consequens est in genere quantitatis.

4 Ad principale: si motus esset idem cum termino motus, cum terminus ad quem est motus et terminus a quo est motus sint contraria, motus et terminus a quo ipsius motus essent contraria. Cum igitur motus et terminus a quo est motus sint simul in subiecto, sequitur quod contraria sunt simul in eodem.

5 Ad primum Nec valet dicere quod, quando motus est in subiecto etc., terminus a quo non est in subiecto, et sic contraria non simul in eodem. Contra: si hoc, esset verum dicere #G 342a ‘terminus a quo est motus subito abiceretur’ et esset dare ultimum instans in quo terminus a quo motus est in mobili, quia sit A primum instans temporis mensurantis motum in A terminus a quo ipsius motus est in mobili. Quaero tunc: aut erit postea in mobili aut non? Si sic, cum statim post motus erit in mobili, sequitur quod contraria sunt simul in eodem. Si ... terminus motus numquam post A erit in mobili, tunc A est ultimum instans in quo terminus a quo motus inest mobili. Igitur esset dare ultimum instans rei permanentis in esse et similiter forma habens contrarium abiceretur absque motu, quod est impossibile.

6 Si dicatur aliter quod, etsi motus et forma ad quam est motus sint eiusdem naturae, differunt tamen secundum magis perfectum et minus perfectum, et ideo, si terminus ad quam est motus contrarietur termino a quo, tamen motus non contrarietur termino a quo est motus, contra: formae contrariae contrariantur ratione suarum essentiarum, non ratione graduum differentium secundum magis perfectum et minus perfectum, quia si sic esset, inter nulla contraria esset tanta distantia quin possit esse maior. Tamen forma non possit esse sub gradu ita perfecto quin possit esse sub perfectiori nec sub gradu ita remisso quin possit esse sub remissiori. Ex quo igitur contrarietas est ratione essentiarum et non ratione graduum, si sit essentia motus et termini motus, oportet quod si terminus ad quem est motus contrarietur termino a quo, quod ipse motus contrarietur termino a quo. Praeterea si essentia motus sit eadem cum essentia termini, cum essentia ipsius motus acquiratur sine motu, sequitur quod essentia termini ad quem acquiratur sine motu.

7 Ad principale: si fiat motus ab albo in nigrum, oportet mobile prius pervenire ad medium quam ad terminum, puta ad fuscum et pallidum. Igitur ista tota dealbatio non est eiusdem speciei cum albedine, quia aliqua pars dealbationis est eiusdem naturae cum fuscedine, ut scilicet ista pars dealbationis per quam acquiretur fuscedo. Si igitur alia pars huius dealbationis esset eiusdem naturae cum termino, sequeretur quod fuscedo et albedo essent eiusdem naturae cum termino.

8 Hic potest argui sub alia forma: si aliqua pars dealbationis sit eiusdem naturae cum albedine et defuscatio est pars dealbationis, igitur defuscatio est eiusdem naturae cum albedine; sedAconi.; scilicet G defuscatio est eiusdem naturae cum fuscedine; igitur fuscedo et albedo essent eiusdem naturae. Quod autem defuscatio sit pars dealbationis apparet, quia si ex nigro fiat album, oportet mobile prius pervenire ad medium ut ad fuscedinem; sedAconi.; scilicet G fuscedo non acquiritur sine defuscatione; igitur defuscatio est pars dealbationis.

9 Dicitur quod, si ex albo fiat nigrum et e converso, non oportet mobile prius pervenire ad colorem medium. Contra: operatio formae non est sine forma; sed in medio est operatio formae mediae; igitur etc. Minor patet, quod si ex frigido fiat calidum, in medio motus habet mobile operationem calidi; igitur tunc in mobili est tepiditas. Assumptum patet manifeste, nam si ex frigido fiat calidum, antequam inducatur perfecta #G 342b caliditas, mobile nec est perfecte calidum nec perfecte frigidum, sed habet virtutem tepidi. Et sicut est de forma tepiditatis, quae est medius inter calidum et frigidum, sic est de formis mediis inter album et nigrum.

10 Praeterea si in medio motus mobile quiesceret, esset sub forma media, igitur et si movetur continue, adhuc in medio motus erit sub forma media, quia ex quo quies est sola privatio, non est causa alicuius formae. Si igitur mobile sit sub forma media, posito quod quiescat in medio, sequitur quod, etsi mobile continue movetur, erit in medio sub forma media.

11 Iterum Avicenna tertio suae Metaphysicae capitulo primo dicit expresse quod ad hoc quod ex albo fiat nigrum oportet transire per colores medios.

12 Iterum Commentator isto quinto commento nono dicit quod omnis motus est inter contraria mediata, et quia inter privationem et habitum vel e converso non est medium, ideo dicit quod mutatio quae est inter privationem et habitum vel e converso non est motusAconi.; modus G. Ex isto videtur quod ad hoc quod aliqua mutatio sit motus requiritur quod inter terminos illius mutationis sit medium in quod mobile prius devenit quam in extremo, quia si non prius deveniret ad medium, subito fieret mutatio ab uno extremo in reliquum.

13 Ad principale: motus differentes specie sunt ad terminum eiusdem specieiAconi.; eiusdem speciei ad terminum G. Si igitur motus esset eiusdem speciei cum termino, sequeretur quod motus differentes specie essent eiusdem speciei. Probatio assumpti: nam augmentatio et diminutio possunt esse ad terminos eiusdem speciei, scilicet ad quantitatem bicubitam. Nam si aliquid movetur a quantitate unius cubiti ad quantitatem bicubitam, ille motus est augmentatio, et si aliquid movetur a quantitate tricubita ad quantitatem bicubitam, ille motus dicitur diminutio. Augmentatio igitur et diminutio, quae sunt motus differentes specie, possunt terminari ad terminum eiusdem speciei. Idem patet in motu locali nam motus sursum et motus deorsum differunt specie et tamen possunt esse ad terminos eiusdem speciei, quia ad medium aeris potest esse motus sursum et etiam deorsum, ut si aliquid movetur a sphaera ignis ad medium aeris, ille motus esset motus deorsum.

14 Iterum motus a magis albo ad minus album et motus a minus albo ad magis album essent eiusdem speciei, quia possunt esse ad terminos eiusdem speciei, quia ponatur quod aliquis movetur ab albedine habente duos gradus ad albedinem habentem quattuor gradus et quod aliquid movetur ab albedine habente sex gradus ad albedinem habentem quattuor gradus. Unus illorum motuum est a minus albo ad magis album et alius est a magis albo ad minus album. Igitur isti motus essent eiusdem speciei, cum terminus est eiusdem speciei. Sed hoc est falsum, quia isti sunt motus contrarii. Sequeretur etiam quod motus a magis albo ad minus album et e converso non essent motus contrarii, quia sunt ad terminos eiusdem speciei, utAconi.; non G probatum est nunc, et tamen duo motus quorum uterque est a magis albo ad minus albo essent contrarii, quoniam tales duo motus sunt ad terminos contrarios et si termini sint contrarii, motus erunt contrarii, posito quod motus sit eiusdem speciei cum termino. Quod autem duo motus quorum uterque est a minus albo ad magis album sint ad #G 343a terminos contrarios patet, quia si aliquid movetur ab albedine habente quattuor gradus et ibi quiescat et postea movetur alio motu ab albedine habente quattuor gradus ad albedinem habentem sex gradus, uterque illorum motuum est a minus albo ad magis album et tamen sunt ad terminos contrarios, quia secundus motus est a contrario in contrarium, scilicet terminus a quo secundi motus est terminus ad quem primi. Igitur cum terminus a quo et terminus ad quem motus sint contrarii, sequitur quod termini ad quos sunt isti duo motus essent contrarii.

15 Ad principale: si motus et terminus motus essent eiusdem naturae, motus localis esset imperfectioris naturae quam aliquis alius motus, quia ubi, quod est terminus motus localis, est imperfectioris naturae quam qualitasAconi.; quantitas G vel quantitas ad quae sunt alii motus. Si igitur motus esset eiusdem naturae cum termino, motus localis esset imperfectissimus.

16 Praeterea si motus sit eiusdem speciei cum termino, cum illud motus possit terminari ad terminos differentes specie, sequitur quod idem posset esse in diversis speciebus. Similiter motus posset terminari ad alium terminum quam ad quem terminabitur. Igitur si esset eiusdem naturae cum termino, sequitur quod aliquis motus possit esse alterius naturae quam est et quod possit esse aliud a se ipso.

17 Iterum quando motus est indeterminatus, quis erit suus terminus ... Igitur quando motus est non capit speciem a suo termino nec quando motus non est non capit speciem a termino quia quod non est non est in specie. Si dicatur quod, quando motus est, tunc est indeterminatum a quo capit speciem, sed termino …? determinatum est a quo motus prius cepit speciem, contra: omne quod determinate est in aliquo genere, determinate est in aliqua specie, sed quando motus est determinatum est de illo quod est motus. Igitur ille motus determinate est in aliqua specie motus. Cum igitur tunc erit indeterminatum quis erit suus terminus non reponitur? motus in aliqua determinata specie per suum terminum, quia si motus caperet speciem a termino, ista consequentia esset bona ‘ille motus est in hac specie, igitur ille motus est ad terminum talis speciei’. SedAconi.; si G haec consequentia non valet, quia antecedens est determinate verum et consequens indeterminate verum.

18 Ad principale: aliquis motus non habet terminum, scilicet motus circularis, igitur non capit speciem a suo termino.

19 Iterum motus circularis et motus rectus possunt terminari ad eundem terminum numero. Nam ad eundem terminum numero potest aliquid moveri super lineam rectam et super lineam circularem. Si igitur linea sit eiusdem naturae cum termino, sequitur quod motus circularis et motus rectus essent eiusdem speciei.

20 Praeterea terminus motus est indivisibilis et motus est divisibilis; sedAconi.; scilicet G divisibile et indivisibile non sunt eiusdem speciei; igitur etc.

21 Praeterea motus non recipit speciem alicuius generis, igitur non est in genere. Et ultra: igitur non est in genere termini ad quem.

22 Ad oppositum: per Philosophum tertio huius motus non est praeter resAconi.; res praeter G ad quas est motus. Et ibi dicit Commentator quod necesse est quod motus in genere substantiae numeretur in genere substantiae et motus quae est in quantitate in genere quantitatis et sic de aliis.

23 Iterum tertio huius commento quarto dicit Commentator quod motus secundum quod non differt a perfectione ad quam vadit nisi secundum magis et minus est in genere termini ad quem et isto modo generatio est acquisitio partis post partem illius perfectionis ad quam #G 343b vadit. SecundumAconi.; sed G quod est via ad formam sic est praedicamentum per se. Et ille modus est famosior, sed alius modus est verior, et ideo Aristoteles induxit istum modum famosum in Praedicamentis et istum verum modum in hoc libro.

24 Similiter quinto Physicorum commento nono probat Commentator quod motus est de genere ad quem per talem rationem: motus est quoddam medium interAconi.; ante G potentiam et actum, sedAconi.; scilicet G potentia et actus sunt eiusdem generis et sunt de genere illius cuius sunt potentia et actus; igitur motus, cum sit quoddam medium inter potentiam et actum est in eodem genere cum actu acquisito per motum.

25 Praeterea arguimus per rationem sic: si motus esset in uno praedicamento et terminus motus in alio, tunc motus terminaretur per terminum extraneum et extrinsecum; sed quodlibet extraneum essentialiter est terminus alterius extranei; igitur quilibet motus posset terminari ad quemcumque terminum quantumcumque extreneum.

26 Item motus ad albedinem magis accedit ad albedinem quam facit nigredo; sedAconi.; scilicet G illud quod magis accedit ad primum in genere magis est in isto genere; igitur motus ad albedinem magis est in genere qualitatis quam nigredo. Cum igitur per se sit nigredo in genere qualitatis, sequitur quod motus ad albedinem est per se in genere qualitatis.

27 Circa istam quaestionem sunt multae opiniones, quia secundum quod recitat Avicenna secundo suae Meta Physicae capitulo secundo BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 2 (ed. Van Riet, 175–179) quidam comparant motum ad movens, et cumAconi.; tamen G motus comparatus ad movens non videtur esse nisi actus moventis, dixerunt motum esse in praedicamento actionis. Et hoc videtur esse opinio auctoris in libro Sex principiorum, qui dicit quod omnis motus in actione et omnis actio in motu firmabiturB, Liber sex princ., II, 20 (ed. Minio-Paluello, 39).

28 Alii comparant motum ad mobile, et quia motus comparatus ad mobile non sit nisi quidam actus mobilis quem suscepit a movente per quem aliquid ab eo abicitur, sic dicunt quod motus est in praedicamento passionis, et illo modo loquitur Philosophus de motu in Praedicamentis. Unde passio magis facta etiam intensa aliquid abicit a substantia et aliquid acquirit et idem per quod aliquid acquiritur et aliquid abicitur est motus, ideo motus ut sic est passio.

29 Alii comparant motum ad terminum dicentes motum esse fluxum alicuius entis in terminum et illi diversificati sunt, quia quidam dicunt quod motus non differt a termino nisi sicut imperfectum a perfecto. Unde dicunt quod motus et terminus motus non differunt nisi sicut res quiescens et res remota in fluxu. Unde dicunt quod eadem res quae est terminus motus secundum quod est in quieteAconi.; quiescente G est ipse motus secundum quod est in fluxu. Alii dicunt quod ille fluxus essentialiter differret ab eo ad quod fluit. Et illorum quidam dicunt quod non est in genere nec specie, sed est via ad rem praedicamenti. Unde non est in genere nisi quia est via ad rem generis, et isto modo dicit Philosophus quod generatio est vera quae est via ad naturam. Alii dicunt quod motus est praedicamentum per se et habet sub se genera subalterna, ut alterationem et loci mutationem, et etiam habet sub se speciem specialissimam, ut dealbationem nigredinem. Unde illae sunt quinque opiniones famosae antiquorum.

30 Alia est opinio communis, quod motus potest accipi pro forma fluente vel pro fluxu formae. Secundum quod accipitur pro forma fluente sic est in genere cum termino ad #G 344a quem et non differt a termino ad quem nisi sicut imperfectum a perfecto. Sed secundum quod accipitur pro fluxu formae, sic est in praedicamento passionis, quia sic est quaedam abiectio alicuius perfectioni a mobili.

31 Contra istam viam quaero quid intelligitur per ‘formam fluentem’: aut forma ad quam est motus aut forma a qua est motus? Si forma ad quam est motus, cum illa non sit ante terminum motus, non potest dici quod illa sit forma fluens, quia quod non est non influit. Si intelligitur terminus a quo, magis est dicendum quod motus secundum quod accipitur pro forma fluente est eiusdem naturae cum termino a quo quam quod est eiusdem naturae cum termino ad quem. Similiter terminus a quo et terminus ad quem sunt contrarii, sed contrarii non sunt eiusdem naturae, sive fluant sive non. Si dicatur quod terminus ad quem est forma fluens et terminus ad quem habet esse incompletum, antequam motus finiatur, contra: supposito quod A mobile movetur a calido habente quattuor gradus ad frigidum habens quattuor gradus et quod B mobile movetur a frigido habente quattuor gradus ad calidum, tunc arguo: quando A mobile recedens a calido erit in secundo gradu, adhuc etiam habet duos gradus caliditatis, et quando B mobile est in secundo gradu, habet duos gradus frigiditatis et non habet tot gradus caliditatis quot habet A mobile. Igitur plus de caliditate est in A mobili quam in B mobili, igitur si forma fluens secundum quam B movetur sit caliditas, multo fortius forma fluens secundum quam A movetur erit caliditas et sic forma fluens magis erit terminus a quo quam terminus ad quem.

32 Similiter si caliditas esset forma inhaerens ipsi B in prinicipio motus, quod oportet dicere si caliditas ad quam B movetur sit forma fluens, multo fortius caliditas erit forma inhaerens ipsi A; et per te frigiditas est forma inhaerens ipsi A, quia aliter non esset forma fluens secundum quam A movetur; igitur ipsi A inerunt simul caliditas et frigiditas.

33 Praeterea in primo instanti temporis mensurantis motum illa forma fluens non est in mobili et statim inerit mobili, quia quandocumque inest mobili forma fluens, inest mobili absque motu et sic una res de genere quantitatis inest alicui absque motu praecedente.

34 Ad istam quaestionem videtur esse dicendum secundum sententiam Commentatoris, quia motus uno modo est in genere passionis, in genere formae acquisitae per motum. Dicit enim Commentator tertio huius commento tertio quod motus secundum quod non differt a perfectione ad quam vadit nisi secundum magis et minus, necesse est ut sit de genere illius perfectionis ad quam tendit motus, ut nihil aliud est quam generatio partis post partem illius perfectionis ad quamAconi.; quem G intendit motus, donec perficitur et fit in actu. Unde necesse est quod motus qui est in substantia inveniatur in genere substantiae et motus qui est in quantitate in genere quantitatis, et similiter qui est in ubi et in qualitate. SecundumAconi.; sicut G autem quod est via ad perfectionem alia ab illa perfectione, necesse est ut sit genus per se. Via enim ad ipsam rem est aliud ab ipsa re, et secundum hoc fuit positum in Praedicamentis praedicamentum per se. Et ille modus est famorior et isteAconi.; ille G modus est verior, et ideo Aristoteles induxit istum modum famosum #G 344b in Praedicamentis et istum verum modum hic in hoc libro. Haec Commentator.

35 Iterum quinto huius commento nono dicit Commentator quod medium inter potentiam et actum erit esse de genere illius actus qui est completum. Ire enim ad calorem est calor quocumque modo et similiter ire ad frigus. Et secundum hunc modum verum est dicere quod motus est in illo genere in quo est illud ad quem est motus, id est secundum suam materiam. Secundum autem quod motus est forma in hac materia aestimandum est quod motus est per se praedicamentum, et secundum hoc fuit consideratumAconi.; fit considerandum G in Praedicamentis. Motus igitur habet duplicem considerationem, quia secundum eius materiam est in genere eius ad quem est motus. Secundum formam, id est secundum quod est transmutatio coniuncta cum tempore, est in praedicamento passionis et primo modo motus et illud ad quem est motus non differunt nisi secundum magis et minus. Haec igitur videtur esse intentio Commentatoris, quod motus secundum materiam est in genere termini ad quem et motus secundumAconi.; et G formam est in genere passionis. Sed antequam illud perfecte intelligitur, oportet videre quid intelligitur per ‘materiam motus’ et quid per ‘formam motus’. De materia motus dicunt aliqui quod materia motus est forma diminuta quae in terminum motus fit perfecta et in actu. Unde dicunt quod in principio motus acquiritur terminus ad quem, modo tamen imperfecto. Et illa forma imperfecta quae in fine motus erit perfecta et in actu, est materia motus. Et certum est quod forma perfecta non differt a forma imperfecta nisi secundum magis et minus, non secundum essentiam, sicut minus album non differt a magis albo secundum essentiam, sed secundum magis perfectum et minus perfectum. Et sic est verum dicere quod materia motus est eiusdem essentiae cum forma ad quam est motus. Et quod haec sit intentio Commentatoris apparet, nam isto quinto commento vicesimo primo dicit Commentator quod perfectio accepta in definitione motus quae est tamquam genus invenitur in transmutatione quae est in generatione, quando in ea non est perfectio diminuta de genere eius ad quem est motus, id est de genere perfectionis completae et causa in hoc est quoniam forma est indivisibilis et generatio est de non esse. Haec Commentator.

36 Et Albertus ibidem primo tractatu quinti Physicorum capitulo ultimo in fine dicit quod in substantia non est motus, quia forma substantialis est indivisibilis perfectio quae non est diminuta, antequam sit completa, sicut exigit motus, quia motus est forma fluens ab esse incompleto ad esse completumBAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 9 (ed. Hossfeld, 421). Haec ille. Secundum hoc igitur videtur quod materia motus est forma diminuta quae fit perfectior quousque motus compleatur et est forma secundum quam est motus.

37 Ista tamen opinio non videtur sustineri posse in quolibet motu, sed solum ubi est motus in eadem specie, ut a magis albo ad minus album vel e converso. In tali motu potest materia motus dici forma talis diminuta et in tali motu potest sustineri talis distinctio, quia motus potest accipi pro forma fluente vel pro fluxu formae, quia in tali motu potest concedi quod forma fluens est forma ad quam est motus, secundum tamen esse diminutum. Verumtamen si fiat motus ab una specie in aliam speciem, non potest sustineri quod forma fluens sive materia motus sit eiusdem essentiae cum termino ad quem, quia terminus motus non inducitur ante finem #G 345a motus. P.? quia sic contraria essent simul in eodem, ut terminus a quo et terminus ad quem igitur forma ad quam est motus du...te motu non est forma fluens nec materia motus, quia quod non est non fluit. Ideo si velimus sustinere istam viam cum opinione Commentatoris videtur esse secundum quod motus secundum materiam est eiusdem speciei cum termino ad quem est motus solum ubi est motus in eadem specie, ut ubi est motus intentionis et remissionis ut si motus a magis albo ad minus album vel e converso. Si tamen ponamus quod materia motus sitAconi.; sint G eiusdem essentiae cum termino motus in aliis motibus in quibus terminus a quo et terminus ad quem differunt specie, ut si fiat motus a frigido in tepidum, oportet ponere quod ista materia motus quae est eiusdem essentiae cum termino motus non est per se in genere, sicut solum est in genere termini ad quem per reductionem sicut quaedam dispositio vel via ad terminum ad quem et isto modo possimus concedere quod ista forma diminuta potest esse simul cum termino a quo est motus nec sint contraria. Tamen quod aliquid in genere per se eiusdem speciei cum termino ad quem sit simul cum termino a quo, haec claudit contraria, quia ponit quod contraria sunt simul in eodem.

38 Aliter tamen potest dici distinguendo de materia motus, quoniam quaedam est materia motus secundum quam attenditur successio in motu et alio modo forma terminans motum sive quaecumque forma acquisita per motum dicitur esse materia motus. Loquendo de materia motus primo modo sic est eiusdem essentiae cum termino motus, quando fit motus in eadem specie. Sed quando motus est ab una specie in aliam, tunc materia motus primo modo dicta et forma ad quam est motus non sunt eiusdem essentiae, quia successio in motu tali non attenditur secundum formam ad quam est motus, sed magis secundum formam a qua est motus, sicut patet, si fiat motus ab albo in pallidum. Successio in isto motu attenditur secundum albedinem et non secundum pallorem et isto modo loquendo de materia motus est materia motus eiusdem essentiae cum forma a qua est motus. Alio modo dicitur materia motus forma acquisita per motum, sive sit forma ultimo acquisita per motum sive sit aliqua forma eiusdem speciei prius acquisita. Isto modo loquitur Commentator de materia motus isto quinto commento quinquagesimo quarto, ubi probat quod motus non terminat motum, quia tunc motus haberet motumAconi.; materiam G. Ibi dicit Commentator quod in impossibilia contingentia ponentibus quod motus habet motum sicut subiectum. Eadem contingunt ponentibus quod motus habet motum sicut terminum, quia ad utramque opinionem sequitur quod motus movetur. Unde dicit quod, sicut in transmutatione de albedine in nigredinem sequitur ut nigredo sit transmutata similiter si genus moti in quo fuerit motus sit motus, sequitur ut motus movetur, et in #G 345b eodem commento dicit quod subiectum motus intelligitur duobus modis, quorum unum est illud in quo est motus, scilicetAconi.; sed G corpus motum, et secundus modus est genus in quo est motus, scilicet quantitas transmutabilis. Et sexto huius commento sexagesimo secundo dicit Commentator quod motus habet duplex subiectum, scilicet genus praedicamentorum in quo est motus et substantia subiecta illi generi et utrumque debet esse motus, et quinto huius commento decimo septimo dicit Commentator quod Philosophus accipit illud ad quod mobile movetur loco motus, quia illud ad quod est motus est de natura motus. Secundum autem hoc possumus dicere quod secundum intentionem Commentatoris subiectum motus sive materia motus est forma acquisita per motum et hoc in quocumque motu, sive sit a forma unius speciei ad formam alterius sive a forma unius speciei ad formam eiusdem speciei. Unde secundum hoc non apparet qualiter motus secundum materiam est eiusdem speciei cum forma ad quam est motus et secundum hoc potest faciliter responderi ad dicta Commentatoris octavo huius commento tricesimo, ubi dicit quod prima pars motus fit subito et in inconti...ti.

39 Ad secundum illud quod ille intendit de materia motus, quia certum est quod forma acquisita per motum inducitur tota simul in instanti et non in tempore. Non enim acquiritur primo una pars formae et postea alia, sed materia sive subiectum primo disponitur ad formam et postea forma tota simul inducitur et iam formam vocat Philosophus im partem?? motus, quia talis forma dicitur esse materia motus. Et quod ista est intentio Commentatoris ibidem patet per dicta sua, quia in solvendo illam dubitationem, quae est quia dictum est in sexto quod omnem partem motus praecedit alia pars motus et per consequens non est dare primam partem motus, cuius oppositum dicitur, huic dicit Commentator solvendo quod prima pars motus quae fit ex motu quomodo est in actu et quomodo est in potentia, quoniam secundum hoc quod exit in actum secundum hunc modum est indivisibile et secundum quod motus est continuus est divisibilis et non est in eo primum naturaliter, nisi quiesceret motum. Cum igitur consideravit illuc de motu secundum quod est continuus, dixit quod non habet primam partem, et cum consideravit secundum quod est generatus, postquam non fit generatum est determinatae quantitatis, dixit quod habet primum. Postea in eodem commento dicit quod solus motus localis est continuus secundum materiam et dicit quod illud quod augmentatur digito in uno anno, non possumus dicere quod in qualibet parte temporis determinata inveniuntur partes magnitudinis fieri, sicut accidit hoc in motu in ubi. Et causa in hoc est, quoniam minima partium factarum magnitudinis est determinata in intellectu et quaelibet illorum fit in instanti, cum sit indivisibilis in factione. Unde necesse est quod illae partes non continuantur in motu nisi continuarentur instantia ad invicem. Haec igitur videtur imaginatio Commentatoris, quia in aliis motibus a motu locali non est continuatio secundum formam, sed in aliis motibus est dare primam formam acquisitam per motum et illa dicitur materia motus. Unde sicut in cavatione lapidis per guttas disponentes primoAconi.; post G disponuntur lapides ad cavationem #G 346a ita quod lapis mollificatur et postea lapide sic disposito aufertur aliqua pars lapidis tota simul, et non pars ante partem in infinitum, et postea disponitur alia pars et mollificatur et aufertur totum simul, sic in aliis motibus a motu locali disponitur subiectum primo ad aliquam formam et postea illa inducitur tota simul et isto modo fit aliqua pars motus subito, sed non est sic in motu locali, quia in motu locali non disponitur mobile primo ad suscipiendum novum ubi, sed statim cum incipit moveriAconi.; movere G localiter, acquirit novum ubi nec praecedit aliqua dispositio nec est dare primum ubi acquisitum, et ideo dicit Commentator quod solus motus localis est continuus et hoc est verum loquendo de continuitate quae est secundum materiam motus. Circa formam motus, quam Commentator dicit esse transmutationem coniunctam cum tempore, intelligendum quod motus secundum quod est continuus, ut scilicet est quidam fluxus continuus a forma in formam, potest nominare duo, quoniam in omni motu est recessus a termino a quo et accessus ad terminum ad quem et in potentiae impossibile et ista ab invicem separari secundum hoc dico quod Philosophus et Commentator diversimode loquuntur de motu secundum quod importat comparationem ad terminum a quo. Nam quarto huius dicit Philosophus quod tempus est causa corruptionis per accidens, quia motus per se et motus solum est causa corruptionis secundum quod facit rem distare a propria dispositione et sic est quaedam abiectio perfectionis habitae. Isto moto comparatur motus ad terminum a quo.

40 Item quarto Metaphysicae dicit Commentator quod mutari est nunc aliter se habere quam prius et sexto huius dicit quod mutari est solum deficere et istis modis comparatur motus ad terminum a quo. Alio modo motus dicit accessum vel approximationem ad terminum non habitum. Isto modo dicit Commentator tertio huius commento quarto quod motus est acquisitio partis post partem illius perfectionis ad quamAconi.; quem G vadit et Philosophus definiens motum dicit quod motus est actus entis in potentia inquantum in potentia, in qua definitione non exprimitur ratio motus nisi in habitudine ad terminum ad quem et isto quinto dicit Philosophus quod magis in quod quam ex quo movetur denominatur mutatio et etiam Philosophus quinto huius investigat unitatem motus genere, specie et numero et investigat eius unitatem ex termino ad quem. Similiter secundo huius dat Philosophus differentiam inter mutationem naturalem et artificialem et dicit quod mutatio naturalis denominatur ex termino ad quem, sed artificialis, ut medicatio, denominatur a termino a quo et sic patet quod Philosophus uno modo loquitur de motu comparando motum ad terminum a quo et alio modo comparando motum ad terminum ad quem. Loquendo de motu primo modo, videlicet ut comparatur ad terminum a quo sive ad mobile, cum motus ut sic nihil aliud est quam quidam actus per quod abicitur a mobili aliqua perfectio habita mobilis ubi sic motus est de genere passionis, nam passio propriissime dicta est aliquis actus per quam abicitur perfectio vel est ista abiectio perfectionis. Loquendo de motu secundo modo, ut comparatur ad terminum ad quem, ut scilicet est actus per essentiam ordinans in ulterius complementum #G 346b sic potest dici via vel medium inter potentiam et actum et sic est de genere termini ad quem est motus et isto modo loquitur Commentator quinto huius, ubi dicit quod, quia motus est medium inter potentiam et actum, ideo est de genere actionis, et alio modo, ut comparatur ad terminum a quo, scilicet secundum quod est abiectio perfectionis, sic est in genere passionis et isto modo dicit Commentator quod motus secundum quod est forma in hac materia est de praedicamento passionis. Sic igitur patet quod forma motus sive motus secundum formam uno modo est in genere passionis, scilicet ut est recessus a termino a quo et abiectioAconi.; abiecto G perfectionis, et alio modo est in genere termini ad quem, ut scilicet est accessus et via ad terminum ad quem.

41 Sed dubium est ex quo est idem motus qui est ad terminum ad quem et qui est a termino a quo. Si motus, ut est recessus a termino a quo, esset in genere passionis, et ut accessus ad terminum ad quem esset in alio genere, sequitur quod idem esset in generibus diversis.

42 Item si forma motus est de genere termini ad quem, aut igitur est per se in genere aut per reductionem tamquam aliquod principium generis. Primum non potest dari, quia non suscipit praedicationem generis, nec est dare secundum, quia non est pars compositionis aliquid de genere termini ad quem.

43 Ad primum dicendum quod motus, ut est a termino a quo et ut est ad terminum ad quem, est eadem res subiecto et est eadem res materialiter; tamen non est idem secundum definitionem et quiditatem, quia alia est definitio eius, ut est a termino a quo, et alia, ut est ad terminum ad quem, et non est inconveniens quod eadem res subiecto sit in diversis praedicamentis, sed quod eadem res secundum definitionem et quiditatem esset in diversis praedicamentis, hoc esset impossibile.

44 Ad secundum dico quod motus non est de genere termini ad quem sicut per se species vel individuum illius generis nec etiam sicut primum generis, scilicet sicut via ad rem generis. Unde tepefactio non est eiusdem generis cum tepiditate, sicut minus tepidum et magis tepidum sunt eiusdem speciei. Nec etiam est motus ita propinquus de genere termini ad quem sicut materia et forma sunt in genere substantiae, immo motus est propter hoc in genere substantiae, quia est via ad rem illius generis et hoc est quod vult Avicenna secundo suae MetaPhysicae capitulo tertioBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 186–187). Dicit enim quod motum esse in praedicamento habet intelligi tripliciter. Uno modo est quod praedicamentum, etsi non sit subiectum motus, estAconi.; sed sit G tamen subiectum eius cum medio, ita scilicet quod motus intelligitur esse in aliquo praedicamento, quia suscipitur in substantia mediante ratione illius praedicamenti, sicut qualitas suscipitur in substantia mediante quantitate. Alio modo est aliquid in praedicamento, quia est species vel individuumAconi.; dimidium G illius praedicamenti. Tertio modo, quia substantia movetur per illud de una specie alicuius categoriae ad aliam; et isto tertio modo dicit ipse motum esse in praedicamento, quia motus est via per quam substantia movetur de una specie alicuius praedicamenti ad aliam.

45 Viso quid intelligitur #G 347a per materiam motus et quid per eius formam, intelligendum est quod hoc nomen ‘motus’ est aequivocum ad tria, quia uno modo potest accipi pro aggregato ex materia motus, quae est forma diminuta, et ex forma motus et isto modo sumendo ‘motum’ non est motus in aliquo genere per se, sedAconi.; scilicet G est aggregatum per accidens. Alio modo potest ‘motus’ accipi pro materia motus, ut pro ista forma diminuta, et tertio modo pro forma motus, ut pro fluxu et termino et terminum. Et hac est propriissima significatio motus. Intelligendum est quod, etsi motus proprie loquendo de motu aliquo modo sit in genere termini ad quem, tamen motus non semper denominatur a termino ad quem est motus, sed ad denominationem motus oportet respicere tam ad terminum a quo quam ad terminum ad quem, sicut patet tam in augmentatione quam in motu locali et etiam in omni motu, quoniam non dicitur aliquid augeri, quia movetur ad talem quantitatem, ut ad quantitatem bicubitam, sed quia a minori quantitate movetur ad quantitatem bicubitam. Posset enim aliquid moveriAconi.; mori G ad quantitatem bicubitam et tamen non augmentari, sed magis diminui. Similiter non dicitur aliquid moveri sursum, quia movetur ad locum aeris, sed quia movetur a loco inferiori ad locum aeris. Nec dicitur aliquid dealbari, quia movetur ad albedinem, scilicet quia aliquid movetur ab albedine intensa ad albedinem remissam et tunc non dealbatur, et ideo motus non solum denominatur a termino ad quem, sed ab utroque, magis tamen a termino ad quem. Adhuc etsi motus capiat unitatem specificam sive denominationem specificam a termino ad quem, tamen unitatem numeralem non capit a termino ad quem.

46 Ad primum argumentum principale dicendum quod motus non est per se in genere quantitatis nec valet ‘tempus per se est in genere quantitatis, igitur motus’. Et cum dicitur quod motus est propinquior magnitudini quam tempus, dicendum quod pro tanto dicitur quod motus est propinquior magnitudini quam tempus, quia motus extenditur ad extensionem magnitudinis, sed tempus non. Tempus enim non extenditur nisi secundum durationem. Non enim est una pars temporis in una parte caeli et alia pars temporis in alia, sicut est de motu. Tu dicis: Philosophus dicit quod motus capit quantitatem a magnitudine et tempus a motu, igitur motus magis est quantitas quam tempus est quantum. Ad illud dicendum quod motus habetAconi.; habere G quantitatem a magnitudine super quam fit motus et a mobili et etiam a tempore. Verumtamen motus non habet quantitatem a mobili nec a magnitudine nisi denominatione. Non enim habet motus a magnitudine aliquam quantitatem aliam a quantitate ipsius magnitudinis, sed denominatur a quantitate quae inhaeret ipsi magnitudini. Similiter nec habet a mobili aliam quantitatem quam est quantitas ipsius mobilis, sicut nec albedo extensa in corpore habet aliam quantitatem a quantitate corporis. Dico igitur quod tempus habet quantitatem a motu non sic intelligendo quod habet quantitatem ab alia #G 347b quantitate quae sit per se quantitas ipsius motus, sed tempus habet quantitatem ab illa quantitate quae est ipsius motus denominative. Vel potest dici aliter quod tempus est successiva quantitas primi motus et primus motus est eius primum subiectum. Tempus igitur dicitur habere quantitatem a motu, sicutAconi.; sic G accidens dicitur habere esse a suo subiecto. Unde dico: etsi motus non habeat esse nisi a substantia, ex hoc non sequitur quod substantia magis sit quantitas quam ipsa quantitas. Et sic dico ex parte ista quod, etsi tempus non sit quantitas nec habeat quantitatem nisi a motu, ex isto non sequitur quod motus sit magis quantitas. De hoc tamen videbitur in sexto.

47 Ad aliud, quando dicitur quod tempus mensurat motum secundum essentiam motus, dicitur quod motus quantum ad quiditatem non mensuratur tempore, quia in quiditate motus nec includitur prius nec posterius nec etiam velox nec tardum. Unde res significata per genus motus vel etiam per eius differentiam nec includit prius nec posterius nec velocitatem nec tarditatem. Verumtamen, etsi in essentia motus nec includitur prius nec posterius, tamen motus secundum suum proprium esse naturale non habet esse nisi in quadam successione, et ideo haec propositio ‘motus secundum suam essentiam mensuratur tempore’ debet sic intelligi: secundum proprium suum esse mensuratur tempore, tamen quiditas eius non mensuratur tempore.

48 Ad aliud, cum dicitur quod prius et posterius secundum quiditatem sunt aliud a motu, dicendum quod illud argumentum concedit quod motus in sui quiditate nec includit prius nec posterius et ex hoc quod dicitur, quod motus est in quantitate, non debet concedi quod motus est quantitas, sed quod motus est quantitas continua, licet ex se essentialiter non habeat quantitatem, ideo prius et posterius considerata secundum quiditatem sunt aliud a motu. Propter hoc tamen non sequitur quod motus essentialiter sit quantitas continua essentialiter nec etiam quod sit quantitas discreta.

49 Ad aliud principale patet per dicta in positione. Dictum est enim quod motus non est sic in genere termini ad quem quod sit eiusdem essentiae cum termino ad quem, et ideo motus et terminus a quo est motus possunt simul esse in mobili, etsi terminus a quo et terminus ad quem non sint simul. Unde dico quod ista opinio est falsa quae ponit totam essentiam termini ad quem induci in principio, quia sic oportet omnimodo concedere quod contraria sint simul in eodem.

50 Ad aliud principale dicendum concedendo quod, si aliquid movetur ab albo in nigrum, oportet prius esse sub forma media. Et quando dicitur quod tunc totus motus ab albo in nigrum componeretur ex defectione, dicendum quod si inter alia contraria sint media differentia specie et inter illa contraria non potest esse unus motus secundum speciem, sed erunt tot motus differentes specie, quot sunt formae acquisitae per motum. Unde si ex albo fiat nigrum, erit unus motus prius ab albo in pallorem et alius motus a pallore ad fuscedinem et illi motus differunt specie. Unde intelligendum quod, sicut #G 348a ad unitatem motus localis secundum speciem requiritur unitas magnitudinis supra quam fit motus, quoniam motus factus super magnitudinem rectam et motus factus super magnitudinem circularem differunt specie, sic ad unitatem specificam alterationis requiritur unitas specifica formae secundum quam fit motus, et ideo, si acquirantur diversae formae secundum speciem, non erit unus motus secundum speciem. Contra illud videtur esse dictum Commentatoris quinto huius, qui dicit quod omnis motus est inter contraria mediata. Ad illud dicendum quod omnis motus requirit medium inter extrema. Tamen non omnis motus requirit medium specifice differens ab utroque extremorum, quia tunc non posset esse motus ab extremo ad formam mediam, nisi prius fuisset alia forma media acquisita et ante illam alia et sic in infinitum. Ideo dicendum: quod aliqua possunt dici contraria mediata dicitur aut quia inter illa sunt formae mediae specifice differentes a formis extremis, quomodo fuscum et pallidum differunt ab albo et nigro, aut quia in istas formas sunt gradus medii. Loquendo de me...ne primo modo sic non oportet quod omnis motus sit inter contraria mediata, tamen omnis motus …? medium sicut gradus et hoc intelligit Commentator. Si enim medium secundum formam requiritur non posset esse motus a magis albo ad minus album.

51 Ad aliud principale dicendum quod accipiendo motum pro forma motus et secundum quod motus dicit quendamAconi.; quandam G accessum ad terminum ad quem, sic omnes motus sunt eiusdem speciei quae sunt ad terminos eiusdem speciei et sic concedo quod, si aliquid mutetur a quantitate tricubita ad bicubitam et aliquid mutetur a quantitate monocubita ad bicubitam, isti motus sunt eiusdem speciei, sicut viae ad formas dicuntur esse eiusdem speciei. Isti tamen recessus a quantitate maiori et a quantitate minori non sunt eiusdem speciei.

52 Ad aliud, cum dicitur quod motus sursum et motus deorsum differunt specie, dicendum quod motus simpliciter sursum, ut motus ad locum ignis, et motus simpliciter deorsum, ut motus ad locum terrae, differunt specie. Tamen motus sursum in respectu et motus deorsum in respectu sunt eiusdem speciei. Et hoc est quod dicit Commentator primo De caelo circa principium, quod non omnis motus sursum est eiusdem speciei cum omni motu sursum, sed solum illi motus sunt eiusdem speciei quiAconi.; quae G sunt ad terminos eiusdem speciei. Unde dico quod, sicut est eadem qualitas per quam aer exsistens in loco terrae movetur ad sphaeram aeris er per quam aer exsistens in sphaera ignis movetur ad locum aeris et similiter locus aeris idem, sic enim motus per quos aer descendit ad locum aeris et descendit ad locum aeris sunt eiusdem speciei.

53 Ad aliud, cum dicitur quod motus a magis albo ad minus albumAconi.; albo G sunt eiusdem speciei et e converso, dico quod hoc est verum et dico quod omnes motus ad albedinem sunt eiusdem speciei; tamen non omnes motus ad albedinem sunt dealbationes, quia motus a magis albo ad minus album non est dealbatio.

54 Ad aliud principale dicendum quod, si motus localis esset per se in genere ubi, sicut species vel individuum illius generis, et motus alterationis esset isto modo in genere quantitatis, ex hoc sequitur quod alteratio esset motus perfectior quam motus localis, sed non est sic, ut patet per expositionem. Et ideo dico quod motus localis est perfectior quam motus alterationis, non obstante quod #G 348b sit ad terminum imperfectiorem. Et quod motus localis sit perfectior probat Philosophus octavo Physicorum per multas rationes. Quarum una est, quia per motum localem non abicitur tanta perfectio, quanta abicitur per alterationem, ut patet.

55 Ad aliud principale dicendum quod idem motus non potest terminari ad terminos differentes specie; tamen idem motus potest terminari ad terminos differentes numero, scilicet quia motus non capit eius unitatem numeralem a termino, ideo etsi idem motus posset terminari ad terminos diversos numero, ex hoc non sequitur quod ille motus posset esse plures motus. Supposito tamen quod omnis motus posset terminari ad terminos differentes specie, sicut motus a magis albo potest terminari ad minus album vel ad formam mediam, tunc dico quod, sicut indeterminatum est ad quem terminum terminatur motus, sic est indeterminatum in quaAconi.; quo G specie motus sit ille motus. Tamen ille motus vel est dealbatio vel defuscatio posito quod terminabitur ad albedinem vel ad fuscedinem et sic est indeterminatum ad quod illorum terminabitur. Tamen neutra illarum est determinate vera ‘ille motus est defuscatio’ vel ‘ille motus est dealbatio’. Vel aliter potest dici quod motus denominatur a termino versus quem mobile movetur, etsi mobile numquam deveniet ad istum terminum. Verbi gratia, si aliquis habeat in proposito eundem Romam et ambulat iter versus Romam, nos dicimus quod ipse vadit ad Romam, etsi forte numquam deveniat ad mare. Et sic posito quod aliquid movetur ab albedine possimus dicere quod ille motus est defuscatio, non obstante quod per motum istum numquam acquiratur defuscatio sive fuscedo. Unde non omnis defuscatio terminatur ad fuscedinem nec omnis calefactio ad calorem, sed sufficit quod sit versus calorem. Unde posito quod ignis approximetur aquae, ignis statim agit in aquam et non nisi calefaciendo et tamen ignis diu agit, antequam aquae caliditas sit inducta. Unde hic multae calefactiones praecedunt quae non terminantur ad caliditatem, quia tamen sunt versus caliditatem, ideo denominantur a caliditate.

56 Ad aliud argumentum dicendum quod motus circularis, etsi non habet terminum secundum se totum, tamen secundum multas partes eius habet terminum, quia quaelibet pars finita motus terminatur ad aliquem terminum.

57 Ad aliud dicendum quod motus circularis et motus rectus non sunt eiusdem speciei, quia magnitudo super quam fit motus non est eiusdem speciei. De hoc tamen videbitur alias.

58 Ad aliud quod terminus motus est duplex, quia nos dicimus quod mutatum esse est terminus motus, quia mutatum esse est intrinsecum motui, sicut punctus est intrinsecus lineae, et de tali termino non loquimur in proposito. Alius est terminus motus quae est res praedicamentalis ab …? quae acquiritur per motum et talis terminus est divisibilis.

59 Ad ultimum dicendum quod accipiendo motus secundum quod est abiectio formae a mobili sive ut comparatur ad terminum a quo, sic de motu praedicatur genus passionis, #G 349a sed quia, ut comparatur ad terminum ad quem, non est in genere nisi per reductionem, ideo ut sic non oportet quod suscipiat praedicationem alicuius generis.

Lectio 2. De numero specierum motuum

1 ‘Quoniam autem omnis mutatio est a quodam in quiddam’B, , V, 1, 224a35–225a1. Philosophus in hoc capitulo intendit numerare species motuum et primo distinguit illud ex quo possibile est transmutatum transmutari et ad quem et ex quo impossibile, quoniam istis numeratis? determinabuntur species motuum, quia iam in capitulo praecedente dixit quod motus aut est a contrario aut de contradictorio. Vult nunc numerare ista secundum divisionem quia est via terminorum omnis mutatio est a quodam in quiddam et hoc manifestat nomen mutationis. Omnis enim mutatio habet duos terminos, scilicet terminum a quo et terminum ad quem. Aut igitur est uterque terminus mutationis affirmatus aut uterque terminus negatus aut terminus a quo est affirmatus et terminus ad quem negatus aut econtra. Si uterque terminus sit affirmatus, tunc mutatio debet esse a subiecto in subiectum. Si uterque terminus sit negativus, tunc est a non subiecto in non subiectum. Si terminus a quo sit affirmatus et terminus ad quem negatus, sic est a subiecto in non subiectum. Si econtra, sic est a non subiecto in subiectum. Sed quia non subiectum et non subiectum non opponuntur et omnis mutatio est inter opposita, ideo a non subiecto in non subiectum non potest esse mutatio per se, quia non subiectum et non subiectum non opponuntur contrarie nec contradictorie, quia possunt verificari de eodem, quoniam de eodem dicitur quod est non album et non nigrum. Relinquitur igitur quod omnis motus aut est a subiecto in subiectum, a subiecto in non subiectum aut a non subiecto in subiectum. Mutatio quae est a subiecto in subiectum est transmutatio in accidente et est inter contraria, quia dicit Commentator quod ista quae opponuntur secundum qualitatem possunt opponi secundum privationem et habitum et secundum affirmationem et negationem et possibile est dicere in eis quae opponuntur secundum qualitatem quod illa et opponuntur opponi secundum privationem vel habitum vel transmutari de subiecto in non subiectum vel e converso, ideo transmutatio quae est ex non subiecto in subiectum, quae dicitur esse generatio, est duplex, quiaAconi.; quod G aliqua est generatio simplex et alia est generatio quaedam. Transmutatio ad substantiam est generatio simplex, transmutatio ad accidens est generatio quaedam. Causam quare generatio ad substantiam dicitur generatio simplex assignat Commentator dicens quod subiectum et non subiectum quaedam dicuntur simpliciter, et sunt ista quae sunt in substantia, cum substantia sit per se, et quaedam non dicuntur simpliciter, et sunt illa quae sunt in accidentibus, quoniam hoc nomen ‘esse’ et hoc nomen ‘non esse’ dicitur de substantia simpliciter et de accidente non simpliciter, ideo transmutatio quae est in substantiaAconi.; sit G dicitur generatio simpliciter vel corruptio simpliciter. Unde breviter, quia generatio est a non esse et sola substantia habet esse simpliciter, ut dicitur septimo Metaphysicae, ideo sola generatio substantiae est generatio simplex, quia sola generatio substantiae est ad esse simpliciter.

2 Sed dubium est quare generatio simplex dicitur a non subiecto in subiectum et generatio accidentium non, cum tamen generatio substantiae videtur esse ab affirmato in affirmatum, ut si ex aere generetur ignis, ista generatio videtur esse a subiecto in subiectum. Ad illud potest #G 349b responderi secundum dicta Commentatoris. Dicit enim Commentator commento septimo quod transmutatio quae est in accidente, quia est in contrarietate et duo contraria sunt extrema, dicitur esse de subiecto in subiectum, sed transmutatio in substantia non est inter contraria, sed inter privationem et habitum, et ideo transmutatio quae est in accidente dicitur a subiecto in subiectum et transmutatio quae est in substantia non. Unde breviter per se termini transmutationis accidentalis sunt affirmati, quia sunt contraria, quorum utrumque est privatum, sed alter terminus transmutationis substantiarum est privatio quae non importat aliquam naturam positivam. Unde transmutatio accidentalis non est per se ab affirmativo in affirmatum, sedAconi.; scilicet G transmutatio substantialis vel est per se a negato vel per se ad negatum, quia per se terminus a quo generationis est privatio et per se terminus ad quem corruptionis est privatio.

3 Intellige tamen quod neuter terminus transmutationis substantialis est simpliciter negatio, et ideo, cum Philosophus dicit quod generatio simplex est a non esse in esse, dicit Commentator: intellige per ‘non esse’ non esse in actu quod est esse in potentia similiter non esse quod est proprium primae materiae non me...? simpliciter negatio enim simpliciter significat non esse simpliciter et non esse simpliciter non recipit transmutationem. Haec et ille. Et per haec verba videtur quod Commentator videtur intelligere quod non esse, quod est terminus a quo generationisAconi.; generis G vel terminus ad quem corruptionis, non est negatio simpliciter, sed privatio quae semper est coniuncta in esse. Verumtamen in generatione est accipere duplex ex quo sive quod generatur, quia generatio dicitur esse ex aliquo vel sicut ex subiecto vel sicut ex termino. Loquendo de eo ex quo est generatio sicut ex subiecto, sic ens in potentia, scilicet materia prima, est illud ex quo est generatio, sed illud ex quo est generatio sicut ex termino vel opposito est privatio formae quae inducitur per generationem. Verumtamen subiectum magis est illud ex quo quam privatio et haec vult Commentator primo Physicorum multis locis. Sciendum est etiam quod in generationeAconi.; genere G primus terminus a quo est generatio est privatio formae quae inducitur et non aliquid positivum, ut si ex aere generetur ignis, primusAconi.; prius G terminus ex quo est illa generatio non est aer, quia ignis potest indifferenter generari ex aere vel ex terra, et sic primusAconi.; prius G terminus generationis qua generatur ignis non est aqua nec aer nec aliquid positivumAconi.; positum G, sed non ignis est primusAconi.; prius G terminus a quo est illa generatio et eadem ratione primus terminus ad quem est corruptio non est aliquid positivum, sed privatio formae quae corrumpitur. Unde breviter in generationeAconi.; genere G per se terminus a quo est privatio et per se terminus ad quem est forma et forma est per accidens terminus a quo generationis et privatio est per accidens terminus ad quem, sed econtra est de corruptione, quia per se terminus a quo corruptionis est forma et per se terminus ad quem privatio et privatio est per accidens terminus a quo corruptionis et forma est per accidens terminus ad quem corruptionis, sed non est sic in transmutatione accidentali, quia uterque terminus transmutationis accidentalis est forma, quia #G 350a transmutatio accidentalis est inter contraria per se ita quod nihil incipiat transmutationem accidentalem nisi inquantum tamen quodam modo contrariatur termino a quo, et ideo bene dicitur quod transmutatio accidentalis est per se a subiecto in subiectum et transmutatio substantialis est a non subiecto in subiectum vel e converso; tamen transmutatio accidentalis dicitur esse a non subiecto in subiectum vel e converso, sedAconi.; scilicet G hoc est per accidens.

4 Viso quod triplex est transmutatio, videndum est quae transmutatio est motus et quae non. Et primo probaturAconi.; probo G quod generatio non est motus, et hoc est prima conclusio huius capituli. Secundo probat quod corruptio non est motus, et haec est secunda conclusio. Tertio probatur quod solum illa mutatio est motus quae est a subiecto in subiectum, et sic sunt tres conclusiones huius capituli.

5 Pro prima conclusione distinguitur tamen de non ente, quoniam triplex est non ens. Uno modo dicitur aliquid non ens secundum compositionem et divisionem, quomodo ‘hoc est asinus’ dicitur non ens vel ista ‘hoc non est animal’. Secundo modo dicitur aliquid non ens, quia est non ens in actu, ens tamen in potentia, quod opponitur enti in actu. Tertio modo dicitur aliquid non ens, quia est non ens tale, ut non album vel non musicum. Et inter ista non entia solum id quod est non ens tertio modo dictum potest movere. Non ens primo modo vel secundo modo non potest mutare.

6 Isto praefixo probatur prima conclusio dupliciter. Primo sic: quod generatur non est; quod movetur est; igitur quod generatur non movetur. Et ultra: igitur generatio non est motus. Et sub alia forma sic: quod non est non movetur; quod non est generatur; igitur etc. Igitur generatio non est motus. Sed quomodo ista ratio valeat patebit in quaestionibus. Secunda ratio ad eandem conclusionem est ista: quod movetur est in loco; quod generatur non est in loco; et ultra igitur quod generatur non movetur; igitur etc. Vel sic: omne quod movetur est in loco; quod non est ens movetur; igitur quod non est ens est in loco. Conclusio falsa, et non maior, igitur minor. Et arguitur tunc sic: quod non est ens non movetur; quod non est ens generatur; igitur quod generetur non movetur; igitur generatio non est motus.

7 Secunda conclusio est quod corruptio non est motus. Et probatur sic: omni motui contrariatur motus vel quies; sed corruptioni nec contrariatur motus nec quies; igitur etc. Probatio minoris: nam corruptioni contrariatur generatio; sedAconi.; scilicet G generatio nec est motus nec quies, ut probatum est; igitur corruptioni nec contrariatur motus nec quies.

8 Tertia conclusio est ista: omnis motus est a subiecto in subiectum. Et probatur ex praecedentibus sic: omnis mutatio aut est a subiecto in subiectum aut a subiecto in non subiectum aut a non subiecto in subiectum; sed mutatio quae est a non subiecto in non subiectum, quae dicitur corruptio, non est motus, ut probatum est, nec etiam mutatio quae est a non subiecto in subiectum, quia probatum est quod generatio non est motus; igitur requiritur quod omnis mutatio quae est motus est a subiecto in subiectum. Et ista subiecta sunt contraria affirmata. Motus tamen non est inter quaecumque affirmata, quia privatio aliquando significatur affirmative, ut nudum? importat privationem et significatur affirmative, et inter privative opposita non est motus, quia, ut dicit Commentator hic commento nono, motus in rei veritate est inter #G 350b opposita mediata et non est medium in transmutatione quae est de privatione in habitum, et ideo inter privative opposita non est motus.

Quaestio 3

1 Circa primam conclusionem quaero an haec conclusio Philosophi sit vera ‘quod generatur non est’.

2 Probo quod non, quia quaero aut ‘generatur’ in proposito importat transmutationem successivam aut subitam? Sed sive sic sive non, semper est haec vera ‘quod generatur est’. Nam si sumatur pro transmutatione successiva, tunc generari idem est quod alterari; sed haec est vera ‘quod alteratur est’, igitur ista ‘quod generatur est’. Similiter generatio successiva est accidens requirens subiectum ens in actu; quod igitur est subiectum generationis successivae, illud est; igitur haec est vera ‘quod generatur est’ accipiendo ‘generationem’ pro transmutatione successiva. Si autem generari importet mutationem subitam, sic adhuc est haec vera ‘quod generatur est’, quia sic sumendo ‘generari’ idem generatur et generatum est; sed quod generatum est est; igitur quod generatur est.

3 Si dicatur quod, etsi in eodem instanti temporis aliquid generatur et generatum sit, prius tamen natura generatur aliquid quam est generatum, et attendendo ad illud prius naturae dixit Philosophus quod illud quod generatur non est, contra: istud non valet, quia quaero: aut haec propositio ‘quod generatur non est’ est vera vel falsa? Si falsa, habetur propositum. Si sit vera et quandocumque aliquid generatur loquendo de generatione subita, tunc est generatum, et quando est generatum, tunc est, sed quod si in aliquo instanti naturae vel temporis sit haec vera ‘quod generatur non est’ quod in eodem instanti temporis id quod generatur nec est nec non est, quod est impossibile.

4 Iterum octavo Physicorum dicit Philosophus quod in ultimo instanti transmutationis res denominatur ab ultima passione. Si igitur aliquid transmutetur a non esse in esse, in ultimo illius transmutationis est verum dicere quod illud est; igitur loquendo de generatione subita haec est vera ‘quod generatur est’.

5 Ad principale: quando sic arguitur ‘quod generatur non est, quod movetur est’, quaero: aut in utraque praemissarum accipitur li ‘quod’ pro subiecto mutationis vel pro termino vel in una pro subiecto et in alia pro termino? Si in utraque sumatur pro termino, tunc sicut haec est vera ‘quod generatur non est’, sic est haec vera ‘quod movetur non est’, quia sicut terminus generationis non est durante generatione, sic terminus motus non est durante motu et sic foret ista minor falsa ‘quod movetur est’. Si autem in utraque praemissaAconi.; praecisa G sumatur li ‘quod’ pro subiecto transmutationis, sic est haec falsa ‘quod generatur non est’, quia ex quo generatio est unum accidens, oportet quod suum subiectum sit ens in actu, igitur sumendo li ‘quod’ pro subiecto generationis haec erit vera ‘quod generatur est’ et per consequens haec falsa ‘quod generatur non est’. Similiter subiectum generationis est materia et materia semper est sub forma et suum esse est a forma, igitur loquendo de subiecto generationis est verum dicere quod illud quod generatur est. Similiter per Philosophum septimo Metaphysicae nec materia generatur nec forma, sed compositum. Similiter primo Physicorum dicitur #G 351a quod materia est ingenerabilis et incorruptibilis; igitur loquendo de subiecto generationis non potest haec propositio intelligi ‘quod generatur non est’, cum subiectum generationis non generetur. Si autem li ‘quod’ in una praemissarum supponat pro subiecto et in alia pro termino, tunc erunt praemissae inconiunctae et ex eis non sequetur aliquid, quia simile est ac si sic argueretur ‘terminus generationis non est, et subiectum motus est, igitur generatio non est motus’, ubi tamen non est aliqua habitudo. Praeterea generatio et corruptio, cum sint contraria, habent fieri circa idem, sed quod corrumpitur est, ut dicit Philosophus in littera, igitur quod generatur est, igitur haec est falsa ‘quod generatur non est’.

6 Ad oppositum est Philosophus.

7 Circa istam quaestionem sunt duae difficultates. Una est pro quo li ‘quod’ supponit in proposito: aut pro termino aut pro subiecto? Alia est pro quo sumitur ‘generari’: aut pro mutatione subita aut successiva?

8 Sententia Commentatoris de prima est quod, cum sic dicitur ‘quod generatur non est, quod movetur est’, li ‘quod’ utrobique supponit pro subiecto ita quod sit iste intellectus: subiectum generationis non est ens in actu; et subiectum motus est ens in actu; igitur generatio non est motus. Unde Commentator commento octavo vult quod, quia subiectum generationis est ens in potentia et subiectum motus est ens in actu, ideo generatio non est motus. Dicit enim quod oportet quod subiectum motus sit aliquid determinatum in actu exsistens sub utroque terminorum, sed sic non accidit, ut dicit, quando ex aqua fit aer. Non enim manet aliquod unum determinatum in actu, sicut album et nigrum succedunt sibi in uno individuo determinato, sed illud quod manet est materia, quod non est in actu, immo nullus actus admiscetur sibi omnino, et ideo impossibile est quod moveatur. Ex isto concludit Commentator quod generatio in substantia non est motus, et reddit causam, quia subiectum in ea non est nisi ens in potentia et tale non movetur nec est in loco; sed subiectum motus est in actu et in loco; igitur etc. Unde ratio secundum Commentatorem potest sic formari: subiectum generationis non est ens in actu; et subiectum motus est ens in actu; igitur generatio non est motus.

9 Quantum ad secundum dicunt aliqui quod generari in proposito, cum dicitur ‘quod generatur non est’, accipitur pro mutatione successiva, et hoc quia Philosophus iam excludebat a sua consideratione mutationem per accidens, sed generatio subita est mutatio per accidens et generatio successiva est mutatio per se, secundum quod vult Commentator quarto huius capitulo de tempore. Et similiter sexto huius commento tricesimo secundo. Philosophus igitur in proposito loquitur solum de generatione quae est transmutatio successiva.

10 Aliter tamen potest dici quod, cum Philosophus dicit ‘quod generatur non est’, ipse loquitur indifferenter de generatione successiva et de generatione subita, quia subiectum utriusque est ens in potentia et tale non movetur, et ideo argumentum Philosophi concludit quod generatio non est motus loquendo indifferenter de transmutatione successiva et etiam de generatione subita. Quod autem loquitur de generatione #G 351b subita videtur, quia Commentator multis locis in hoc quinto dicit quod mutatio quae est a non subiecto in subiectum est inter immediata et per consequens est in instanti et subito et sic videtur quod generatio de qua Philosophus loquitur se extendit ad mutationem subitam. Et quod se extendat ad mutationem successivam patet, quia generatio successiva est transmutatio per se, ut allegatum est, et ideo, si generatio de qua loquitur se extendat ad generationem subitam, multo fortius videtur quod se extendit ad generationem successivam. Similiter argumentum Philosophi indifferenter concludit de mutatione subita et successiva et propter hoc dico quod indifferenter loquitur de utraque.

11 Per hoc ad primum argumentum dico quod Philosophus indifferenter loquitur de transmutatione successiva et subita. Et ad probationem, quando dicitur quod sumendo ‘generationem’ pro transmutatione successiva haec est vera ‘quod generatur est’, quia sic generari est idem quod alterari, dico quod istud est negandum, quod generatio successiva non est alteratio, sed est composita ex transmutatione in qualitate et ex transmutatione in substantia, et ideo, etsi haec sit vera ‘quod alteratur est’, propter hoc non sequitur quod ista sit vera ‘quod generatur est’.

12 Et quando secundo dicitur quod generatio successiva est accidens et per consequens requirit subiectum ens in actu, dicendum est quod aliquid dicitur esse subiectum generationis dupliciter: aut quia sustentat generationem sicut subiectum sustentat suum accidens, aut quia est ens in potentia ad terminum generationis. Subiectum generationis primo modo dictum est ens in actu. Unde si ex aere generetur ignis, aer est subiectum sustentans istam generationem tamquam subiectum sustentans suum accidens. Loquendo tamen de subiecto quod propter hoc dicitur esse subiectum, quia est in potentia ad terminum, sic materia prima est subiectum istius generationis, quia materia prima est in potentia ad terminum generationis et non oportet tale subiectum esse ens in actu ita quod sit aliqua substantia composita. Vel aliter quod generatio potest esse subiective in materia prima sicut accidens in subiecto. Unde duplex est accidens: quoddam est accidens perfectum quod est per se in genere sicut albedo vel musica, et tale accidens requirit pro subiecto substantiam compositam sive substantiam entem in actu. Alia sunt accidentia imperfecta quae non sunt entia nisi quia sunt viae ad entitatem, cuiusmodi est potentia materiae quae est respectus ad formam, similiter aptitudo et appetitus materiae, et dico quod tale accidens non requirit pro subiecto aliquid ens in actu, sed ad actualitatem talisAconi.; tali G subiecti requiritur subiectum exsistens. Unde non sufficit quod suum subiectum sit ens in potentia sicut Antichristus, nec requiritur quod suum subiectum sit sic in actu quod sit actus vel de se actum habens, sed ad actualitatem talis subiecti sufficit actualitas potentiae receptivae. Unde dico quod materia prima potest esse subiectum talium accidentium, etsi non possit esse subiectum accidentium perfectorum.

13 Ad aliud principale dicendum quod, quando sic arguitur #G 352a ‘quod generatur non est, quod movetur est’ in utraque istarum accipitur li …? ‘quod’ pro subiecto et sic suscipiendo est utraque praemissa vera secundum intellectum Philosophi, quia intellectus est iste: quod generatur non est, id est subiectum generationis non est ens in actu ita quod sit aliquod individuum determinatum, sed subiectum motus est aliquod individuum determinatum. Ex istis bene sequitur quod generatio non est motus. Et quando dicitur quod generatio est accidens, igitur habet subiectum ens in actu, huic patet per prius dicta vel potest dici quod generatio non est accidens, sed est in genere substantiae per reductionem ex hoc quod est via ad substantiam. Et quando secundo dicitur quod materia semper est sub forma et per consequens semper est in actu, dicendum quod aliquid esse in actu potest intelligi dupliciter. Uno modo dicitur aliquid esse in actu, quia actus est de sua essentia, et isto modo non est materia in actu. Alio modo dicitur aliquid esse in actu, quia perficitur per actum, et isto modo est materia prima in actu, sed talis actualitas non sufficit ad hoc quod aliquid sit subiectum motus.

14 Ad aliud, cum dicitur quod materia non generatur et per consequens per ‘illud quod generatur’ non intelligit Philosophus subiectum generationis, dicendum quod dupliciter dicitur aliquid generari: uno modo sicut terminus cui acquiritur esse per generationem, alio modo sicut subiectum quod est in potentia ad terminum generationis. Loquendo de generari primo modo sic non generatur materia, sed ut sic est ingenerabilis et incorruptibilis. Tamen secundo modo loquendo de materia est verum quod materia generatur. Sicut enim de subiecto motus est verum dicere quod ipsum movetur, sic de subiecto generationis est verum dicere quod ipsum generatur et isto modo ‘generari’ sumitur pro transmutari ad terminum, et quia materia prima transmutatur ad terminum generationis, ideo generatur. Unde Commentator primo Physicorum commento sexagesimo primo dicit quod subiectum generationis generatur.

15 Ad ultimum quod, sicut distinguitur de generatione, sic est distinguendum de corruptione. Unde aliquid dicitur corrumpi dupliciter: aut quia est subiectum corruptionis aut quia sibi acquiritur non esse per corruptionem. Primo modo loquendo de corruptione est verum dicere quod materia prima corrumpitur et isto modo est haec falsa ‘quod corrumpitur non est’.

16 Aliter dicunt aliqui ad quaestionem quod ista est vera ‘quod generatur non est’ et sumitur li ‘quod’ in proposito pro termino generationis, non pro subiecto. Et quod hoc sit de intentione Philosophi declarant, nam Philosophus prius distinguebat de non ente, ut visum est superius et in uno membro distinctionis accipiebatur non ens pro non ente in actu ente tamen in potentia et de illo non ente dicit Philosophus quod opponitur enti in actu et illo modo loquitur Philosophus de non ente, quando dicit quod non ens generatur. Nunc certum est, ut ipsi dicunt, quod ens in potentia, quod est subiectum generationis, non opponitur enti in actu, quia sic ex ente in potentia et actu non fieret unum; igitur Philosophus loquitur de eo quod est sic ens in potentia, sicut Antichristus est ens in potentia, et #G 352b isto modo est terminus generationis ens in potentia, et ideo dicunt quod Philosophus, quando dicit quod non ens generatur, intelligit per ‘non ens’ terminum generationis. Similiter Philosophus, ubi probat quod ad motum non est motus, dicit quod illud quod corrumpitur est. Igitur ibi non loquitur de subiecto corruptionis, sed de termino. Igitur cum idem sit illud quod generatur et illud quod corrumpitur, per ‘illud quod generatur’ non intelligit subiectum generationis, sed terminum. Et intelligendo per ‘illud quod generatur’ terminum generationis et per ‘illud quod movetur’ subiectum motus dicunt quod hoc argumentum est bonum ‘quod generatur non est, quod movetur est, igitur generatio non est motus’, etsi li ‘quod’ in una supponat pro subiecto et in alia pro termino. Et dicunt quod argumentum tenet per hoc quod, quia motus denominat subiectum et non terminum et generatio denominat terminum et non subiectum, ideo generatio non est motus, quia si generatio esset motus quodcumque generatio denominat motus denominaret illud idem. Contra: si istud sufficeret ad probandum quod generatio non est motus, ista esset vera ‘generatio non est mutatio, quia haec est vera ‘quod generatur non est’ loquendo de termino generationis et ista est vera ‘quod mutatur est’ loquendo de subiecto mutationis et ex istis sequitur per te quod generatio non est mutatio, igitur haec esset vera, et ideo dico quod haec consequentia non valet ‘quod generatur non est, quod movetur est, igitur etc.’, sumendo li ‘quod’ in una pro subiecto et in alia pro termino, sicut non valet ‘quod generatur non est, quod mutatur est, igitur generatio non est mutatio’ sumendo li ‘quod’ in una istarum pro subiecto et in alia pro termino, et ideo dico quod in argumento Philosophi sumitur li ‘quod’ in utraque praemissarum pro subiecto secundum quod exponit Commentator. Et quando ipsi dicunt quod Philosophus loquitur de ente in potentia, quod opponitur enti in actu, cuiusmodi non est subiectum, dicendum quod oppositio est duplex quantum ad propositum. Una est oppositio in essendo simul et alia est oppositio in praedicando. Illa opponuntur in essendo quae non possunt esse simul in eodem, et illa opponuntur in praedicando quorum unum non potest praedicari de reliquo. Unde aliqua opponuntur in praedicando quae non opponuntur in essendo, sicut color et sapor opponuntur in praedicando, cum haec sit impossibilis ‘color est sapor’, sed opponuntur in essendo, quia possunt esse simul in eodem subiecto. Et aliqua opponuntur magis in essendo quam alia et tamen non tantum in praedicando; nam color et sapor non opponuntur in essendo, sed albedo et nigredo opponuntur in essendo. Et tamen color et sapor magis opponuntur in praedicando quam albedo et nigredo; nam ista est possibilior ‘color est sapor’ quam ista ‘albedo est nigredo’. Unde dico quod, quando Philosophus dicit quod ens in potentia opponitur enti in actu, dico quod ipse loquitur de oppositione in praedicando, non de oppositione in essendo.

Quaestio 4

1 Quaeritur utrum generatio sit motus.

2 Quod sic, videtur, #G 353a quia omnis mutatio successiva est motus; generatio est mutatio successiva; igitur etc. Probatio minoris: nam generatio est per se mutatio, sed omnis per se mutatio est successiva secundum Commentatorem sexto huius commento tricesimo secundo et idem vult in capitulo de tempore.

3 Huic dicitur quod non omnis mutatio successiva est motus, quia ad hoc quod aliqua mutatio sit motus requiritur quod habeat subiectum ens in actu.

4 Contra: omnis mutatio quae est a subiecto in subiectum est motus, sed omnis mutatio successiva est huiusmodi, igitur etc. Probatio minoris, quia si aliqua mutatio successiva non esset a subiecto in subiectum, tunc mutatio successiva esset vel a subiecto in non subiectum vel a non subiecto in subiectum et per consequens aliqua mutatio successiva esset inter contradictoria, sed hoc est impossibile. Probatio, quia inter contradictoria non est medium; nunc omnis successio in motu attenditur ratione medii inter terminos; cum igitur inter contradictoria non sit medium, patet quod mutatio successiva non est inter contradictoria.

5 Praeterea sexto huius probat Philosophus quod omne quod mutatum est, quando mutatum est, est in eo ad quod mutatum est. Et istud probat de mutatione quae est generatio sic: mutatio vel mutari est deficere vel ad ipsum consequitur deficere, mutatum esse est defecisse vel ad ipsum consequitur defecisse. Ex quo arguit sic: si aliquid mutatum est a non esse, totaliter deficit a non esse, et cum inter non esse et esse non sit medium, igitur est sub esse. Cum igitur inter subiectum et non subiectum, non est medium, patet quod mutatio successiva non est inter subiectum et non subiectum. Omnis igitur mutatio successiva est a subiecto in subiectum et per consequens omnis mutatio successiva est motus.

6 Praeterea quod omnis mutatio successiva sit a subiecto in subiectum probo, quia nulla mutatio successiva est a contradictorio in contradictorium; igitur omnis mutatio successiva est a subiecto in subiectum. Probatio antecedentis, quia per Philosophum sexto huius omne quod mutatur successive partim est in termino a quo et partim in termino ad quem, quia dum totaliter est in termino a quo, non mutatur; similiter dum totaliter est in termino ad quem, non mutatur; igitur dum aliquid successive mutatur, partim est in termino a quo et partim in termino ad quem; sed non potest aliquid partim esse sub uno contradictoriorum et partim sub alio; igitur non potest aliquid mutari successive a contradictorio in contradictorium. Et istud confirmatur per Commentatorem sexto Physicorum commento quadragesimo primo, qui dicit quod illud quod transmutatur a non ente statim separatur a non ente eo quod inter ens et non ens non est medium.

7 Ad principale: generatio quae per se est mutatio est successiva et mensurata a tempore, quia secundum quod vult Commentator sexto huius multis locis mutationes subitae non sunt mutationes nisi per accidens. Tunc arguo: generatio quae est mutatio successiva est motus; igitur generatio quae est per se mutatio est motus. #G 353b Probatio antecedentis: nam aliqua pars generationis successiva est motus; igitur generatio successiva est motus, quia motus non est pars alicuius nisi motus.

8 Huic dicitur quod generatio est duplex: quaedam subita et quaedam successiva. Et generatio successiva est duplex, quia uno modo generatio successiva includit alterationem praecedentem inductionem subitam formae substantialis simul cum illa inductione ita quod est una transmutatio composita ex transmutatione in qualitate et ex transmutatione in substantia. Unde Commentator sexto Physicorum commento tricesimo secundo dicit quod transmutationes quae sunt principales? sunt duobus modis, quia aliqua est transmutatio cuius finis est de illius genere transmutationis et alia cuius finis est de alio genere et talis transmutatio est composita ex transmutatione in substantia et ex transmutatione in qualitate. Alio modo generatio successiva potest accipi pro alteratione praecedente inductionem subitam non includendo subitam inductionem. Et generatio isto modo dicta est motus, sed generatio primo modo dicta non est motus.

9 Contra: quod alteratio praecedens inductionem subitam non sit motus probo, quia in illa alteratione non manet idem subiectum ens in actu sub utroque terminorum; igitur illa alteratio non est motus. Consequentia patet per Commentatorem quinto Physicorum commento octavo, ubi dicit quod generatio non est motus, quia non manet idem subiectum ens actu sub utroque terminorum. Probatio antecedentis: nam alteratio praecedens inductionem formae substantialis non terminatur nisi in instanti mensurante inductionem subitam, sed certum est quod in illo instanti non manet aliquod ens in actu quod fuit sub termino a quo, sed solum manet materia prima. Quod autem illa alteratio praecedens non sit terminata ante instans mensurans subitam inductionem patet, quia si sic, sit A instans praecedens in quo terminatur alteratio praecedens et sit B instans in quo forma geniti est primo inducta. Inter A et B cadit medium; et alteratio fuit terminata in A; igitur in toto tempore medio non est alteratio; igitur illud quod corrumpitur manet sub quiete post alterationem, antequam sit corruptum, quod est inconveniens. Sic enim subita inductio non esset terminus alterationis praecedentis, sed magis esset terminus quietis praecedentis.

10 Praeterea probo quod alteratio praecedens inductionem formae substantialis sit eadem cum generatione quae dicitur esse composita ex transmutatione in substantia et ex transmutatione in qualitate, quia quidquid est pars unius transmutationis est pars alterius transmutationis, quia nihil est pars unius transmutationis nisi quod praecedit terminum transmutationis, quoniam terminus ille qui est indivisibilis non est pars transmutationis divisibilis, quia quaelibet pars transmutationis est divisibilis. Quidquid igitur est pars transmutationis compositae, est pars alterationis praecedentis et e converso. Similiter quidquid est terminus unius transmutationis, est terminus alterius transmutationis, quia simul terminantur, ut probatum est in argumento praecedente, et per consequens illa transmutatio composita est eadem #G 354a cum alteratione praecedente subitam inductionem et per consequens, si alteratio praecedens sit motus, oportet quod illa transmutatio composita sit motus.

11 Si dicatur huic quod transmutatio substantialis quae mensuratur in instanti est pars illius transmutationis compositae, contra: si hoc esset verum, tunc illa transmutatio composita haberet esse in ultimo instanti mensurante illam transmutationem, quia aliqua pars eius habet esse in ultimo instanti et sic successivum haberet esseAconi.; esset G in sui ultimo.

12 Vel si dicatur quod illa transmutatio composita non est in sui ultimo non obstante quod aliqua pars eius sit tunc, contra: ex hoc habetur propositum, nam omnis transmutatio quae habet esse in mobili ante ultimum instans mensurans inductionem subitam est pars alterationis praecedentis, igitur ante ultimum non est aliqua mutatio in mobili nisi vel alteratio praecedens vel aliqua pars eius. Si igitur transmutatio composita non haberet esse in ultimo, sed solum ante ultimum, sequitur quod illa transmutatio composita vel est alteratio praecedens vel aliqua pars eius.

13 Vel potest argumentum aliter deduci: transmutatio composita non habet esse ante ultimum, ut probatum est, nec in ultimo per te; igitur numquam habet esse transmutatio composita et per consequens non est componere talem transmutationem.

14 Si dicatur quod illa transmutatio composita habet esse citra ultimum, contra: in nullo instanti citra ultimum est aliqua talis transmutatio composita in mobili, quia quodcumque instans detur, adhuc si in aliquo instanti assignato inter illud instans datum et ultimum instans cessaret motus, non fuisset in mobili aliqua transmutatio composita, sed solum alteratio. Igitur etsi mobile non cesset a motu citra ultimum terminum, non fuit aliqua mutatio composita in mobili citra terminum ultimum.

15 Si dicatur aliter quod illa transmutatio composita habet esse in ultimo instanti mensurante subitam inductionem, contra: omnis transmutatio successiva habet aliquod tempus sibi adaequatum pro sua mensura, ita quod, quandocumque illa transmutatio est, tempus quod est sua mensura est et e converso. Si igitur illa transmutatio haberet esse in ultimo instanti temporis mensurantis illam transmutationem, sequitur quod illud tempus haberet esse in ultimo instanti illius temporis et sic tempus haberet esse in suo ultimo, quod est impossibile.

16 Praeterea probo quod inductio subita non sit pars transmutationis compositae, quia si sic, alteratio praecedens esset aliqua pars, sed alteratio praecedens est divisibilis et inductio subita est indivisibilis, igitur aliquid esset compositum ex divisibili et indivisibili; sed hoc est impossibile, quia cum indivisibile additum alicui non faciat maius, sequitur quod pars esset aequalis toti, quia alteratio praecedens est aequalis illi transmutationi compositae, quia inductio subita, quae est indivisibilis, non facit maius; igitur pars est aequalis toti.

17 Aliter dicitur ad argumentum principale quod generatio quae est per se mutatio non est motus, quia non manet idem subiectum ens in #G 354b actu sub utroque terminorum. Unde dicitur quod nulla alteratio praecedens inductionem subitam est motus nec etiam transmutatio composita ex transmutatione in qualitate et ex transmutatione in substantia est motus. Contra: quod alteratio praecedens inductionem subitam sit motus probo, quia omnis transmutatio habens pro subiecto ens in actu est motus, quia per hoc distinguitur motus ab aliis mutationibus, quia subiectum motus est ens in actu et subiectum aliarum mutationum est ens in potentia. Cum igitur alteratio praecedens inductionem subitam habeat pro subiecto ens in actu, patet quod illa transmutatio est motus. Quod autem subiectum illius alterationis sit ens in actu probo, quia si ex aere debeat generari ignis, alteratio praecedens inductionem formae ignis est in aere subiective, quia quandocumque illa alteratio est, aer est, et quando illa alteratio non est, aer non est.

18 Praeterea finis illius alterationis est de alio genere quam sit illa alteratio; sed finis illius alterationis est de genere substantiae; igitur illa alteratio est alterius generis; sed quaelibet transmutatio quae est alterius generis quam de genere substantiae est motus; igitur alteratio praecedens subitam inductionem est motus.

19 Iterum Commentator sexto Physicorum commento tricesimo nono dicit quod motus generationis est compositus ex transmutatione in qualitate et ex transmutatione in substantia ita quod finis est in substantia et transmutatio cuius est finis est in qualitate; sed omnis transmutatio successiva in qualitate est motus; igitur illa alteratio praecedens est motus.

20 Iterum quaelibet pars illius alterationis praecedens inductionem formae substantialis est motus; igitur illa alteratio est motus. Probatio antecedentis, quia quandocumqueAconi.; quamcumque G ante terminum cessaret illa transmutatio, esset verus motus; igitur in quolibet instanti ante ultimum est motus.

21 Iterum ibi est vera actio et vera passio; sed actio et passio non fundantur nisi in motu; igitur ibi est verus motus.

22 Ad principale: secundum Commentatorem tertio Physicorum commento quarto motus est acquisitio partis post partem illius perfectionis ad quam est motus. Ex quo arguo sic: omnis transmutatio successiva cuius terminus partibiliter acquiritur est motus; sed generatio est transmutatio successiva cuius terminus partibiliter acquiritur; igitur etc. Maior patet, quia motus est acquisitio partis etc. Probatio minoris: nam si ex aere debeat generari ignis, primo inducitur forma ignis in una parte materiae et deinde in alia et sic successive. Si dicitur huic quod terminus generationis non acquiritur partibiliter, sed forma substantialis ad quam est generatio inducitur tota simul, contra: in illam partem materiae primo inducitur materia quae prius disponitur ad susceptionem formae, sed illa pars quae est propinquior agenti prius disponitur quam pars remotior. Cum igitur nulla pars secundum se totam sit aeque propinqua agenti, sequitur quod ante omnem partem est pars disposita et in illam partem prius inducetur forma quae prius est disposita; igitur sicut una pars materiae est propinquior agenti quam alia et #G 355a alia quam illa et sic in infinitum, sic una pars formae debet induci in materiam ante aliam et ante illam alia et sic in infinitum.

23 Si dicatur quod agens agit in unum totum simul et disponit unam partem materiae totam simul et non prius unam partem quam aliam et ideo inducit formam in aliquam partem materiae simul, contra: etsi agens agat in aliquod totum simul, tamen fortius et vehementius agit in partem propinquam quam in partem remotam et magis potest super partem propinquam quam super partem remotam; sed in illam partem materiae prius inducet formam in quam partem materiae fortius agit, quia illa pars est prius sufficienter disposita ad susceptionem formae; cum igitur nulla pars materiae secundum se totam sit aeque propinqua agenti, sequitur quod in nullam partem materiae inducet formam totam simul, sed semper prius in partem propinquiorem quam in partem remotiorem.

24 Si dicatur quod agens non agit fortius in partem propinquam quam in partem remotam, sed agit in unum totum simul aequaliter ita quod non intensius in parte propinqua quam in parte remota, contra: sit ita quod ignis agat in aerem, et sit illa pars in quam totam simul ignis agit aequaliter A, et sit B medietas ipsius A quae est propinquior agenti, et sit C alia medietas quae est remotior ab agente. Tunc arguo: B et C sunt aequaliter calefacta per te; igitur quantam caliditatem potest B causare in C, tantam caliditatem potest C causare in aliam partem sibi propinquam. Sit igitur D pars aeris aequalis ipsi C quae est propinqua ipsi C. Quantam igiturt caliditatem B causat in C, tantam C causabit in D. Igitur D tantam caliditatem habet quantam C. Igitur D potest tantam caliditatem causare in partem sibi propinquam, quantam C causat in D. Et sic arguo de illa parte calefacta per D et sic est arguendum in infinitum, et per consequens, si agens agat in aliquam partem totam simul aequaliter, sequitur quod agit in totum mundum aequaliter. Nec valet, si dicatur quod B non agit in C, sed agens primum agit in totum compositum ex B et C simul et non in partem remotam mediante parte propinqua. Istud non valet, quia C est motum et non movens sit ita nunc autem movens non motum non agit in motum non movens nisi per medium quod est movens et motum; igitur agens primum quod est movens non motum non agit in C quod est motum non movens nisi per medium quod est movens et motum. B igitur erit movens et motum et per consequens B agit in C. Quod autem movens non motum non agit in motum non movens nisi per medium quod est movens et motum, patet per Commentatorem secundo De anima, ubi per istud probat quod inter obiectum et sensum requiritur medium, quia obiectum est movens non motum et sensus est motum non movens; ideo requiritur medium quod est movens et motum. Aliter dicitur ad argumentum concedendo quod terminus generationis #G 355b partibiliter acquiritur ita quod prius inducitur forma in parte propinqua quam in parte remota. Unde dicitur quod, si ex aere debeat generari ignis, forma ignis prius inducitur in una parte materiae quam in alia et prius in parte illius partis quam in totam et sic in infinitum, et tamen ex hoc non sequitur quod generatio sit motus, quia non manet idem ens actu sub utroque terminorum. Contra: si forma substantialis sic induceretur successive, sequeretur quod forma substantialis induceretur in materia sine alteratione praecedente, quod est impossibile. Probatio quod hoc sequeretur: nam volo quod ignis approximetur aeri. Quaero tunc: aut ignis alterabit aerem, antequam inducatur forma ignis in formam aeris, aut non? Si detur quod non, habetur propositum quod forma ignis inducetur sine alteratione praecedente. Si autem requiratur alteratio praecedens, illa mensurabitur tempore. Volo tunc quod A sit ultimum instans temporis mensurantis alterationem praecedentem inductionem formae ignis. Quaero tunc: aut aliqua pars formae ignis est inducta in A aut nulla? Si aliqua pars formae sit inducta, sequitur quod ipsa sit inducta tota simul, quia A est ultimum instans temporis mensurantis alterationem praecedentem totam ignitionem et sic non oportet quod pars inducatur ante partem in infinitum. Si detur quod in A nulla pars formae sit inducta et statim post A erit aliqua pars formae inducta, sequitur quod illa inducetur absque alteratione praecedente, quia inducetur post A et post A non erit aliqua alteratio praecedens totam ignitionem.

25 Item sequetur quod est dare ultimum instans in quo res permanens habet esse, quod est contra Philosophum octavo Physicorum. Probatio assumpti, quia in A totus aer corrumpendus habet esse et numquam postea habebit esse; igitur A est ultimum in qua habet esse. Probo quod numquam postea habebit esse, quia sine medio aliqua pars aeris erit corrupta; et corrupta parte aeris non manet ille aer; igitur est dare ultimum instans in quo aer corrumpendus habet esse.

26 Iterum illa generatio successiva non haberet aliquod subiectum, quia subiectum eius non posset esse nisi aer corrumpendus; sed in quolibet instanti est alius aer et alius, cum aer continue corrumpatur; igitur illa tota generatio successiva non haberet aliquod unum subiectum, sed in quolibet instanti esset in alio subiecto et in alio.

27 Iterum secundum istam responsionem in rebus naturalibus non esset dare minimum, quia non esset dare minimum ignem genitum, quia quocumque dato aliqua pars prius fuit genita, sed hoc est contra Philosophum primo Physicorum, ubi dicit quod est dare carnem minimamB, , I, 4, 187b20–21. Et similiter Commentator commento tricesimo secundo in fine dicit quod minimum in generatione et corruptione est minima pars quae potest inveniriAconi.; invenire G de generato. Minimum enim de generato est determinatae quantitatis, ut minima pars ignis est terminata quae potest esse ignis. Haec ille.

28 Iterum essent infinitae generationes et infinita generata, quod videtur #G 356a inconveniens.

29 Ad principale: generatio est actus entis in potentia inquantum in potentia; igitur generatio est motus. Antecedens est verum, igitur consequens.

30 Ad oppositum est Aristoteles hic.

31 Ad quaestionem dicendum quod motus accipitur dupliciter: communiter et proprie. Motus communiter acceptus extendit se ad quamlibet mutationem et isto modo loquitur Philosophus de motu tertio Physicorum et ubique ante quintum librum. Unde definitio data de motu in tertio est communis ad quamlibet mutationem. Isto modo loquendo de motu est concedendum quod generatio est motus, quia generatio est actus entis in potentia inquantum in potentia. Alio modo accipitur motus stricte, secundum quod est mutatio a subiecto in subiectum, et isto modo est motus solum in tribus generibus, scilicet in qualitate, quantitate et ubi. Et isto modo loquitur Philosophus de motu inAconi.; etiam G isto quinto.

32 Distinguo etiam de generatione, quia quaedam est generatio simplexAconi.; substantiae G et quaedam secundum quid. Generatio simplex est generatio substantiae et generatio secundum quid est generatio accidentis. Adhuc generatio substantiae est duplex, quia quaedam est generatio subita et quaedam successiva. Generatio subita est inductio subita formae substantialis; generatio successiva est transmutatio in qualitatibus quae terminatur ad substantiam. De qua Commentator sexto Physicorum commento tricesimo secundo et eodem sexto huius et multis aliis locis dicit quod motus generationis et corruptionis est compositus ex transmutatione in qualitatibus et inductione formae substantialis sive ex transmutatione in qualitatibus et transmutatione in substantia. Et dicit quod transmutatio in substantia fuit subito, non in tempore.

33 Loquendo de motu proprie dicto sic nullo sensu debet concedi quod generatio est motus, quia generatio substantiae, sive sit subita sive successiva, non est motus. Quod patet propter duo. Tum quia subiectum motus est aliquod individuum determinatum manens idem in actu sub utroque terminorum, sed subiectum generationis quod manet sub utroque terminorum tam in generatione subita quam successiva est materia prima. Tum quia motus proprie dictus terminatur ad formam accidentalem, sed tam generatio subita quam successiva terminatur ad substantiam. Generatio igitur differt a motu ex parte subiecti et etiam ex parte termini.

34 Adhuc generatio accidentis quae dicitur generatio quaedam non est motus, nam generatio quaedam quae est generatio accidentis est subita inductio formae accidentalis et est mutatio a contradictorio in contradictorium, et ideo est mutatio subita, sed omnis motus est transmutatio successiva, et ideo generatio quaedam non est motus. Quod autem sit talis transmutatio subita ad formam accidentalem patet per Commentatorem quinto Physicorum commento septimo, qui dicit quod transmutatio accidentium secundum quod est a subiecto in subiectum dicitur motus, et secundum quod est a non subiecto in subiectum dicitur est generatio. Innuit igitur duplicem transmutationem ad formam accidentalem: unam quae est a contrario in contrarium, et alia quae est a contradictorio in contradictorium, et una est subita et alia successiva. Similiter Philosophus quinto Physicorum, ubi determinat de contrarietate motuum et mutationum, dicit distinguendo mutationem a motu quod illae mutationes sunt contrariae quae sunt ad contraria, ut mutatio quae est ad album contrariatur mutationi quae est ad nigrum, #G 356b sed ubi terminus mutationis non habet contrarium, contrarietas mutationum debet accipi ex uno extremo secundum diversos respectus ad illud extremum ita quod mutatio ab aliquo extremo contrariatur mutationi ad illud extremum, et per hoc apparet quod terminus mutationis aliquando habet contrarium. Cum igitur substantiae nihil sit contrarium, patet quod mutatio subita non solum est ad substantiam, immo etiam ad formam accidentalem, et hoc vult Commentator supra litteram Philosophi allegatam. Dicit enim Commentator quinquagesimo primo quod generatio albi ex non albo est transmutatio, non motus, sed generatio albi ex nigro est motus. Unde breviter ad formam accidentalem est duplex transmutatio: una successiva et illa est motus, et alia subita et illa est generatio quaedam et non est motus. Et dico ulterius quod illa mutatio subita ad formam accidentalem est finis transmutationis successivae ad eandem formam, ut sicut in generatione subitae subita inductio formae substantialis est finis alterationis praecedentis, sic in transmutatione ad accidens subita inductio formae accidentalis est finis alterationis praecedentis et est generatio quaedam, et omnis talis mutatio subita est a contradictorio in contradictorium.

35 Propter rationes est intelligendum quod generatio successiva quae terminatur ad substantiam non est composita ex transmutatione in qualitatibus et transmutatione in substantia, sicut Commentator videtur dicere, ita quod sit composita ex istis transmutationibus sicut ex duabus partibus, quia si sic, illa transmutatio in qualitatibus esset pars transmutationis compositae; sed hoc est falsum, quia illa transmutatio in qualitatibus est eadem cum transmutatione illa quae dicitur esse transmutatio composita, quia quidquid est pars unius, est pars alterius, et quidquid est terminus unius, est terminus alterius, et quandocumque una est in subiecto, tunc alia est in subiecto, ut prius argutum est. Si igitur illa alteratio esset pars transmutationis compositae, pars esset eadem suo toti.

36 Similiter cum generatio subita sit indivisibilis et indivisibile non facit maius, sequitur quod illa alteratio in qualitatibus est aequalis transmutationi compositae et sic pars esset aequalis toti, et ideo dico quod non est sic imaginandum, sicut quidam imaginantur, quod sint tres transmutationes, una subita et alia successiva, scilicet alteratio praecedens, et una tertia composita ex transmutatione successiva et ex transmutatione subita, sicut non est imaginandum quod aliquid sit compositum ex linea et ex puncto terminante lineam vel ex tempore et ex ultimo instanti temporis, nisi velimus loqui improprie et dicere quod aliquid componitur ex linea et ex puncto. Unde dico quod, sicut idem sunt linea et linea cum puncto terminante lineam, sic alteratio quae est transmutatio in qualitatibus est eadem transmutatio cum illa transmutatione quam Commentator dicit esse transmutationem compositam ex transmutatione in qualitatibus et transmutatione in substantia. Unde dico quod modus loquendi Commentatoris, quando dicit talem transmutationem esse compositam ex transmutatione in qualitatibus et ex transmutatione in substantia, non fuit modus loquendi secundum virtutem sermonis, sed est talis modus loquendi ac #G 357a si aliquis diceret lineam esse compositam ex linea et ex puncto.

37 Adhuc est intelligendum quod, cum transmutatio sit duplex, quaedam subita et quaedam successiva, sola transmutatio successiva est transmutatio per se et transmutatio subita non est nisi transmutatio per accidens. Et quod hoc sit verum patet, nam Philosophus in principio huius quinti dicit loquendo de transmutatione per se, quia prius excludebat transmutationem per accidens a sua consideratione, quod omne quod mutatur mutatur a quodam in quiddam et hoc dicit manifestum esse ex nomine transmutationis quod monstrat aliquid esse prius. In omni igitur mutatione per se est prius et posterius; sed prius et posterius arguunt successionem; igitur omnis mutatio per se est successiva.

38 Iterum quarto huius capitulo de tempore dicit Philosophus quod omne quod movetur movetur in tempore, et ibi et ubique ante quintum loquitur de motu indistincte secundum quod est communis ad motum proprie dictum et mutationem. Et Commentator ibi commento quadragesimo tertio capitulo de tempore movet dubitationem quomodo istud habet veritatem in mutationibus subitis. In talibus enim non videtur verum quod omne quod movetur movetur in tempore. Commentator respondet dicensAconi.; dicit G quod mutatio dicitur aequivoce de mutatione per se et de mutatione quae non est per se. Et dicit quod mutationes subitaeAconi.; subiectivae G sunt mutationes per accidens, non per se. Et idem dicit sexto Physicorum commento secundo, quod mutationes subitae sunt mutationes per accidens.

39 Contra istud ultimum probatur quod mutatio subita sit mutatio per se, quia Commentator sexto huius commento quadragesimo primo dicit quod transmutatio quae est de affirmativa in negativam et de negativa in affirmativam, quae dicitur generatio et corruptio, est transmutatio principaliter; nunc autem transmutatio quae est de affirmativa in negativam vel e converso est transmutatio subita; igitur transmutatio subita est transmutatio principaliter.

40 Ad istud dicendum quod aliqua mutatio potest dici transmutatio prinicipaliter dupliciter, aut quia illi mutationi convenit principaliter proprietas nominis transmutationis, aut quia habet maiorem entitatem. Primo modo mutatio subita est transmutatio principaliter, nam sibi maxime convenit nomen transmutationis, quia in transmutatione subita fit transmutatio totius in totum, in alia transmutatione non. Loquendo de transmutatione principaliter dicta secundo modo sic dico quod transmutatio successiva est transmutatio principaliter, quia habet maiorem entitatem quam habet transmutatio subita, quia transmutatio successiva habet esse in ente in actu et etiam mensuratur tempore, sed transmutatio subita habet esse in materia prima et mensuratur instanti. Et sic transmutatio subita dicitur esse transmutatio principaliter ex hoc quod in transmutatione subita est maior transmutatio quam in transmutatione successiva, sed transmutatio successiva dicitur esse transmutatio principaliter ex hoc quod transmutatio successiva habet maiorem entitatem quam habet transmutatio subita. Exemplum est in aliis: relatio uno modo dicitur esse magis accidens et principalius accidens quam aliquod aliud accidens propter hoc quod proprietas accidentis, quae est ab alio dependere, #G 357b magis inest relationi quam alii accidenti, cum relatio plus dependeat quam aliquod aliud accidens. Tamen quantitas et qualitas et alia accidentia absoluta dicuntur esse principaliora accidentia quam relatio ex hoc quod habent maiorem entitatem.

41 Ad primum principale dicendum, sicut dictum fuit prius, quod non omnis mutatio successiva est motus, sed plus requiritur, scilicet quod idem subiectum ens in actu maneat sub utroque terminorum.

42 Ad primum in contrarium, quando dicitur quod omnis mutatio successiva est a subiecto in subiectum, istud est negandum loquendo de per se terminis mutationis successivae nec ex hoc sequitur quod omnis mutatio successiva sit a contradictorio in contradictorium, quia mutatio successiva potest esse a privatione in habitum vel e converso. Unde generatio successiva est a non esse in esse, non accipiendo ‘non esse’ ut est negatio simpliciter, sed accipiendo ‘non esse’ particulare et indivi...le quod est in termino quietis sub termino a quo. Unde imaginandum est sic quod omnis mutatio per se est inter duos terminos distinctos ita quod mutatio est medium inter illos terminos, sicut linea finita est medium inter duo puncta. Verbi gratia in tepefactione est imaginandum quod terminus a quo tepefactionis est terminus quietis sub frigiditate, si ex frigido fiat tepidum, terminus ad quem est principium quietis sub tepiditate. Tota autem transmutatio media est ipsa tepefactio, quae motus est. Eodem modo est imaginandum in generatione, ut si ex aere fiat ignis, terminus a quo est non esse ignis indivi...le quod est finis quietis sub forma aeris vel correspondens illi fini, terminus ad quem est esse quod est principium quietis sub forma ignis, et ipsa generatio successiva est medium inter non esse ignis indivi...le sub termino quietis sub forma aeris et esse indivi...le quietis sub forma ignis. Unde Commentator sexto Physicorum commento tricesimo nono dicit et commento tricesimo secundo quod omnis transmutatio per se est a quiete in quietem. Unde dico: etsi inter non esse simpliciter et esse simpliciter, quae sunt contradictoria, non sit medium, tamen inter non esse indivi...le quod est unum partiale non esse quod est in termino quietis sub termino a quo et esse indivi...le partiale quod est principium quietis sub termino ad quem est aliquod medium et sic inter illa potest esse transmutatio successiva, quia esse et non esse ut sunt termini transmutationis successivae non contradicunt, etsi ex suis formis videantur contradicere. Vel aliter potest dici quod non omnis mutatio quae est a subiecto in subiectum est motus, sed solum illa mutatio quae est a subiecto in subiectum, quae quidem subiecta sunt contraria. Nunc autem generatio quae est mutatio successiva non est inter contraria, ut si ex aere generetur ignis vel si ex aqua generetur ignis, ista generatio est a frigido ad ignem sive a frigido ad ignem calidum et isti termini non sunt contrarii. Unde in generatione successiva idem est terminus a quo generationis et alterationis praecedentis et idem est terminus ad quem generationis successivae et generationis subitae, et ideo in generatione #G 358a successiva terminus a quo est accidens et terminus ad quem substantia.

43 Tu dicis: omnis mutatio est inter opposita; igitur generatio successiva est inter opposita et per consequens termini generationis successivae vel sunt contraria vel contradictoria. Dicendum quod non omnis mutatio est inter opposita contrarie vel contradictorie, sed solum mutatio habens terminos intrinsecos; nunc generatio successiva non habet terminos intrinsecos.

44 Ad aliud dicendum quod omne quod mutatum est, quando mutatum est, est in eo in quod mutatum est primo, sed non oportet quod sit in eo in quo mutatum est postremo. Et quando dicitur quod in generatione probat Philosophus quod illud quod mutatum est est in quod mutatum est etc., dico quod ipse loquitur de generatione subita; quod enim generatur subito, statim, cum recedit a termino a quo, est in ultimo termino ad quem.

45 Ad aliud, cum dicitur quod omne quod mutatur successive partim est in termino a quo et partim in termino ad quem, dicendum, secundum quod dicit Commentator sexto Physicorum, quod Philosophus intelligit de terminis proximis, non de terminis postremis. Unde quod mutatur generatione successiva non oportet quod habeat aliquid de essentia substantiae ad quam est mutatio, sed habet aliquid de termino proximo ad quem est mutatio. Unde si ex aqua generetur ignis, illud quod mutatur habet aliquid de frigido et aliquid de calido, sed non habet aliquid de igne.

46 Ad aliud principale dicendum quod alteratio praecedens inductionem subitam formae substantialis non est motus, quia non habet idem subiectum est in actu manens sub utroque terminorum. Et quando dicitur quod aliqua pars illius alterationis est motus, igitur illa alteratio est motus, dico quod consequentia non valet. Unde dico quod motus potest esse pars alicuius transmutationis quae non est motus, dummodo illa transmutatio non terminetur ad terminum intrinsecum. Si tu dicas: illa alteratio praecedens habet subiectum ens in actu, igitur est motus – dicendum est quod illa alteratio habet pro subiecto substantiam compositam ente in actu et tamen non est motus, quia illa substantia composita non manet sub utroque terminorum transmutationis, quod tamen requiritur ad hoc quod aliqua transmutatio sit motus.

47 Tu dicis: idem est subiectum transmutationis et termini transmutationis, quia illud idem quod transmutatur erit transmutatum; igitur si substantia composita sit subiectum transmutationis, sequitur quod substantia composita erit subiectum termini transmutationis. Praeterea si transmutatio praecedens generationem subitam haberet unum subiectum et generatio subita haberet aliud subiectum, tunc tota transmutatio composita ex alteratione praecedente et generatione subita non haberet aliquod unum subiectum.

48 Ad primum dicendum quod in transmutatione habente terminum extrinsecum non oportet quod idem sit subiectum transmutationis et termini transmutationis, et hoc loquendo de subiecto proximo; in omni tamen transmutatione est idem subiectum remotum transmutationis et termini transmutationis, nam materia prima est subiectum remotum cuiuslibet motus et cuiuslibet termini motus.

49 Ad aliud, quando dicitur quod transmutatio composita non haberet aliquod unum subiectum, dicendum quod loquendo proprie de compositione non est aliqua transmutatio composita ex generatione subita et transmutatione successiva et dico #G 358b quod illa transmutatio quam Commentator vocat transmutationem compositam habet tantum unum subiectum, ut si ex aere generetur ignis, transmutatio successiva praecedens inductionem formae substantialis ignis est in aere subiective; nam quandocumque illa transmutatio est, aer qui transmutatur est et e converso, et ideo illa transmutatio, quando ex aere fit ignis, quam Commentator dicit esse transmutationem compositam, est in aere subiective et non oportet dicere quod una pars illius transmutationis est in uno subiecto et alia pars in alio, sicut quidam dicunt. Tamen ipsa transmutatio successiva est in uno subiecto et transmutatio subita terminans transmutationem successivam est in alio subiecto.

50 Contra primum: omne quod transmutatur terminatur ad terminum sibi acquirendum et non ad terminum acquirendum alicui alteri; igitur omne quod transmutatur erit sub termino transmutationis et sic idem erit subiectum transmutationis et termini transmutationis.

51 Ad istud dicendum quod illud quod transmutatur transmutatione terminata ad terminum extrinsecum non transmutatur ad aliquem terminum sibi acquirendum, sed transmutatur ad terminum acquirendum suae materiae.

52 Ad aliud principale dicendum concedendo quod terminus alicuius generationis acquiritur successive, et ex hoc sequitur quod generatio est motus accipiendo ‘motum’ communiter, secundum quod Philosophus et Commentator loquuntur de motu in tertio Physicorum. Sed qualiter terminus generationis possit acquiri successive est dubium. Duplex tamen est modus ponendi qualiter substantia acquiritur successive: unus est quod forma substantialis acquiritur successive sic quod una pars formae acquiritur ante aliam et ante illam alia et sic in infinitum, quia agens fortius agit in partem propinquam quam in partem remotam, ideo citius inducit formam in partem materiae propinquam agenti quam in partem remotam, et cum materia habeat partem propinquiorem et propinquiorem agenti in infinitum, sequitur quod agens inducet formam prius in unam partem materiae quam in aliam et prius in partem illius partis quam in totum et sic in infinitum, ut si ignis agat in aerem, non inducit formam ignis in aliquam partem materiae totam simul, sed prius in partem propinquiorem quam in partem remotiorem.

53 Sustinendo istum modum dicendiAconi.; dicendum G ad primum in contrarium, quando dicitur quod forma substantialis inducetur in materiam absque alteratione praecedente, dico quod istud non sequitur ad hanc viam, immo quamlibet formam inductam praecedit aliqua alteratio, quia quamlibet formam inductam praecedit inductio alterius formae et per consequens aliqua alteratio. Et quando dicitur quod in fine alterationis praecedentis inductionem formae substantialis non est aliqua forma substantialis inducta et sine medio erit, igitur illa inducetur sine alteratione, dico quod, si ex aere debeat generari ignis, in ultimo instanti temporis mensurantis alterationem praecedentem non est aliqua forma ignis inducta et sine medio aliqua erit inducta; #G 359a tamen haec est falsa ‘aliqua pars formae erit inducta sine medio’. Et dico quod haec consequentia non valet ‘in hoc instanti nulla forma ignis est inducta et sine medio aliqua erit inducta, igitur aliqua forma ignis erit inducta sine medio et sine alteratione praecedente’, sicut patet in simili: sit A ultimum instans quietis meae in hoc loco; in A erit verum quod ego sum in hoc loco et sine medio ero in alio loco, sed ex hoc non sequitur quod ego acquiram alium locum sine motu.

54 Ad aliud, quando dicitur quod esset dare ultimum instans rei permanentis in esse, dicendum secundum istam viam quod est dare ultimum instans in quo iste totus aer corrumpendus habet esse. Tamen non est dare ultimum instans in quo iste aer vel aliqua pars eius habet esse. Unde haec propositio ‘non est dare ultimum instans’ etc. habet intelligi de re permanente quantum ad se totam et quamlibet partem eius.

55 Ad aliud, quando dicitur quod ista generatio successiva per quam una pars formae substantialis acquiritur ante aliam in infinitum non haberet aliquod subiectum, dicendum quod tota materia substantiae corrumpendae, ut tota materia aeris corrumpendi, si ex aere fiat ignis, est subiectum illius generationis successivae nec habet talis generatio aliquod subiectum adaequatum, quod scilicet est primum subiectum eius ita quod transmutatur secundum quamlibet partem eius simul.

56 Ad aliud, cum dicitur quod non esset dare minimum in rebus naturalibus, dicendum quod bene est dare minimum quod potest per se exsistere separatim a toto, sed non est dare minimam partem inexsistentem toti. Nunc si ignis agat in aerem inducendo formam ignis in materiam aeris, quilibet ignis generatus erit pars inexsistens alteri igni, et ideo non est dare minimam partem isto modo generatam. Unde ignis non potest corrumpere aliquam partem aeris ita parvam quin potest corrumpere partem minorem et inducere formam ignis in materiam illius partis et ille ignis de novo generatus erit inexsistens igni praecedenti. Alius modus ponendi generationem successivam est talis quod ignis agit in aliquam partem aeris totam simul, ut in minimum aerem, et in illam partem inducit formam ignis totam simul, et erunt tunc tot generationes distinctae, quot sunt minima aeris in quae ignis agit. Intelligendum quod triplex successio invenitur in generationibus substantiarum: una successio in qualitatibus substantiae corrumpendae; alia successio est in generatione alicuius compositi ex diversis membris, sicut in generatione animalis prius generatur cor quam alia membra minus principalia; tertia successio est quando forma substantialis prius inducitur in parte propinqua agenti quam in parte remotiori, et hoc sive generetur una pars ante aliam in infinitum, sicut dicit una opinio, sive generetur unum minimum totum simul et postea aliud.

57 Ad ultimum principale patet per prius dicta, quia Philosophus tertio Physicorum loquitur de motu communiter dicto et isto modo est verum dicere quod #G 359b generatio est motus.

Quaestio 5

1 QuaeriturAG; Quaeritur O utrum generatio sit mutatio a non esse in esse.

2 Videtur quod non, quia mutatio differt ab utroque terminorum; si igitur generatio esset mutatio a non esse in esse, generatio differret ab esse et aAG; om. O non esse et sic generatio nec esset nec non esset.

3 Praeterea illud quod transmutatur, aliquando est sub uno termino transmutationis et aliquando sub alio; igitur si generatio esset mutatio a non esse in esse, materia prima, quae est subiectum generationis, aliquando esset sub esse et aliquando sub non esse, et sic materia prima aliquando esset et aliquando non esset, quod est impossibile, quia materia prima est ingenerabilis et incorruptibilis.

4 Praeterea generatio est transmutatio ab esse in non esse; igitur non est transmutatio a non esse in esse. Probatio antecedentis: nam generatio et corruptio sunt eadem mutatio; sed corruptio est mutatio ab esse in non esseAG; a non esse in esse et e converso O; igitur generatio est mutatio ab esse in non esse.

5 Si dicatur quod generatio et corruptio non sunt eadem mutatio, contra: si generatio et corruptio non essent eadem mutatio, tunc si aliquid mutareturAG; mutatur O a nigro in album, esset una mutatio qua corrumpitur nigrum et alia qua acquiritur albumAG; non esset eadem mutatio qua corrumperetur nigrum et qua acquiritur album sed alia et alia O, quia mutatio qua corrumpitur nigrum est corruptio et mutatio qua acquiritur album est generatio. Cum igitur nigrum corrumpaturAG; corrumpitur O per alterationem et album acquiraturAG; acquiritur O per alterationem, si esset alia mutatio qua corrumpitur nigrum et alia qua acquiritur album, sequeretur quod non posset aliquid mutari a nigro in album, nisi moveretur diversis alterationibus. Similiter in motu locali esset alius motus quo corrumpitur unum ubi et alius quo acquiritur aliusAG; aliud O ubi, et sic non posset aliquid moveri localiter, nisi moveretur diversis motibus localibusAG; om. O. Similiter si generatio et corruptio essent diversae mutationes, cum simul, quando unum corrumpiturAG; om. O, generatur aliud, sequereturAG; sequitur O quod materia prima, in qua est generatioAG; om. O, simul mutareturAG; mutatur O diversis mutationibus et #O 231vb oppositis, quod est inconveniens.

6 Ad principale: per generationem acquiritur esse terminoAO; termini G generationis; si igitur generatio estAG; esset O mutatio a non esse in esse, per generationem ipsi esse acquireretur esse, quod est inconveniens, quia si ipsi esse acquiratur esse, aut igitur idem esse quod est ipsummet aut aliud. Non est dare primum, quia idem semper inest sibi ipsi; unde per generationem non acquiritur idem sibi ipsi, quia idem ante generationem et postAO; post et G semper inest sibi ipsi. Si autem ipsi esse acquiratur aliud esse, erit quaestio de illo esse, cum illud esse de novo sitAG; sic O sibi acquiriturAG; acquirat O esse: aut igitur idem esse aut aliud esse? Non idem esse, ut probatumAO; probat G est prius, nec aliud esse, quia sicAG; om. O esset quaerendum de illo sicut prius, et esset processus in infinitum.

7 Ad oppositum est Philosophus.

8 Ad quaestionem dicendum quod Philosophus videtur dicere in littera quod generatio et corruptio sunt a contradictorio in contradictorium. Et Commentator dicit illud idem quinto Physicorum et sextoAG; sexto et in O multis locis. Istud tamen videtur mirabile. Nam ex quo #G 360a alterum contradictoriorum importat negationem simpliciter et negatio simpliciter non est principium transmutationis, non videtur quod aliqua transmutatio possitAG; posset O esse inter pure contradictoria sicut inter per se terminos; et ideo dicendum quod inter pure contradictoria non est aliqua transmutatio tamquam inter per se terminos.

9 Circa quod estAG; om. O intelligendum quod aliquid potest dici terminus ad quem transmutationis tripliciter. Verbi gratia in generatione substantiali est triplex terminus. Nam uno modo illud quod generatur dicitur esse terminus generationis; et isto modo substantia composita estAG; dicitur esse O terminus generationis. Et isto modo loquitur Philosophus septimo Metaphysicae, ubi dicit quod nec materia generatur nec forma, sed compositum. Alio modo dicitur illud esse terminus generationis ad quodAG; quem O terminatur generatio; et isto modo est forma terminus generationis. Tertio modo est illud terminus generationis quo res terminat generationem; et isto modo est esse terminus generationis, quia esse est ratio terminandi generationem, et sic loquitur Philosophus de termino generationis, quando dicit quod generatio est mutatio a non esse in esse.

10 Eodem modo est distinguendum de termino a quo generationis. Nam aliquid dicitur esse terminus a quo generationis tripliciter: uno modo quia ipsum corrumpitur per generationem, et isto modoAG; illud quod corrumpitur per generationem dicitur esse terminus a quo et illud est compositum O, sicut illud quod generatur est compositum, sic terminus a quo generationis quod corrumpitur est compositum, et dico quod illud est compositum ex subiecto et privatione formae acquisitae per generationem, ut si ex immusico fiat musicum, terminus a quo istius transmutationis estAO; erit G immusicum, quod nominat unum aggregatum ex subiecto et exAG; om. O privatione musicae, et istud totum est terminus a quo, qui terminus per se corrumpitur. Alio modo dicitur aliquid terminus a quo generationis, quia ab illo incipit generatio, et isto modo privatio formae acquisitae per generationem est terminus a quo generationis, et isto modo loquendo de terminis ponit Philosophus primo Physicorum quod privatio et forma sunt principia, quia privatio est terminus a quo generationis et forma terminus ad quem. Unde generatio dicitur esse mutatio a privatione in habitum. Tertio modo dicitur aliquid terminus a quo generationis, quia est ratio initiandi generationem, et isto modo, sicut esse rei generatae, quia est ratio terminandi generationem, dicitur esse terminus generationisAG; om. O, sic non esse rei generatae, quia est ratio initiandi generationemAG; om. O, dicitur esse terminus a quo generationis, et isto modo loquendo de terminis generationis dixit Philosophus quod generatio est transmutatio a non esse in esse.

11 Intelligendum tamen quod esse et non esse quaeAO; qui G isto modo dicuntur termini generationis non sunt contradictoria; nam esse simpliciter et non esse simpliciter contradicunt et nulla mutatio est a non esse simpliciter ad esse simpliciter, sed esse et non esse quae sunt termini generationis sunt esse et non esse partialia, quia non esse quod est terminus a quo generationis est non esse rei generatae, ut si ex aere generetur ignis, terminus a quoAG; quo istius O generationis non est non esse simpliciter, sed est non esse huius ignis generati, etAG; sed O adhuc non est quodcumque non esse huius ignis generati, sed est non esse huius ignis generati praecedens esse. UndeAG; nam O sicut est duplex privatio, una praecedens formam in materia et alia sequens formam, sic est duplex non esse reiAG; om. O, #G 360b unum praece#O 232radens esse rei et aliud sequens suum esse; nam antequam res est, habet non esse, et etiam postquam est, habet non esse, et non esse praecedens esse est terminus a quo generationis, sed non esse sequens esse est terminus ad quem corruptionis. Dico igitur quod non esse quod est terminus a quo generationis est unum non esse partiale rei generatae, et illud non esse et esse non contradicunt, quia neutrum illorum dicitur de non esse quod subsequitur esse, sed de quolibet dicitur alterum contradictoriorum. Philosophus tamen et Commentator dicunt generationem esse inter contradictoria intelligendo per ‘contradictoria’ illa quae opponuntur secundum affirmationem et negationem. Unde Commentator quinto Physicorum commento sexto, ubi Philosophus dicit quod omnis per se mutatio vel est in contrariis vel in contradictoriis, Commentator dicit quod Philosophus hic intelligit per ‘contradictoria’ illa quae opponuntur secundum affirmationem et negationem. Et verum est quod esse et non esse quae sunt termini generationis opponuntur secundum affirmationem et negationem, sed non sunt vere contradictoria, nec hoc vult Philosophus nec Commentator, quod generatio et corruptio debeant esse inter vera contradictoria, sed quod generatio et corruptio suntAG; sint O inter illa quae opponuntur secundum affirmationem et negationem, et hoc intelligunt per ‘contradictoria’.

12 Ad primum argumentumAG; principale O dicendum concedendo quod materia quae est subiectum generationis nec est esse quod est terminus ad quem generationis nec non esse quod est terminus a quo generationis.

13 Ad aliud argumentum patet per idem. Verum est enim quod materia aliquando est sub non esse quod est terminus a quo generationis, sed numquam est sub non esse simpliciter.

14 Ad aliud dicendum concedendo quod generatio et corruptio sunt eadem mutatio secundum subiectum et diversae secundum definitionem. Unde motus a termino a quo et motus ad terminum ad quem sunt idem secundum subiectum et diversiAO; diversa G secundum definitionem. Unde si motus deberet definiri secundum quod est a termino a quo et secundum quod estAO; om. G ad terminum ad quem, aliam definitionem haberet secundum quod est a termino a quo et aliamAG; om. O secundum quod est ad terminum ad quem. Et quod hoc sit verum patet per Philosophum quinto Physicorum, ubi probat quod motus a sanitate non contrariatur motui ad aegritudinem, quia ipse dicit quod idem est motus qui est a sanitate et qui est in aegritudinem, esse tamen est aliud. Et Commentator ibidem commento quadragesimo septimo dicit quod motus a sanitate est idem secundum subiectum motuiAO; motui secundum G ad aegritudinem, sed diversum secundum definitionem. Et idem vult Commentator capitulo de tempore commento quadragesimo secundo, ubi Philosophus dicit quod motus est per se causa corruptionis et per accidens generationis. Dico igitur quod generatio et corruptio sunt eadem mutatio secundum subiectum, sed differunt secundum definitionem. Intelligendum tamen quod generatio est per se a non esse in esse et per accidens ab esse in non esse, et corruptio est per se ab esse in non esse et per accidens a non esse in esse. Et sic patet quod haec est concedenda, etsi per accidens, ‘generatio est mutatio ab esse in non esse’.

15 Ad ultimum argumentumAG; aliud principale O dicendum quod ei quod est terminus generationis sicut illud quod generatur vel sicut illud ad quod terminatur generatio, acquiritur esse. Illi tamen quod est terminus generationis, quia est ratio terminandi, non acquiritur esse, #G 361a sed est ipsum esseAG; esse O.

Lectio 3. Quod motus sit in tribus praedicamentis tantum, scilicet in qualitate et quantitate et ubi.

1 ‘Si igitur praedicamenta sint divisa’B, , V, 1, 225b5. Cum declaratum sit quod motus est de subiecto contrario in subiectum contrarium et est declaratum etiam in illa scientia quod praedicamenta sunt decem, restat probare quod motus sit in tribus praedicamentis tantum, scilicet in qualitate et quantitate et ubi.

2 Sed Commentator inducit hic dubitationem quomodo Philosophus ponit hic motum sub tribus generibus, cum posuit ipsum genus per se, scilicet praedicamentis passionis. Et recitat duas opiniones antiquorum expositorum. Quidam dixerunt motum esse in tribus praedicamentis et dixerunt quod praedicamentum passionis est genus secundum considerationem receptionis motus, non secundum considerationem motus, et isti dixerunt quod quale aliud est quiescens et aliud motum et similiter quantum et locus alius est forma quiescens et alius est forma mutata. Unde breviter haec fuit opinio illorum: quod motus secundum propriam considerationem motus est in tribus generibus, quia in illis potest inveniri forma quiescens et forma transmutata et motus non est aliud quam forma transmutata, tamen ipsa receptio motus est in praedicamento passionis.

3 Alia fuit opinio quod quale non est genus per se nisi secundum quod est quiescens, similiter nec locus nec quantum. Cum autem considerata fuerint secundum quod sunt mota sunt opposita in suo motu ipsis cum sunt quiescentia, et impossibile est ut motus sint species quiescentis et isti dixerunt praecise quod motus est in genere passionis et quod Aristoteles attribuit motum istis praedicamentis, quia ista sunt materia motus. Unde breviter haec fuit secunda opinio: quod motus est solum in praedicamento passionis, sed materia motus est in tribus praedicamentis et hoc intellexit Aristoteles.

4 Sed Commentator arguit contra hoc et dicit: videtur quod, si potentia ad unumquodque praedicamentum est in illo genere praedicamenti in quo est actus, tunc illud quod est via et medium debet esse in eodem praedicamento cum actu; sed motus est via ad actum et ad formam et est medium inter potentiam et actum; igitur motus est in eodem genere in quo est forma ad quam #J 76ra estAG; est J motus. Et propter hoc Commentator dicit quod motus habet duplicem considerationem etAG; ut J dicit quod motus secundum suam materiam est in genereAG; genus et J termini ad quem est motus, et secundum suam formam, id estAG; et J secundum quod est transmutatio coniuncta cum tempore, est in praedicamento passionis. Sed quid debeat intelligi per ‘materiam motus’ et quid perAG; secundum J ‘formam motus’ visum est supra in quaestionibus.

5 Unde Philosophus in principio huius capituli dicit motum esse in tribus praedicamentis tantum, scilicet inAG; om. J qualitate, quantitate et ubi, sed quia motum esse in tribus praedicamentis tantum est una exclusiva, ideo Philosophus probat utramque exponentem huius exclusivae, quia ad veritatem exclusivae requiritur veritas utriusque exponentis. Et primo probat negativam exponentem et hoc facit in isto capitulo et probat quod motus non est in aliquo alio genere nisi vel in qualitate vel in quantitate vel in ubi. Et sunt in hoc capitulo tres conclusiones principales. #G 361b Prima conclusio est quod ad substantiam non est motus. Et haec conclusio probaturAG; om. J sic: omnis motus est a contrario in contrarium; sed substantiae nihil estAG; om. J contrarium; igitur ad substantiam non est motus. Commentator intelligit hic per ‘contraria’AG; contraria contraria J mediata quorum utrumque est forma et habitus et habent media.

6 Sed Commentator movet hic dubitationemAG; dubium J, quia videtur quod substantiae sit aliquid contrarium; nam ignis est contrarius aquae, ut dictum est in libro De generatione; igitur substantiae est aliquid contrarium. Ad istam dubitationem dixit Alexander quod Aristoteles in Praedicamentis, ubi dixit quod substantiae nihil est contrarium, locutus est de substantiis compositis et similiter hic, sed in libro De generationeAG; om. J loquitur de substantiisAG; substantiis compositis J simplicibus et in illis est contrarietas. Sed Commentator reprehendit Alexandrum dupliciter. Primo sicAJ; om. G, quia secundum hoc sermo Aristotelis non esset verus, qui dicit quod substantiae nihil estAG; om. J contrarium. Alexander enim posuit quod in substantiis est contrarietas secundum formam, sed si hoc esset verum, sermo Aristotelis non esset verus. Secundo sic: substantiae simplices solum sunt contrariae secundum qualitates, sed primae qualitates in eis non sunt substantiae. Et hoc probatAG; praeterea J Commentator, quoniam impossibile quod aliquid in aliquo sit de aliquo praedicamento et in alio de alio ita quod aliquid in unoAG; uno genere J sit unius generis et in alio alterius generis, ut quodAG; quia J calor sit in homine de qualitate et in igne de substantia, et ideo, cum qualitates primae sint accidentia in substantiis compositis, non erunt substantiae in substantiis simplicibus. Unde calorAG; calor in igne J non est in igne de substantia, sed est in igne propinquius substantiae, et ideo accipitur in definitione ignisAJ; om. G loco differentiae. Unde breviter, quia qualitates primae sunt accidentia in substantiis compositis, ideo non sunt substantiaeAG; simile J in substantiis simplicibus. Et istam eandem rationem facit Commentator octavoAG; in octavo J Metaphysicae. Utrum tamenAJ; tantum G sequatur ‘qualitates propriae sunt contrariae, igitur substantiae sunt contrariae vel solum disparatae’, hoc relinquit Commentator hic indeterminatum. Dicit tamen contra Alexandrum quod, quomodocumque substantiae sint contrariae sive secundum formasAG; om. J tantum sive secundum formam et subiectum, non erit in eis motus. Si enim substantiae sint contrariae secundum formas #J 76rb tantum, adhuc non erit in eis motus, quia subiectum est ens in potentia, scilicet materia prima, et motus requirit subiectum ens in actu. Si detur secundum, quod substantiae sintAG; sunt J contrariae secundum subiectum, tunc non communicantAG; communicat J eodem subiecto et per consequens in eis non erit aliqua transmutatio nec motus, quia omnis transmutatio et omnis motus requirit aliquod subiectum commune utrique terminorum. SiAG; sive J igitur substantiae sint contrariae secundum formas tantum sive secundum formasAG; formam J et subiectum, tamenAG; om. J nullo modo erit motus in substantia.

7 Postea reprehendit Commentator Themistium, qui posuit quod ignis non transmutatur in aquam nisi per medium, et propter hoc credidit quod ista consequentia est bonaAG; bona et J ‘in substantia est contrarietas, igitur in substantia est motus’. Nam cum hoc quodAG; om. J Themistius dicit contra sententiam Philosophi in De generatione et corruptione, ubi ponit quod contraria sunt immediate ad invicem transmutabilia, adhuc ex alia parte est sermo eius debilis ex hoc quod concedit quod, si in substantia sit contrarietas, quodAJ; et G proper hocAG; hoc quod J in substantia #G 362a est motus. Unde ista consequentia non valet ‘in substantia est contrarietas, igitur in substantia est motus’, ut declaratum est prius, quamvis ista consequentia estAG; sit J bona ‘in substantiaAG; secunda J non est contrarietas, igitur nec motus’. Unde Commentator dicit quod quaestio nec dissolvetur secundum opinionem Alexandri nec Themistii.

8 Et postea secundum suam sententiam dicit finaliter quod ista declaratio qua declaravit quod in substantia non est motus, quia in substantia non est contrarietas et motus est in contrariis, estAG; igitur J forte declaratio famosa et declaratio qua sustentatus est est illa quam praedixit, scilicet quod transmutatio in substantia quae est generatio et corruptio non est motus, quia sunt in enteAG; ente et J in potentia et motus est in ente in actu.

9 Secunda conclusio estAG; om. J quod motus non est in adAG; om. J aliquid, et haecAG; haec est J conclusio probatur, quia ad illud non est motus quod potest acquiriAG; aliquando J alicui se quiescente; sed relatio acquiritur alicui ipso quiescente cui acquiritur relatio; igitur ad relationem non est motus. Minorem declarat Commentator dicens quod illud quod transmutatur ad relationem transmutatur se quiescenteAG; sequi essente J per transmutationem sui correlativi, verbi gratia quoniam columna quae est in dextro Socratis vertitur inAG; ad J sinistrum, quando SocratesAG; sub J transfertur in loco columna quiescente. Unde breviter: ad illud non est motus quod acquiritur alicuiAJ; om. G, ipso quiescente cui acquiritur; sed relatio acquiritur alicui, ipso quiescente cui acquiritur, ut patet in exemplo iamAG; prius J posito. Et etiam supposito quod solus Socrates sit albus et postea nascatur Plato albus Socrate quiescente, fit Socrates simul Platoni et illa similitudo acquiritur Socrati Socrate quiescenteAG; om. J; igitur ad relationem non est motus.

10 Intelligendum tamen quod ad relationem est motus per accidens ita quod illud cui acquiritur relatio per accidens mutatur ad relationem. Et hoc est quod Philosophus intelligit, quando dicit: quare secundum accidens motus horum erit. Et Commentator dicit quod, quando columna vertitur ad sinistrum per motum Socratis in loco, motus est #J 76va per accidens ad relationem in utroque, tam in Socrate quam in columna; tamen in unoAG; una J est, ut in columna, quia quiescit, et in reliquo, quia movetur motu diverso a transmutatione accidente eiAG; rei J, quoniam sequitur suam transmutationem in loco ipsum esse in dextro autAG; aut in J sinistro columnae. Unde breviter mutatio est ad relationem per accidens dupliciter: uno modo in illo cui acquiritur fundamentum relationis de novo, ad quod fundamentum est motus per se; alio modo est mutatio per accidens ad relationem in illo quod non movetur per seAG; om. J ad fundamentum relationis. Unde mutatio ad relationem et est in quiescente et in eo quod movetur, sed diversimode. Et qualiter hoc sit, magis videbiturAG; videtur J in quaestionibus.

11 Albertus ponit alias rationes quare ad relationem non est motus. Una est, quia relative opposita non insunt eidem nec simul nec successive (non enim potest aliquis esse pater alicuius modo et filius eiusdem iam); sed illa inter quae est #G 362b motus insunt eidem successive. Alia ratio est: relative opposita posita se ponunt, perempta se perimuntAJ; om. G; sed illa inter quae est motus non ponunt se mutuo, sed magis se destruunt; igitur inter relative opposita non est motusBAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 5 (ed. Hossfeld, 412).

12 Tertia conclusio principalis est quod ad actionem vel passionem non est motus. Haec conclusio probatur, quia sequitur ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem vel passionem non est motus’. Antecedens estAG; om. J verum, igitur consequens. Vel sic: si ad actionem vel passionem esset motusAG; motus igitur J, ad motum esset motus; consequens estAG; om. J falsum, igitur antecedens.

13 Intelligendum estAG; om. J quod ista consequentia ‘ad actionem vel passionem est motus, igitur ad motum est motus’ non tenet per hoc medium ‘actio est motus vel passio est motus’, sed tenet per hoc quod estAG; om. J eadem ratio quare ad actionem et passionem non est motus et quare ad motum non est motus. Unde tenet per hoc quod de similibus simile est iudicium. Unde ad hoc quod aliquid sit terminus motus vel etiam subiectum requiritur quod in se sit quoddam permanens potens esse sub quiete, quantum est ex parte sui. Nunc autem, sicut motus non est permanens, sed quoddam successivum, sic actio et passio non sunt permanentes, sed consistunt in quadam successione, et ideo eadem est ratio quare ad actionem et passionem non est motus et quare ad motum non est motus.

14 Primum quidemAG; om. J. Quod hoc consequens sit impossibile ‘ad motum est motus’, declarat Philosophus quod motus non est ipsius motus. Sed quia motum esse motus potest intelligi dupliciter – uno modo quod motus sit subiectum motus, sicut corpus quod movetur; alio modo potest intelligi quod motus sit motus sicutAG; sed J termini, ita quod unus motus terminat alium motum – ideo Philosophus improbatAG; in praeterea J utrumque istorum modorumAG; numerorum J, et primo quod motus non est motus #J 76vb ut subiectiAG; subiectum J. Et haec est quarta conclusio et probatur sicAG; simul J: illud quod est subiectum motus movetur; si igitur motus esset subiectum motus, motus movereturAG; movetur J et sic motus aut calesceret aut frigesceret aut mutaret locum aut augmentaretur aut diminueretur, sed hoc est impossibile.

15 Et Commentator declarat quod hocAG; om. J est impossibile, scilicet motum moveri vel motum esse subiectum motus sic: si motus esset subiectum motusAG; motui J, tunc motus reciperet motum etAG; in J quietem, quoniam illud quod innatum est moveri innatum est quiescere, et impossibile est quod motus recipiatAG; recipiet J quietem, quoniam motus est contrarius quieti et unum contrariorum non recipit aliudAG; sic unum contrariorum recipiet reliquum J.

16 Albertus declarat aliterAG; alius J quod motus non est subiectum motui, quia si sic, ille motus qui est subiectum haberet alium motum pro suo subiecto et ille motus alium et esset processus inAG; om. J infinitum. Nec valet dicere quod est devenire ad aliquem motum qui non habet motum pro subiecto, quia sic aliquis motus est in subiecto et aliquis non, et tunc unusAG; om. J motus esset substantia et alius accidens, et tunc eorum quaeAG; qui J sunt in eodem genere unum esset substantia et aliud accidens, quod est impossibileBAlbertus M., Phys., lib. 5, tract. 1, cap. 6 (ed. Hossfeld, 413).

17 ‘Aut immutando alterumAG; om. J’B, , V, 2, 225b21. AliudAG; ad J improbatur, scilicet quod motus non est motusAG; om. J ut termini. Et haec est quinta conclusio, quod motus non est ad motumAG; motum non est ad J sicut ad terminum.

18 Et #G 363a haec conclusio probatur per septem rationes. Prima ratio formatur a diversis diversimode. Aliqui formant rationem sic: si motus esset ad motum sicut ad terminum, idem simul moveretur et quiesceret; consequens estAG; om. J impossibile. Consequentia probatur sic: motus est translatio aAG; transmutatio de J forma quiescente in formam quiescentem; mobileAG; om. J igitur quod moveretur in termino motus quiesceretAJ; quiescet G; sedAG; om. J si motus terminaret motum, in termino motus mobile moveretur; igitur in termino motus mobile simul quiesceret et moveretur.

19 Aliter deducit Commentator istam rationem sic: si motus terminaret motum, igitur quando mobile movetur ad sanitatem, tunc transmutatur in aliam transmutationem; sed omne quod movetur partim habet de termino a quo movetur et partim de termino ad quem movetur; igitur quando mobile movetur ad sanitatem, habet aliquid de illa transmutatione adAG; om. J quam transmutatur, igiturAG; et igitur J transmutatur illa transmutatione ad quam transmutatur; sed mobile transmutatur indifferenter ad quamlibet transmutationem, quia hoc dicit positio quod omnis transmutatio est a transmutatione absque determinatione. Cum igitur transmutetur ad quamlibet transmutationem indifferenter, possibile est ipsum transmutari ad privationem transmutationis, puta adAG; om. J quietem, et sic erit simul transmutatum ad aegritudinem et non transmutatumAG; transmutatio J, quod est impossibile. Similiter simul erit sub motu et sub quiete, quia cumAG; om. J transmutatur ad transmutationem, transmutatur illa transmutatione ad quam transmutatur, et cum possibile sit mobile quiescere in termino ad quem, possibile est quod motus termineturAG; terminet J ad quietem. Cum igitur omne quod movetur partimAG; partem J habet de termino ad quem, sequitur quod mobile habebit aliquid de quiete ad quam transmutatur et habet aliquid de motu ad quam transmutatur; igitur simul est sub motu et sub quiete.

20 Intelligendum estAG; om. J quod, quando aliquid #J 77ra de successivo habetur, tunc habetur totum illud successivum; nam quando aliqua pars successiviAJ; successiva G est, tunc illudAG; illud hinc J successivum est. Et propter hoc, si quandoAG; om. J aliquid transmutatur ad sanitatem, simul cum hoc transmutetur ad aliam transmutationem, cum illud quod movetur habet partimAG; partem J de termino adAG; a J quem movetur, et quando pars illius transmutationis ad quam mobile transmutatur est, tuncAG; hinc J illa transmutatio est, sequitur quod, quando aliquid transmutatur ad sanitatem, quod tunc actualiter transmutatur illa transmutatione ad quam transmutatur, et sic quod transmutatur duabus transmutationibus insimulAG; simul J. Similiter cum quies sitAG; quiescit J quoddam successivum et mensuratum tempore, quando aliquid transmuteturAG; transmutatur J ad quietem, cum tunc habeat partem de quiete ad quam transmutatur, sequitur quod, quandoAG; quando quod J transmutatur ad quietem, quod tunc est sub quiete. Simul igitur erit mobile sub transmutatione ad quam transmutatur et sub quiete opposita illi transmutationi, quod est impossibile.

21 Alio modo formant quidam primam rationem sic: si transmutatio terminetAG; terminaret J transmutationem, hoc non est nisi quia una transmutatio sequitur aliam. Cum igitur post unam transmutationem possit esseAG; posset J quaecumque alia transmutatio indifferenter, ut post sanationem potest esse in#G 363bdifferenter calefactioAG; calefusio J vel frigefactio vel augmentatio et sic de aliis, sequeretur quod una transmutatio posset terminari indifferenter ad quamcumque transmutationem contingentem et sic motus non esset a determinato in determinatum, sed esset indifferenter in quemcumque terminum. Et quod possibile sit quamcumque transmutationem indifferenter succedere alteri transmutationi patet, quia possibile est mobile quiescere in fine transmutationis, et hoc intenditAG; intelligit J Philosophus per hanc litteram: contingit enim quiescere; et qua rationeAG; quare J potest quiescere in termino transmutationis, potest indifferenter transmutari ad quamcumque aliam transmutationem.

22 Secundo probatur eadem conclusio sic: si motus terminaret motum, et possibile est quod aliquid transmutatur non ad quamlibet transmutationem indifferenter, sed ad transmutationem oppositam. Possibile enim est quod uni transmutationi succedat transmutatio opposita. Si igitur transmutatio terminaret transmutationem, posset mobile transmutari a sanatione in aegrotationem. Cum igitur omne quod movetur partem habet de termino ad quem movetur, quando mobile transmutatur a sanatione in aegrotationem, partem habet de aegrotatione et ita transmutatur de aegrotationeAG; partem de sanatione J, et ita simul movetur sanatione et aegrotatione et simul movetur motibus oppositis.

23 Intelligendum quod, si #J 77rb transmutatio terminaret transmutationem, illa transmutatio quae terminatur ad aliam transmutationem terminaretAG; terminet J aliam transmutationem praecedentem. Cum igitur omnis transmutatio sit inter opposita, transmutatio terminans unam transmutationem et terminata ad aliam esset inter transmutationes oppositas tamquam inter terminos; igitur illud quod transmutatur illa transmutatione simul transmutareturAG; terminetur J transmutationibus oppositis, quia mobile, dum movetur, partem habet de termino a quo et partem de termino ad quem; igitur mobile quod transmutatur illa transmutatione media partem habet de transmutatione quam illa transmutatio media terminat et partem de transmutatione ad quam illa transmutatio media terminaturAG; transmutatur J et itaAG; ideo J mobile haberet partem de una transmutatione et partem de transmutatione sibi opposita simul et sic simul esset sub transmutationibus oppositisAG; oppositis simul J.

24 Intelligendum tamen quod istud tenet in successivis, sed non in permanentibus. Non enim oportet quodAG; movet J, si aliquid transmutetur a forma permanente in formam permanentem oppositam, quod propter hoc sit simul sub formis oppositis, sed si aliquid transmutetur ab aliqua transmutatione ad transmutationem oppositam, ex hoc sequitur quod simul transmutatur illis transmutationibus oppositis, quia quandoAG; om. J aliquidAJ; aliquod G est partim sub transmutatione successiva, tunc est complete sub illa transmutatione.

25 ‘Amplius autem infinitumAG; om. J’B, , V, 2, 225b33–34. Tertio probatur conclusio sicAG; om. J: si motus terminaret motum vel generatioAG; generatio ad J generationem, tunc esset processusAG; possessus J in infinitum in motibus et inAG; om. J generationibus, quia qua ratione unus motus terminat motum, eadem ratione motus praecedens terminat motum et adhuc motus praecedens illum terminaret motum et sic in infinitum. Similiter de generationibus, si aliqua generatio generareturAG; generaret J, eadem ratione generatio quaeAG; qua J generatur generaretur alia generatione et illa generatioAJ; generatione G generaretur alia et sic in infinitum. Sed quod hoc sit impossibile, quod isto modo sit processus in infinitum in motibus et inAG; om. J #G 364a generationibus, probatur, quiaAJ; quod G si sit processus in infinitum, igitur non est dare primum. Et si non sit dare primum, non est dareAG; om. J aliquod posteriorum. Nulla igitur generatio foret nec ullus motus. Igitur nihil fieret neque generaretur.

26 Commentator probat aliter quod generationis non est generatio, quia si sic, idem inAG; est J eodem instanti esset et non esset. Et fundat se super duasAG; om. J propositiones, quarumAG; contrariarum J una est quod res, dum fuerit in generari, tunc non est, etAG; in J hoc dicit esse per se manifestumAG; maximum J. Alia propositio est quod, quando res complete generaturAG; generaretur J, tunc non est in generari. Ex prima propositione sequitur quod generatio non sit, dum generatur, et ex secunda quod, cum generatio fuerit completa, tunc non est generatio, sed res quae generatur est, quando est complete #J 77va generata. Si igitur generatio sit generata, tunc quando generatio est completa, generatio est, sed tunc non est inAG; om. J generari, quia generatione exsistente completa non est inAG; om. J generari, igitur tunc non est generatio. Igitur generatio in eodem instantiAG; generari et tunc in eodem instanti generatio J est et non est. Vel aliter: quando generatio est, generari est; sedAG; nec J dummodo res estAG; om. J in generari, ipsaAG; ipsa res J non est; igitur quando generatio est, ipsaAG; tunc J non est; igitur generatio simul et semel est et non est.

27 Sed de prima ratione est dubium, quia si sit processus in infinitum in generationibus, non oportet quod, si prima generatio non est, quod propter hocAG; et propter hoc quod J non sit aliquaAG; alia J generatio posterior, quoniam generatio SocratisAG; om. J praecedit generationem Platonis et generatio patris Socratis praecedit generationem Socratis et sic in infinitum; necAJ; non G est dare primam generationem. Et ex hoc non sequitur quod, si non sit dare generationem primam, nonAG; nec J erit dare aliquamAG; aliam J generationem posteriorem.

28 Huic respondetAG; Ad istud respondit J Commentator et dicitAG; dicens J quod Philosophus probat hicAJ; hoc G quod generatio non terminatur ad generationem tamquam ad per se terminum; bene tamen potest generatio terminari ad generationem tamquam ad terminum per accidens. UndeAG; Unde breviter J generatio non terminatur ad generationem sicutAG; om. J ad per se terminum, quia sic generatio terminans generationem et generatio quae terminatur ad illam essent essentialiter ordinataeAG; ordinata J. Nunc in essentialiter ordinatis, si non est dare primum, non est dare ultimum, et ideo, si generatio per se terminaret generationem, cum tunc generatio terminans et generatio terminata essent essentialiter ordinatae, sequeretur quod, si non esset dare aliquamAG; aliam J generationem primam, quod non esset dare aliquamAG; aliam J generationem posteriorem.

29 Sed istud non videtur sufficere, quia etsiAG; si J generatio per se terminaret generationem, adhuc generatio terminata perAJ; ad G generationem non esset essentialius ordinata ad illam. Exemplum: dealbatio modo ordinatur ad albedinem, sed nunc non sequiturAG; quam J ‘dealbatio non est, igitur albedo non est’. Igitur non sequitur ‘generatio prior non est, igitur generatio posterior non est’, quamvis generatio prior ordinetur ad generationem posteriorem, sicut dealbatio ordinatur adAG; om. J albedinem.

30 Huic dicitur quod in omnibus essentialiter ordinatis, si non sit resolvere ad primum, tunc non est dare aliquod posteriorum, sed non oportet quod, si prius non est, quod propter hoc posterius #G 364b non est. Nunc autem, si generatio per se terminaretAG; generaret J generationem, non esset resolutio ad aliquamAG; aliam J generationem primam, et ideo non esset aliqua generatio posterior.

31 Sed istud non videtur esse ad propositum, quia etsi generatio esset ita essentialiter ordinata #J 77vb ad generationem terminantem ipsam, sicutAG; sed J dealbatio ordinatur ad albedinem, adhuc non videtur esse aliqua habitudo quod, si non sit dare generationem primam, quod propter hoc non est dare aliquamAG; aliam J generationem posteriorem, quia in ordinatis illo modo quo dealbatio ordinatur ad albedinem, posterius in esse non dependet a priori et propter hoc non videtur quod sequitur, si primumAG; ipsum J non est, quod propter hoc nullum posteriorum est.

32 Aliter dicitur et melius quod haec consequentia est bona ‘si prima generatio non est, non estAG; om. J aliqua generatio posterior’, posito quod generatio per se terminetAG; terminaret J generationem, quia si generatio per se terminetAG; terminaret J generationem, oportet quod generatio posterior et generatio prior et quod omnes generationes sunt simul, sed in illis quae necessario sunt simul bene sequitur ‘primum non est, igiturAG; om. J nullum posteriorum est’. Quod autem oporteat omnes generationes esse simul, posito quod generatio per se terminetAG; terminaret J generationem, declaratur dupliciter. Primo sic: generatio, ex quoAG; postquam J est quoddam successivum, non est nisi dum est in generari; igitur quando generariAG; generatio J est, suumAG; ipsum J generari est; et suum generari non est nisi cum ipsum estAG; sit J in generari; igitur adhuc oportet quod suum generari sitAG; om. J et eadem rationeAG; recte J generatio illius generationis erit et sic in infinitum. Et propter hoc de generatione et de motu bene sequitur quod, si generatio vel motus per se terminetAG; terminaret J generationem vel motum, quod infinitae generationes vel motus sintAG; essent J simul et in illis quae necessario sunt simul bene sequitur ‘si non est primum, non est aliquod posteriorum’; ideoAG; igitur J etc.

33 Aliter ostenditur idem sic, scilicet quod, siAG; om. J generatio per se terminet generationem, omnes generationes erunt simulAG; non terminet generationem J: nam si generatio per se terminetAG; terminaret J generationem, tunc quando generatio est sive quando generatio generatur, cum sua generatio terminet generationem et omne quod movetur partim est in termino a quo moveturAG; et partim est ad terminum J, igitur generatio partem habet de generatione quae terminaturAG; terrminantur J per suam generationem; igitur illa generatio estAG; om. J et per consequens illud quod generatur illa generatione habet partemAG; partim J de termino a quo initiante illam generationemAG; manente illa generatione J; igitur generatio initians illam generationem est et sic contingit arguere de qualibetAG; qualibet semper J generatione priori et sic, si generatio posterior sit, oportet quod omnes generationes priores sint.

34 ‘ Amplius eiusdemAG; om. J ’B, , V, 2, 226a6–7. Quarta ratio probans conclusionem est ista: si generatio generareturAG; generetur J et illud quod generatur corrumpitur, igitur generatio aliquando corrumpereturAG; corrumpetur J et per consequens generatio reciperet corruptionem et sic unum contrariorum reciperet reliquum. Nec est possibile quod generatio corrumpatur, quia si generatio corrumpatur, aut corrumpitur quando generatur, quod non contingit, quiaAG; quia si J sic simul generaretur et corrumperetur, nec corrumpitur quando generata est, quia tunc est corrupta, nec corrumpitur antequam generatur, quia tunc corrumperetur antequam inciperet #J 78ra esse. Nullo igitur modo potest concedi quod generatio corrumpiturAG; om. J.

35 ‘Amplius oportet’B, , V, 2, 226a10 AG; om. J. Quinta ratio: siAG; nulla J generatio generetur et omne generatum habet materiam, necesse est ut transmutatio habeat #G 365a materiam subiectamAG; subiectivam J et illa materia est quae disponitur per transmutationem. Illud enim quod generatur habet materiam dispositam per generationem, quae materia manet a principio generationis ad finem. Si igitur transmutatio genereturAG; generaretur J, sequitur quod transmutatio haberet talem materiam, non loquendo de materia quae est alterius generis a genere transmutationis, sed loquendo de materia quae est de genere transmutationis.

36 Commentator dicit hic quodAG; quia J per hunc sermonem intendit declarare quod impossibilia contingentiaAG; continentia J ponentibus quod motus habet motum ita quod motus sit subiectum motui, eadem contingunt ponentibus quod motus terminat motum, quia ex hac positione sequitur quod motus moveatur, sicut sequitur ex primaAG; om. J, quoniam sicut ex transmutatione de albedine in nigredinem sequitur ut nigredo sit transmutata, similiter si genus moti in quo est fuerit motus, sequitur utAG; quod J motus moveatur, etsi non ponatur quod motus est subiectum motui, sicut posuimusAG; sed possimus J in primo modo, et hoc est ita, quoniamAG; quod J subiectum motus intelligitur dupliciter: quorum unus est illud in quo est motus, scilicet corpus motum; secundus modus est genus in quo est motus, scilicet qualitas transmutabilis aut substantia aut ubi aut quantitas. Hoc enim est subiectum motui alio modo.

37 Et iterum aliquidAG; om. J. Sexta ratio: necesse est ut illud ex quo est motus tamquam a termino a quo et illud ad quod est motus sit aliud a motu; nam non est possibile ut scientia fit AG; sit J scientia et sic nec utAG; est vera J motus fit motus. Unde breviter motus habet duos terminos distinctos a motu; igitur motus non est a motu in motum et sic motus non terminat motum, quia si sic, cum illud quod generatur, nondum est in actu perfecte, si motus esset a motu in motum, motus ad quem est alius motus non esset in actu; sed hoc est falsum, quia si motus terminetAG; terminaret J motum, cum mobile, dum movetur, partem habeat de termino ad quem movetur, si ad motum esset motus, mobile, dum movetur, partem habet de termino ad quem est motus, sed motus est in actu completo, quando aliqua pars eius est, sequitur quod, quando motus essetAG; est J in generari, tunc esset sub actu completo. Unde concludit quod non est possibile ut motus sit motus, sicutAG; sed J non est possibile quod scientia sit scientia.

38 Expositores formant aliter istamAG; tam J rationem sic: sicut species se habet ad speciem, sic genus se habet ad genus; sed doctrina non terminaturAG; terminantur J ad doctrinam, sed ad scientiam; igitur nec motus terminatur ad motum.

39 Amplius si tres. SeptimaAG; alia J ratio: cum tres sintAG; sit J species motus, scilicet #J 78rb augmentatio, alteratio et loci mutatio, si motus moveretur, sequeretur quod motus localis transferreturAconi.; transfereretur G; transferetur J vel augmentaretur vel alterareturAG; alternaretur J, sed hoc est inconveniens, nam inconveniens est quod motus localis moveatur localiter et adhuc magis inconveniens est quod motus localis augmentetur vel altereturAG; augmentatur vel alternatur J. Si tamen motus localis terminaret motum, oporteret quod motus localis aliqua specie motus moveretur. Sed ista ratio magis #G 365b videtur concludere quod motus non est subiectum motus quam quod motus non terminat motum.

40 IntelligendumAG; Intelligendum est J quod omnes istae rationes concludunt indifferenter de generatione et de motu, et ideo Philosophus inAG; om. J quibusdam rationibus loquitur de motu et in quibusdam de generatione, cum tamen omnes rationes aequaliter concludantAG; concludunt J de generatione et de motu.

41 In fine capituli docet Philosophus quomodo motus potest esse ad motum, et dicit quod motus terminat motum per accidens, sed nec per se nec perAG; secundam J partem terminatur motus ad motum. Quod non per se, manifestumAG; maximam J est ex dictis. Quod non perAG; secundum J partem, probatAG; praeterea J Commentator, quoniam cum pars per divisionem possetAG; potest J fieri totum, si motus movereturAG; movetur J vel posset terminareAG; terminari J motum secundum partem, sequeretur quod secundum totum moveretur vel posset terminareAG; terminari J motum.

Quaestio 6

1 Circa primam conclusionem quaeraturAGJ; Quaeritur O utrum ad substantiam posset esseAGO; esset J motus.

2 ProboAGO; Probatio J quod sic, quia ad illud quod suscipit magis et minus potest esse motus; sed substantia suscipit magis et minusAGJ; est huiusmodi O; igitur ad substantiam potest esse motusAGJ; etc. O. Maior patet: nam illud quod suscipit magis et minus successive acquiritur; sed ad omne quod successive acquiritur potest esse motus; igitur etc.

3 Minor probatur multipliciter, scilicet quod substantia suscipit magis et minus. Primo sic: in substantia est una species perfectissima sicut in omni alio genere; sed ubicumque est reperire perfectissimum, ibi est magis perfectum et minus perfectumAG; est magis et minus perfectum O; est reperire magis et perfectum et minus perfectum J; igitur in substantia est magis perfectum et minus perfectum. Et per consequens substantia suscipit magis et minus.

4 Iterum probo quod substantia suscipiat magis et minus: nam variatio in per se effectu arguit variationem in per se causaAGO; causam J et immediata; sed calor ignis est per se consequens formam ignis tamquam primus effectus eiusAGO; est J; cum igitur calor ignis suscipiat magis et minus, apparetAGO; sequitur J quod forma substantialisAGJ; om. O ignis suscipitAG; suscipiat JO magis et minus.

5 Ista ratio confirmatur: nam accidens totum esse suum capit a subiecto; igitur si subiectum, puta substantia, habeat esse omnino invariabile, accidens exsistens in subiecto erit omnino #J 78va invariabile; igitur ex #O 232rb opposito, si accidens sit variabile, substantia erit variabilis, et sic, si accidens suscipiat magis et minus, sequitur quodAGJ; om. O substantia suscipitAG; suscipiat J; suscipiet O magis et minus.

6 Et istud confirmatur per Philosophum octavo Physicorum, ubi probat quod primus motus non est causa immediata generationis et corruptionis per hoc quod primus motus est omnino uniformisAG; variabilis J, et ideo ab ipso non potest immediate procedere effectus difformis; igitur si substantia sit omnino invariabilis, sequitur quod suus immediatus effectus eritAGO; sit J omnino invariabilis, et per consequensAGO; consequens sequitur J ex opposito, si effectus sit variabilis et suscipiat magis et minus, oportet quod sua causaAGO; substantia J suscipiat magis et minusAGJ; om. O.

7 Ad principale: posito quod ignis agat in aquam corrumpendo aquam, cum ignis sit calidus et siccus et aqua sit summe frigida et humida, cum omne quod mutatur ab extremo in extremum primo pervenietAG; perveniat J ad medium, igitur in aliquo signo illius mutationis #G 366a mobileAG; modale J invenietur temperate calidum et temperateAG; cadendum J humidum. Cum igitur istae qualitates consequantur formam aeris tamquam primumAG; primam J susceptivum, igitur cum proprium accidens non sit sine proprio et primo subiecto, ibi in materia erit forma aerisAG; aeris tamquam primum susceptivum J. Sed nonAG; om. J sub esse perfecto; nam sic contrariantur forma ignis et aquae. Similiter forma aeris et aquae sunt ibiAG; om. J. Igitur forma aeris eritAG; om. J ibi sub esse remisso; igitur forma substantialis suscipit magis et minus et per consequens ad formam substantialem potest esse motus.

8 Ista ratio confirmaturAG; affirmatur J sic: accidens non est in materia nisi medianteAG; mediate J forma substantiali; sed calor non est in aqua mediante forma aquae, quia repugnat ei; igitur calor est inAG; om. J aqua mediante forma ignis incompleta et per consequens forma ignis suscipit magis et minus.

9 Iterum quando aliquid convenit alicui per se et primoAG; primo per se alicui J, cuicumque alii convenit, oportet quod conveniat illi per naturamAJ; materiam G illius primi ita quod illud aliud habeat in se naturam illius primi, sicut patet in exemplo. Nam quia habere tres angulos convenit triangulo primo, ideo habere tres angulos non inest alicui, nisi in eo salvetur natura trianguli; unde habere tres angulos non inest isosceliAconi.; isocluli GJ nisi quia in eo salvatur natura trianguli. Sed caliditas primo inest igni; igitur si aqua sit calida, hoc erit inquantum habet naturam ignis. Igitur aqua calida habet in se naturam ignis, sed non sub esse perfecto (nam sic contrariatur forma ignis aquae circa idemAG; istud J susceptivum); igitur #J 78vb ibi erit forma ignis sub esse diminuto, quod estAG; om. J propositum.

10 Haec ratio confirmatur: namAG; om. J per Philosophum secundo Metaphysicae, ubicumque invenitur calor, hoc erit per naturam ignis, quia ignis est maxime calidus, et ubicumque calor invenitur, invenitur per participationem primi et maximeAG; maximi J calidi. Igitur si aqua calefiat, oportet quod in aqua sit natura ignis; et non sub esse completo; igitur sub esse diminuto.

11 Nec valet dicere quod in aqua est ignis non sicut aliquid inexsistens aquae, sed in aqua invenitur calor per naturam ignis efficientis calorem in aqua. Istud non valetAG; videt J, quia aliquando aqua calefit per naturam corporum caelestium tantum. Si igitur calor sit in aqua per naturam ignisAJ; ignis et G, tunc non est in aqua per naturam ignis efficientis. IgiturAG; om. J oportet dicere quod calor est in aqua per naturam ignis exsistentis in materia aquae.

12 Ad principale: receptum est in recipienteAG; recipientis J per modum recipientis; igitur in materia melius disposita ad formam substantialem recipiturAG; substantiale recipitur secundum J forma substantialis perfectiori modo quam in materia minus disposita et ita forma substantialis recipiturAJ; participatur G secundum magis et minusAG; unus J et per consequens ad formam substantialem potest esse motus.

13 Iterum unus homo est perfectior substantia quam alius, quia habens manus et pedes perfectior est in substantia quam homoAG; om. J carens manibus et pedibus, sicutAG; sed J totum est perfectius parte; sed hoc non esset, nisi forma substantialis esset perfectior in uno homine quam in alio; igitur forma substantialis potest variari secundum magis perfectum et minus perfectum et per consequens ad formam substantialem potest esse motus.

14 Praeterea miscibilia manent #G 366b in mixto; et non sub esse perfecto, quia sic sunt contraria; igitur miscibilia sunt in mixtoAG; om. O sub esse remisso; sed ad illud quod potest remitti potest esse motus; igitur ad formam substantialem elementi potest esse motus. Quod autem elementa maneant in mixto probatur multipliciter. Primo sic: mixtioAG; in mixto J est miscibilium alteratorumAG; alternatorum J unio; igitur in mixto miscibilia sunt solum alterataAG; alternata J; igitur non sunt corrupta et per consequens manent in mixto.

15 Aliter probatur idem sic: nam quodlibet mixtum habet motum elementi praedominantis; sed cuilibet motui in actu oportet dare causam in actu; igitur elementum praedominans actualiter manet in mixto; sed non sub esse completo; igitur etc.

16 Iterum Philosophus in libro De morte et vita distinguit duplicem corruptionem, quia quaedam estAG; est corruptio J ab intrinseco, quaeAG; ut J dicitur marcedo, et alia ab extrinseco, quae dicitur extinctio. Corruptio primo modo dicta, ex quo est ab intrinseco, requirit #J 79ra aliquod activum intrinsecum quod agit ad corruptionem et aliquod passivum ei correspondensAG; comprehendens J. Ubi autemAG; aut J in transmutatione substantiali est dareAG; om. J activum et passivum, ibi est dare duas substantias in actu, unam quae corrumpitur et aliam corrumpentem. Igitur in mixto quod corrumpiturAG; corrumpitur et J ab intrinseco est una substantia corrumpens et alia quae corrumpitur, et per consequens elementa manent in mixto, unum corrumpens, scilicet elementum activum, et aliud quod corrumpitur, scilicetAG; sed J elementum passivum.

17 Ad principale: si substantia non susciperetAG; reciperet J magis et minus, sequeretur quod ignis manens ignisAG; om. J sub esse completo posset esse frigidior aqua manente aqua, quia si ignis agat in aquam corrumpendo eam, ante finem huiusAG; illius J mutationis aqua eritAG; est J sub tanta caliditate quod non deficiet nisi unus gradus caliditatis igneae. Pono igitur quod in eodem temporeAG; de tempore in alio loco J aqua agat in ignem corrumpendo eumAG; ipsum J. Ante terminum mutationis in tantum remittetur caliditas ignea manente forma ignis in materia quod non deficietAG; deficeret J a frigiditate aquea nisiAG; om. J in uno gradu. Tunc arguo sic: illud quod solum deficit a frigiditate aquea in uno graduAG; om. J caliditatisAG; frigiditatis J est frigidiorAG; frigidum J eo quod solum deficit a caliditate ignea in uno gradu. Igitur ignis manens ignis est frigidior aqua manente aquaAG; aliqua J.

18 Iterum in substantia est contrarietas, quia ignisAG; om. J contrariatur aquae per Philosophum primoAJ; libro G De generatione; sed ubi est contrarietas, ibi est motus; igitur ad substantiam est motus.

19 ItemAG; Item in J octavo Metaphysicae dicit Philosophus ‘quemadmodum numerus non habet magis autAG; et J minus, sic nec substantia quaeAG; quod J secundum speciem, sed si quidem in materia’BArist., Metaph., , quasi dicens quodAG; om. J forma substantialis, prout est in materia, suscipit magis et minus, sed non secundum se; sed forma substantialis realiter est in materia, igitur realiter suscipit magis et minus.

20 AdAGJ; Ad O oppositum est Philosophus hicAGJ; om. O, qui probat quod ad substantiam non est motus, quia in substantia non estAG; esset J contrarietas.

21 Praeterea si ad substantiam esset motus, substantia reciperetAG; recipiet J magis et minus; sed consequens est falsum, igitur antecedens. Falsitas consequentis #G 367a patet per Philosophum in Praedicamentis.

22 Iterum si ad substantiam esset motus, substantia acquireretur divisibiliter. Cum igitur per primam partem formae substantialis acquisitamAG; acquisita J constituatur ens in actu, sequiturAG; sequetur J quod omnis gradus superveniens eritAG; esset J accidens.

23 Iterum si ad substantiam esset motusAG; motus substantia acquiritur divisibiliter. Cum igitur per primam partem formae substantialis acquisitam constituatur ens in actu sequetur quod omnis gradus superveniens erit accidens. Item si ad substantiam esset motus J, tunc aqua, quando calefit, quantum acquirit de caliditate, tantum acquireret de forma ignis; sed aqua quandoque est magis calida quam frigida; igitur tunc esset magis ignis quam aqua.

24 Iterum si sic, tunc quando ex aere fit ignis, paulatim deficeret forma aeris et cresceret forma ignis et per consequens in aliquo instanti veniret ad medium habens aequaliter de utroque et tunc illud esset corpusAG; corpus esset J mixtum ex duobus elementis tantum, quod est inconveniens. Et praeter hoc contraria essent simul inAG; om. J eodem.

25 Iterum octavo Metaphysicae dicit Philosophus quod formae sunt velut numeri; nunc autem, quocumque additoAG; additio J numero vel ablato a numero, variatur species numeri; igitur, quocumque addito formae vel ablato a forma, variatur forma, et per consequens forma non suscipit magisAG; maius J et minus.

26 Ad istam quaestionem determinatAG; dicendum sicut dicit J Commentator quod ad substantiam non est motus, quia omnis transmutatio ad substantiam est generatio vel corruptio; sed nec generatio est motus nec corruptio, quia subiectum generationis et corruptionis est ens in potentia, sed subiectum motus est ens in actu.

27 Verumtamen Commentator dicit quod formaAG; Commentator J substantialis suscipit magis et minus, ut formae elementares suscipiunt magis et minus. Unde tertio Caeli et mundi commentoAG; commentato J sexagesimo sexto septimoAG; sexto J dicit Commentator quod formae elementares sunt mediae inter formas substantiales perfectas et accidentia, et ideo dicit quod nonAG; om. J est impossibile utAG; quod J formae substantiales elementorum admisceantur ad invicem et quod ex eorum commixtione ad invicem proveniat alia forma media, puta forma mixti, sicutAG; sed J ex commixtione albedinis et nigredinis proveniunt colores medii. Vult igitur dicere quod in mixto formae elementares corrumpuntur secundum medietatem tantum, non secundum totum. Unde ponit quod elementa manent in mixto sub esse remisso. Et habet pro se illud Philosophi: elementum est ex quo fit res, cum insit. Et similiter nisiAG; si non J manerent formae elementares in mixto, sequeretur quod omnes formae substantiales immediate #J 79va reciperentur in materia prima et per consequens non reciperet formas compositorum mediantibus formis simplicium, quod ipse reputatAJ; retinet G inconveniens.

28 Unde in eodem commento reprobat Avicennam, qui posuit elementa manere in mixto secundum substantiamAJ; substantias G et remitti secundum qualitates. Contra quem arguit dupliciter. Primo sicAG; om. J, quia sic compositum non haberet unam formam substantialem in actu, quod est inconveniens; nam unitas compositi est per unam formam. Substantia enim non est una nisi per unitatem unius formae. Alia ratio: si formae elementares maneant totaliter in mixtoAG; om. J ita quod ex parte earum nulla sit remissio, sequitur quodAJ; cum G ignis non est ignis #G 367b in actu nisi sub caliditateAG; calore J et siccitate in summo graduAJ; secundum G. Quod ipse probat, quoniamAG; quem J si remittantur qualitates mediantibus formis substantialibusAJ; substantiarum G in esse perfecto, eadem ratione ignis posset manere ignis supposito quod omnino denudetur a caliditate. Nam, ut dicit, eadem estAG; om. J ratio de totoAJ; tota G et de parte, et per consequens, si ignis possitAG; posset J manere in esse perfecto deperdita parte caloris eiusAG; est J et siccitatis, igitur potest manere totaliter calore et siccitate destructis, et hoc est inconveniens; igitur inconveniens est quod forma substantialis non remittatur et quod qualitates remittantur, quodAG; quando J tamen Avicenna dixit. Haec igitur est opinio CommentatorisAG; ipso Commentatore J quod formae substantiales elementorum maneantAG; manet J in mixto, sed remittuntur. Sed opinioAG; opposito J Avicennae fuitAG; om. J quod formae substantiales elementorum maneantAG; manent J in mixto et non remittuntur, sed qualitates elementorum remittuntur in mixtoAJ; isto G.

29 Sed Commentator arguit contra se ipsum dupliciter. PrimoAG; Primo modo J sic: oportet recipiens denudari a natura eorum quae debet recipere; igitur cum materia sit receptiva omnium formarum, oportet eam in recipiendo denudari ab omni forma et per consequens materia informata formis elementorum non recipit formam mixti.

30 Secundo sic: substantia non suscipitAG; recipit J magis et minus, secundum quod dicit Philosophus in Praedicamentis; sed formae elementares sunt substantiae; igitur non remittuntur in mixto.

31 Ad primumAG; primum argumentum J dicit quod non oportet recipiens universaliterAG; ulterius J denudari a toto genere eiusAG; est J quod debet recipere, #J 79vb sed tantum ab his quae sunt eiusdem generis proximi, non autem remoti, et ideo non potest materia medianteAG; manente J forma uniusAG; illius J elementi quantumcumque remissa recipere aliam formam, quia sic elementum haberet elementum. Materia tamen medianteAG; manente J forma unius elementi remissa potest recipere formam mixti.

32 Ad secundumAG; secundum argumentum J dicit quod formae elementorum sunt imperfectae et quasi mediae inter formas substantiales et accidentales, et ideo quoad hoc possunt habere modum accidentiumAG; accidentalium J et suscipere magis et minus.

33 Contra istam opinionem: si formae substantiales elementorumAG; om. J manerent in mixto, tunc quantitatesAG; qualitates J elementorum manerent in mixto, quia cuilibet formae substantiali materialiAG; substantiale materiale J correspondet sua propria quantitas, et si hoc, in mixto essent tot quantitates simul, quot suntAJ; et G formae substantiales, sedAG; et J hoc est inconveniens, quia per Philosophum quarto Physicorum sola dimensio facit distareAG; distari J. Non est igitur possibile quodAG; om. J diversae quantitates sint simulAG; sunt similes J, quia sic penetrarent se undique.

34 Praeterea si elementa maneant in mixto, aut igitur sunt simul aut iuxta sibiAG; om. J posita. Non estAG; sunt J dicere quod sintAG; sunt J iuxta se posita, quia una mixtio non fit per iuxtapositionem, secundum quod vult Philosophus primo De generatione. Si igitur elementaAG; om. J maneant in mixto, oportet quod sintAG; sit J simul in eodem loco adaequatoAG; adaequata J. Cum igitur quodlibet elementum sit corpus (ignis enim est corpus et aqua et sic de aliis), sequeretur quod quattuor corpora essent simul in eodem loco adaequato, sed hoc est impossibile.

35 Similiter sequeretur quod continuum #G 368a esset actu divisum secundum quodlibet signum, quia undique in mixto esset aer et etiam aqua et sic de aliis; igitur inter quaslibet partes aquae esset aer; igitur aerAG; om. J esset divisus secundum quodlibet signum per aquam mediam. Et similiter aqua esset divisa secundum quodlibet signum perAG; ad ad J aerem medium.

36 Similiter si quattuor elementa essent simul, mediae illorum elementorum essent simul, et ita essent quattuor materiae simul et materia mixtiAG; mixte J esset composita ex materiebus quattuor elementorum. Cum igitur quaelibet materia elementi extendatur per totum mixtum, sequereturAG; sequitur J quod pars integralis alicuius totius esset aequalis istiAG; om. J toti secundum extensionem, quia materia unius elementi est pars integralisAG; integralis materiae J totius mixti et extenditur simul cum illa tanta extensione, quanta extenditur materia totius mixti. #J 80ra Et praeter hoc, cum dimensio interminata sitAG; sed J inseparabilis a materia, sequereturAG; sequitur J quod quattuor dimensiones interminatae essent simul.

37 Praeterea per Philosophum primo De generatione generatio unius est corruptio alterius; sed si elementa manerent in mixto, generatio mixti nonAJ; om. G esset corruptio alicuius, cum formae substantiales elementorum maneant post inductionem formae mixtiAG; om. J.

38 Iterum formae substantiales elementorumAG; om. J habent sufficientem oppositionem ut sint termini transmutationis substantialis; igitur non possunt simul manere in eodem, quia sic opposita essent simul in eodem.

39 Praeterea videtur quod ista opinio repugnetAG; repugnat J opinioni Commentatoris et ita quod Commentator sit sibi ipsi contrarius, quia secundum istam opinionem generatio mixti non habet pro subiecto materiam primam, quia forma mixti suscipitur in materia mediante forma elementariAG; elementorum J; nunc CommentatorAG; om. J quinto Physicorum commento decimo, ubi Philosophus probat quod ad substantiam non est motus, quia in substantia non est contrarietas, dicit quod ista declaratio est famosa, sed demonstratioAG; declaratio J qua sustentatus est in declarando quod ad substantiam non est motus est quod transmutatio ad substantiam, quae estAG; om. J generatio et corruptio, habet pro subiecto ens in potentia, sed subiectum motus est ens in actu. Secundum igitur Commentatorem ibi videtur quod materia prima est subiectumAG; substantia J in qualibet generatione, quod non esset, si forma elementarisAG; elementorum J maneret in materia, quando forma mixti inducitur.

40 Iterum quinto Physicorum commento vicesimo primo dicit Commentator quod perfectio accepta in definitione motus quae est tamquam genus non invenitur in transmutatione quae est generatio, quoniam in ea non estAG; eadem est non J perfectio diminuta de genere eiusAG; est J ad quod est motus, id est de genere perfectionis completae. Et causa in hoc, quoniam forma est indivisibilis et generatio est de non esse. Haec ille. Secundum igitur Commentatorem forma substantialisAG; om. J est indivisibilis et non potest esse diminuta et tendens ad completionem. Ex quo sequitur quod nonAG; om. J recipit magis et minus.

41 IterumAG; Item Commentator J sexto Physicorum commento quinquagesimo nono dicit Commentator quod transmutatio in substantia est in nonAG; om. J tempore, scilicet proventus formae substantialis, et in multis aliis locis dicit quod generatio non est motus, sed finis motusAG; motus quia ad aliud J. Si tamen formaAG; formae J substantialis susciperet magis et minus, tunc generatio esset motus, quia ad illud quod intenditur et remittitur potest esse motus, quia illud quod intenditur velAG; et J remittitur potest ac#G 368bquiri successive et ad illud est motus quod successive acquiritur.

42 Iterum si substantia susciperet magis et minus, substantiae esset aliquid contrarium, quia forma non remittitur nisi ex mixtione cum contrarioAG; contrarii J, nec intenditur nisi ex separatione eiusAG; operatione est J #J 80rb a contrario. Quaelibet igitur forma quae intenditur velAG; et J remittitur habet contrarium; sed substantiae nihil est contrarium; igitur substantia nec intenditur necAJ; vel G remittitur.

43 AdAGJ; Ad O quaestionem dicendum quod ad substantiam non est motus. Quod patet per rationem Philosophi, quiaAGJ; quia per rationem Philosophi O in substantia non est contrarietas; et omnis motus est inter contraria; igitur etc. Et Commentator dicit quod intelligit per ‘contraria’ mediata talia inter quae per media continua fitAGO; potest J transitus successivus ab extremo adAGO; in J extremum. Sed talis contrarietas non accidit in substantiis. Unde in substantiis elementaribus, ubi magis videtur, non accidit talis contrarietas. Tum quia Philosophus libro De generatione vult quod ex quolibet elementorum fit aliud sine medio, quod non contingit in contrariis mediatis. Tum quia transitus successivus, qui motus est, non fit nisi circa ens in actu. Tum quia talis transitus non fit nisi secundum formam quae suscipit magis et minus; sed substantia non suscipit magis et minus.

44 Iterum omnis transmutatio ad substantiam est generatio vel corruptio; sed nec generatio nec corruptio est motus, quia utrumqueAGJ; utrum O est in ente in potentiaAGO; potentia motus J et motus est in ente in actu; igitur nulla transmutatio ad substantiam est motus et per consequens ad substantiam non est motus. Et per Commentatorem haec est demonstratio qua Philosophus sustentatus est in declarando quod ad substantiam non est motus.

45 Quia tamen Commentator videtur dicere tertio Caeli et mundi quod substantia suscipit magis et minus, ideoAGO; illud J est intelligendum quod substantiam suscipereAGO; substantia suscipit J magis et minus potest intelligi dupliciter, quoniam magis et minus important relationem seu comparationem; nunc autem comparatio aliquando estAGO; om. J duorum ad unum, in quo uno illa duo conveniunt, et aliquando comparatio est uniusAG; una J in comparatione adAGO; ad unam et ad J se ipsum. Exemplum primi: aliquando est comparatio duorum ad unum, quomodo substantia et accidens comparantur in ente, et potest hoc modo fieri comparatio velAG; om. J in uno unitate propositionisAGJ; proportionis O vel in uno unitate generisAG; generationis J vel inAGO; om. J uno unitate speciei. Et isto modo loquendo de comparatione potest aliqua substantia suscipereAGO; recipere J magis et minus, quia comparando substantiam etAGO; aliquid J accidens ad ens quod est unum in eisAGJ; eis in O proportione, cum substantia sit magis ensAG; et minus J quam accidens, patet quod substantia isto modo suscipit intensionem. Et etiam una substantia respectu alterius substantiaeAGO; sequitur J isto modo suscipit intensionem, quia una substantia est magis ens quam aliaAG; alius J. Similiter comparando diversas substantias adAGO; ad unum J primum et perfectissimum in genere substantiae, sic una substantia suscipit intensionem respectu alterius, quia una substantia magis appropinquat perfectissimo in genere substantiae quam alia. Unde in quolibet genere est reperire aliquid perfectissimum in illo genere et aliudAGO; ad J maxime distans ab illo perfectissimo; #J 80va et ratione illiusAGO; illius est quia J in quolibet genere reperitur oppositioAO; opposito J; opinio G quae estAGO; om. J inter privationem et habitum, quae est prima radix contrari#G 369aetatis, ut dicit Philosophus decimo Metaphysicae. Isto modo loquendo de susceptione magis et minus sive de intensione et remissione certum est quod substantia suscipit magis et minus, quiaAJO; et quod G una substantia est perfectiorAJO; perfectius G quam alia et etiam magis appropinquans primo in genere substantiae quam alia et etiam una substantia est magis ensAG; om. J quam alia. Alio modo intelligitur aliquid suscipere magis et minus vel intensionem et remissionem ita quod ipsum aliquando potest intensius participare aliquam formam et aliquandoAG; potest intensius participare aliquam formam et aliquam J; potest participare aliquam formam aliquando intensius et aliquando O remissius ita quod sit comparatioAGJ; om. O #O 232va alicuius in uno tempore ad se ipsum in alio tempore. Et isto modoAGO; om. J loquendo deAGO; om. J susceptione magis et minus non est possibile quod aliqua substantia suscipiat magis et minus. Et istud ostendo sic, quia forma non dicitur suscipereAGO; susceptione J magis et minus nisi quia inAGO; om. J materia recipitur modo magis perfecto vel modo minus perfecto, sed hoc non potest esse nisi quia susceptivumAGJ; suscipiens O estAGO; om. J magis vel minus dispositum ad susceptionem formae aut quia ipsa forma secundum se habet gradus ita quod potestAGO; ut J suscipere magis vel minus. Non est dare primum, quia quaelibet materia prima est aequaliter disposita ad susceptionem cuiuslibet formae substantialis; igitur nulla forma substantialis potest recipi in materia magis intense vel minus intense quantum est ex parte materiae, quia ex quo materia est aequaliter disposita ad omnem formam substantialemAGO; om. J, aequaliter, quantum est ex parte sui, recipiet omnem formam substantialem, nec potest hocAGJ; om. O esse ex parte formae substantialis, quia causa quare aliquid suscipit magis et minus est, quia potest magis velAGO; et J minus permisceri cumAGJ; cum suo O contrario. Cum igitur formae substantiali nihil sit contrarium, forma substantialis, quantum est ex parte sui, nec suscipietAG; non suscipiet O; materia suscipit J magis nec minus.

46 Similiter in inductione formae substantialis expellitur omnis forma et omnis dispositio incompossibilis formae susceptae in materia; igitur materia recipit formam secundum totam capacitatem suam et forma suscipitur perfectiori modo quo potest suscipi, ex quo in materia non est aliquid ratione cuius forma debeat remitti. Et per consequens forma substantialis non suscipit magis et minus ita quod eadem forma aliquando posset esse sub gradu intensiori et aliquando sub gradu remissiori.

47 Ad primum principale dicendum quod substantia sic suscipit magis et minus quodAGO; quia J una substantia est perfectior alia et quod una substantia magis appropinquat ad primum in genere substantiae quam alia. Unde loquendo de magis et minus secundum quodAGO; om. J important comparationem aliquorum duorum ad unum in quo illa #J 80vb duo conveniunt, sic est concedendum quod substantia suscipit magis et minus. Loquendo tamen de susceptione magis et minus secundum quod magis et minus important comparationem alicuius ad se ipsum ita quod illud manens idem numero possetAGO; possit J intendi vel remitti, sic est dicendum quod nulla substantia suscipit magis et minus, quia nulla forma substantialis potest aliquando intensius recipiAGJ; remitti O in materia #G 369b et aliquando remissius.

48 Ad aliud, cum diciturAGO; dicendum J quod variatio in per se effectu arguit variationem in per se causaAG; causam JO, dicendum quod variatio in quocumque accidente non arguit variationem in forma quam consequiturAGO; sequitur J illud accidens. DistinguendumAGO; definiendum J est tamen de accidente per se. AliquodAGO; alio J enim est accidens per se quod estAGO; eius J propria passio alicuius, consequens eius speciem primo, et cuilibet alii incompossibile. Aliud dicitur accidens per se, non quia sibi soli inest, sed quia sibi soli inestAJO; om. G primo et a se ipso. LoquendoAGO; unde loquendo J de accidente primo modo sic propositio accepta in argumento est vera, scilicet quod variatio in accidente arguit variationem in substantia quae est subiectumAGJ; om. O illius accidentis. Verbi gratia, si risibileAGO; impossibile J varietur, oportet quod homoAGJ; om. O varietur; etAG; similiter JO si habere tres angulos sit #O 232vb variabile, oportet quod triangulus, cui soli inest habere tres angulosAGO; om. J, varieturAGJ; sit variabilis O. Loquendo de accidente secundo modo sic ad variationem accidentis non sequitur variatio substantiae. Unde ad variationem accidentisAGJ; om. O communicabilis pluribusAGO; pluralibus J, quamvis insitAGO; insint J uni primo et secundum se, non sequitur variatio illius cui illud accidens inest primo. Et quia caliditas potest inesse alii ab igne, licet insit igni primo, propter hoc non sequitur quod ad variationem caliditatis sequatur variatio in forma substantiali ignis. Si tamen caliditas esset propria passio ignis, sicutAGO; sed J risibile est propria passio hominisAGJ; hominis tunc O, ad variationem caliditatis sequeretur variatioAG; om. J in forma substantiali ignis. Nunc autem caliditas non est propria passio ignis, etsi insit igni primo. Unde intelligendum quod nulla qualitas activa potest esse propria passio alicuius; nam eo ipso quod activa est, estAGO; om. J communicabilis diversis speciebus et per consequens nulliAGO; nulla J propria caliditas; tamen primo #J 81ra inest igni. Sed quia non inestAGO; est J solum igni, ideo non est propria passio ignis, quomodo risibile est propria passio hominis, et propter hoc ad variationem caliditatis non sequitur variatio in forma substantiali ignis.

49 Ad primam confirmationemAGO; confirmationem dicendum J, quando dicitur quod accidens totum esseAG; est J suum capit a subiecto, dicendum quod, etsiAGO; si J accidens capiat esse a subiecto, tamen accidens non capit a subiecto intensionem vel remissionem, sed hoc capit ab agente extrinseco velAG; ab agente extrinseco vel J; est O ex hoc quod invenitur in alia materia et alia, ut quia caliditas invenitur in maiori combustibili velAG; vel in JO minori, propter hoc caliditas est magis intensa vel minus intensa. Unde breviter concedo quod substantia, quae est subiectum accidentis, non est causa quare accidens suscipit magis vel minusAGO; om. J.

50 Per idem patet ad aliam confirmationem.AG; Per istud patet ad aliam confirmationem O; om. J

51 Ad aliud principale dicendum quod posito quod ignisAG; ignis et J agat in aerem corrumpendo aerem, erit aliquando devenireAG; deveniri J ad temperate calidum et temperate humidum. Et quando tu dicis quod tunc in materia erit forma aeris, istud est negandum. Posito enim quod ignis agat in aquamAG; quam J, in medio illius transmutationis eritAG; et J in materia temperata caliditas et temperata humiditas, sed quia istae qualitates non sunt propriae passiones aeris, #G 370a sed possunt inesse aliiAG; aliquando aliis J, quamvis primo insintAG; insunt J aeri, ideo non oportet quod, quando in materia est temperata caliditas et temperata humiditas, quod tunc in materia sit forma aeris.

52 Ad aliudAG; aliud dicendum J quod caliditas non sic inest igni quod oporteat ignem inesse cuicumque cuiAG; tantum J inest caliditas, quoniam caliditas, licet primo insit igni, tamen non est propria passio ignis, sed est communicabilis aliis. Unde si caliditas sic inesset igni, sicut habere tres angulos inest trianguloAG; triangulos J, non posset caliditas inesse alicui, nisi ignis inesset eidem et hoc concludunt argumenta.

53 Ad aliud, quando dicitur quod receptum est in recipienteAG; recipitate J etc., dicendum quod materia informata forma substantiali non potest esse magis vel minus dispositaAG; om. J ad illam formam ita quod ipsa materiaAG; om. J informata formaAG; om. J substantiali uno tempore minus disponatur ad illamAG; illa J formam et alio tempore magis, et ideo negandum est assumptum in argumento.

54 Ad aliud argumentum dicendum quod unus homo potest esse perfectior alio quantum ad partes integrales. Et quia partes integrales sunt partes materiales, ideo unus homo secundum materiam potest esse perfectior alio, sed quia species hominis aequaliter inest cuilibet homini, ideo quantum ad speciem non potest unus homo esse perfectior alio, et hoc intelligit Philosophus octavo Metaphysicae, ubi dicit ‘quemadmodum in numeris non est magis et minus, sic nec in substantia quaeAG; quod J secundum speciem #J 81rb nisi secundum quod in materia’BArist., Metaph., , quasi diceret quod substantia secundum speciem non suscipit magis et minus. Substantia tamen secundum materiam bene potest suscipere magis et minus, quia una substantia secundum partes materiales potest esse perfectior alia, ut habens manus et pedes est perfectior habente pedes tantum. Vel aliter quod illud dictum Philosophi substantia non suscipit magis et minus nisi in materia habet sic intelligi quod substantia non suscipit magis et minus nisi quantum ad materiales condiciones substantiaeAG; om. J. Materiales condiciones substantiae dicuntur accidentia, ut albedo, color et sic de aliis. Et quantum ad ista dicitur substantia suscipere magis et minus, quia secundum ista denominaturAG; de materia nominatur J substantia secundum magis et minus.

55 Ad aliud principale dicendum quod in mixto miscibilia sunt corrupta, manent tamen in virtuteAG; unitate J, sicut forma imperfectior manet in forma perfectioriAJ; imperfectiori G, sicut trigonumAG; triangulus J manet in tetragonoAG; tetrago J.

56 Tu dicisAG; dices J: virtus arguit formam, quia virtus non est sine eo cuius est virtus; si igitur in mixto maneant virtutes elementorum, sequitur quod in mixto manent formae substantiales elementorum.

57 Dicendum quod virtus proportianata formae arguit formam; sed qualitates primae in suis excellentiis proportionantur elementis, et ideo, ubi qualitates sic inveniuntur, necesse est praesupponere formas miscibilium. Sed in mixto non manent qualitates primae in suis excellentiis, sed redactae ad proportionem quandam mediam, secundum quam non oportet quod arguant formam alicuius miscibilis in actu, sed solum formam mixti quae aliquoAG; aliqua J modo continet formas miscibilium. Unde breviter elementa dicuntur manere in mixto in virtute, quia mixtum habet virtutem consimilem #G 370b virtutibus elementorum. Mixtum enim habet virtutem calefaciendi et frigefaciendi, humectandi et desiccandi, et quia habet talem virtutem qualem habentAG; qua habet J elementa, propter hoc dicitur quod in mixto manent elementa in virtute, quomodo dicimusAJ; discimus G quod in colore medioAG; meo J manent colores extremi. Hoc enim dicitur, quiaAG; quod J color medius habet consimilem virtutem qualem habent colores extremi; nam color medius potest congregare visum et etiamAG; om. J disgregare.

58 Sed tu dices: si formae elementorum non manerentAG; manent J in mixto, tunc mixtio esset unio corruptorum et non alteratorumAG; alternatorum non corruptorum J.

59 Dicendum quod pro tanto dicitur quod mixtio est unio alteratorumAG; alternatorum J, quia in mixtione non est corruptio simpliciter, sicutAG; sed J est quando exAG; in J aere generetur ignis; nam cum #J 81va ex aere generetur ignis, forma aeris non manet necAG; om. J actu nec virtute, sed cum ex elementis generaturAG; generetur J mixtum, etsi formae elementorum non maneant actuAG; manent J, manent tamen in virtute.

60 Vel aliter potest dici quod mixtio potest accipi dupliciter: uno modo prout est abstractum huius concretiAG; congregati J mixtum; alio modo prout est abstractum huius quod dico ‘misceri’, prout misceri dicit viam ad mixtum esse. Accipiendo ‘mixtionemAG; om. J’ isto secundo modo, prout dicit viam ad mixtum esse, est definitio satis plana; nam mixtio, utAG; prout J dicit viam ad mixtum esse, est quaedam unio miscibilium adhuc manentium, alteratorum et alterantium se ad invicem. Sed si mixtio intelligatur primo modo, tunc est definitio sic exponenda quod mixtio est miscibilium unioAJ; om. G prius alteratorum ita quod illa unio est terminus alterationis praecedentis.

61 Intelligendum estAG; om. J circa generationem mixti quod mixtum aliquando generatur ex mixto ut ex alimentoAG; alimento generatur J caro, et aliquando generatur mixtum ex uno elemento tantum, et hoc vel actione univocaAG; unita J per actionem mixti, et aliquando potest mixtum generari ex duobus elementis vel ex quattuor; ex duobus, ut frequenter accidit de corporibus quae aliquando generantur per mutuam actionem elementorum in suis extremitatibus, sed tunc oportet illa agere in virtute agentis prioris, ut in virtute agentis universalis, sed tunc differt mixtio a generatione simplici in duobus, quia in generatione simplici non requiritur nisi agens et passum tantum, sed quando ex duobus elementis generatur mixtum, sunt duo agentia, et hoc unius ordinis praeter illud quod ultimo inducit formam, sive sit agens univocum sive aequivocum. Similiter in aliis generationibus simplicibus generans vel producit simile simpliciter, utAJ; om. G si sit univocum, vel dissimile simpliciter, ut si sitAG; om. J aequivocum, sed in hac generatione mixti ex elementis agentia producunt aliquid quod nec est simile simpliciter nec dissimile simpliciter, sed agunt ad productionem unius quod est simile utrique aliquo modo, et ideo elementa nec totaliter corrumpuntur nec totaliter manent, manent tamenAG; sed manent J aliquo modo in effectu communi ambobus. Inquantum enim neutrum ad plenum #G 371a dominatur alteri, ut inducat dispositiones convenientes omnino suae formae sistunt in quadam dispositione #J 81vb media quae neutri formae est ad plenum proportionata, sed alicui tertiae formae in qua utraque forma aliquo modo includitur, et sic mixtioAG; mixto J est unio miscibilium in uno effectu communi in quo utrumque aliquo modo manet.

62 Ad aliud, cumAG; dicendum quod quando J dicitur quod mixtum movetur virtute elementi dominantis et per consequens elementum actu manet in mixto, dicendum quod secundum diversam qualitatemAJ; quantitatem G elementorum concurrentium in generatione illa contingit aliquando mixtum magisAG; om. J convenire in forma cum uno elemento quam cum alio et sic in qualitate simili, quae est qualitas mixti et non elementi, et ideo ratione illius qualitatis habet motum similem consequentemAG; convenientem J. Unde mixtum non diciturAG; debet J habere motum ab elemento praedominante nisi quia habet motum consimilem illi elemento cuius qualitati sua qualitas magis assimilatur; ratione cuius qualitatis, quae est sua propria qualitas, habet motum consimilem motui elementi habentisAconi.; habenti G; habent J similem qualitatem.

63 Ad aliudAG; aliud dicendum J, cum dicitur quod mixtum aliquando corrumpitur ab intrinseco, dicendum quod in animatis heterogeneis contingit diversa mixtio in diversis partibus eorum et forte diversa forma specifica partium. De qualitatibus tamen mixtorumAG; elementorum J non est dubium et sic contingit quod in una parte mixti dominatur qualitas similis uni qualitati elementariAG; elementorum J, ut calor mixti in una parte, et in alia parte qualitas mixti consimilis qualitati oppositae, et ideo, quando unaAJ; unum G dominatur alteri, corrumpitur totum ab intrinseco, sicutAG; sed J fieret a contrario, et ideo medici apponuntAG; opponunt J ea quae confortant qualitates debiles vel debilitentAG; debilitant J excellentes. Unde breviter, quando in mixto est corruptio ab intrinseco, hoc non est quia in mixto sunt formae contrariae elementorum, sed quia in diversis partibus mixti sunt qualitates contrariae quaeAG; om. J sunt qualitates mixti et non elementi. In homogeneis etiamAG; quod J contingit haec corruptio, ut quia mixta habent duas qualitates contrarias, scilicet calidum ignis et frigidum aquae vel terrae et similiter humidum radicale medium inter siccum ignis et humidum aquae vel aeris, ita quod quaelibetAG; quidlibet J illarum continet virtualiter unam contrarietatemAG; qualitatem J, calidum scilicet contrarietatemAG; qualitatem J duarum qualitatum contrariarum activarum et humidum duarum passivarum qualitatum contrariarum, et calidum est natum agere in humidum et humidum pati inquantum virtualiterAG; in aliquem virtutem J #J 82ra continet illas contrarietatesAG; quantitates J, ideo animatum homogeneum quandoque corrumpitur abAG; om. J intrinseco. Unde intelligendum quod in mixto homogeneo suntAG; om. J duae qualitates mixtae quarum utraque continet unam contrarietatem et una illarum qualitatum est nata agere in aliam et consumere illam; ideo potest mixtum homogeneum corrumpi ab intrinseco.

64 Ad aliud principale #G 371b dicendum quod bene est possibile quod ignis manens ignis sit frigidior quam aquaAG; aliqua J manens aqua, sicutAG; aliqua sed J est possibile quod ferrum ignitum sit calidius quam ignis. Unde breviter ignis manens ignis passus ab agente extrinseco potest esse frigidior quam aqua passa ab agente extrinsecoAG; om. J; tamen ignis non passus, sed derelictus suae naturae, est calidior quam aqua derelicta suae naturae.

65 Ad aliud dicendum quod ignis et aqua non contrariantur secundum suas formas substantiales sed solum secundum suas qualitatesAJ; om. G.

66 Ad aliud, cum dicitur quod substantia non suscipit magis et minus nisi in substantia, dicendum, sicut prius dictum est, quodAG; argumentum dicendum quod dicitur J substantia non suscipit magis et minus secundum se, sed solum quantum adAG; et secundum J materiales condiciones.

Quaestio 7

1 Circa secundam conclusionem quaeriturAG; quaeratur J utrum ad relationem sit motus.

2 Videtur quod sic, quia ad omnem formam quae suscipit magis et minus potest esse motus; sed relatio suscipit magis et minus; igitur etc. Maior apparet, quiaAG; quod J omnis forma quae suscipit magis et minus potest acquiri successive; et ad omnem formam quae successive acquiritur potest esse motus; igitur etc. Minor patet per Philosophum in Praedicamentis. Et similiter simile suscipit magis et minus; nam aliquid potest esse magis simile vel minus simile.

3 Huic dicitur quod relatio non suscipit magis et minus nisi quia suum fundamentum suscipit magis et minus. Et propter hoc videmus quod nonAG; om. J omnia relativa suscipiunt magis et minus, sed solum illa quorum fundamenta suscipiunt magis et minus. Unde simile suscipit magis et minus, sed aequale non, et hoc quia fundamentumAG; fundamenta J similitudinis suscipit magis et minus, sed fundamentum aequalitatis #J 82rb non suscipit magis et minus, et sic relatio non suscipit magis et minus nisi per accidens. Et concediturAG; concipitur J quod, sicutAG; sed J relatio suscipit magis et minus per accidens, ita ad relationem potest esse motus per accidens.

4 Contra: proboAG; prima probatio J quod ad relationem sit motus per se et non solum propter hoc quod est motus per se ad suum fundamentum, quia suppono quodAG; et J Socrates et Plato sintAG; sunt J similes in albedine; Socrates tamen sit albior Platone. Pono igitur quodAG; et J albedo remittatur in Socrate. Ex hoc quod albedo remittitur in Socrate, fuitAG; sit J similior Platoni quam prius fuit. Similitudo tunc intenditur in Socrate et non ad intensionem sui fundamenti, quia suum fundamentum remittitur. Igitur ista intensio estAG; om. J ad similitudinem per se et per consequens ad similitudinem per se est motus.

5 Si dicatur quod similitudo non intenditur nisi exAG; om. J hoc quod motus remissionis est per se ad albedinem et sic est motus adhuc per accidens ad similitudinem, contra: ista intensio est motus, quia est actus entis in potentia inquantum in potentiaAG; om. J, igitur est ad aliquem terminum per se; sed intensio non est per se ad albedinem quae remittitur; igitur est per se ad aliquid aliud; et non nisi ad similitudinem; igitur motus per se est ad similitudinem.

6 Similiter ista intensio est acquisitio partis post partem illius perfectionis ad quam vadit, igitur est motus.

7 Similiter est actus entis in potentia etc., quia est actus illius quod est #G 372a in potentia ad esse intensum et est actus eius inquantumAG; in quem J est in potentia ad esse intensum, quia si esset actus eius absolute inquantum est in actu, esset semperAG; per J actus eius et sic illud quod intenditur semper ipso manente intenderetur.

8 Ad principale: relatio est res naturalis etAG; sed J non producitur in esseAG; om. J nisi via naturae; sed natura non producit aliquid in esseAG; om. J nisi per motum et mutationem; igitur ad relationem est motus vel mutatio.

9 Praeterea motus est actus entis in potentia; sed aliquid est in potentia ad similitudinem et postea in actu sub similitudine; igitur de illa potentia reducitur ad actum per motum.

10 Praeterea relatio est veraAG; una J res extra animam, igitur non potest advenireAG; invenire J alicui de novo, nisi ipsum cui advenit mutetur, et per consequens aliqua mutatio est ad relationem, et qua ratione mutatio, eadem rationeAG; eadem ratione qua mutatio est ad relationem J et motus. Haec ratio confirmatur: nam si relatio insit alicui et prius non infuit, illud cui de novo inest #J 82va relatio aliter se habet nunc quam prius; sed mutari est aliter se habere nunc quam priusAG; om. J; igitur illud cui de novo inest relatio mutatur; igitur ad relationem est mutatio. Adhuc si Socrates modo sit similis et prius non fuit similis, ista propositio ‘Socrates est similisAJ; simul G’ est mutata a falsitate in veritatem; sed per Philosophum in Praedicamentis oratio non mutatur a veritate in falsitatem vel e converso nisi ad mutationem rei; igitur res est mutata etAG; om. J per consequens ad relationem est mutatio.

11 Praeterea ad qualitatem sensibilem est motus; sed qualitas sensibilis per se refertur ad sensum; igitur motus est ad relationemAG; ad relationem est mutatio J vel ad relativum.

12 Praeterea omnis motus est a contrario in contrarium; sed contrarium est relativum, nam contrarietas est quaedam relatio inter contraria; cumAG; om. J igitur motus sit per se a contrario in contrarium, sequitur quod motus sit per se a relativo ad relativum.

13 Praeterea Philosophus tertio Physicorum dicit quod tot sunt species motus quot et entis; sed relatio est species entis; igitur ad relationem est motus.

14 Praeterea quod ad relationem sit motus per se probo: nam illud quod potest acquiri alicui de novo nullo alio acquisito nec uni extremo nec alii acquiritur per mutationem terminatam, ad illud per se est motusAJ; om. G; sed relatio potest acquiri alicui nullo alio acquisito uni extremo nec alii. Potest enim relatio acquiri nullaAG; nullam J mutatione facta nisi ad relationem. Cum igitur illa mutatio habetAG; habeat J per se terminum, oportet quod terminetur per se ad relationem. Probatio assumpti, scilicet quod relatio potest acquiri nullo alio acquisito: nam posito quod tu habeas in custudia tua pecuniam meamAJ; om. G et quod ego habeoAG; habeam J in custodia mea librum tuum, facta commutationeAG; immutatione J pecuniae residentis apud te pro libro penes me, de novo advenit relatio tam pecuniae quam libro, scilicet pretii et appretiati, et nihil aliudAG; om. J advenit necAG; om. J libro nec pecuniae nisi sola relatio; igitur relatio per se terminat mutationem.

15 Ad oppositum est Aristoteles hic.

16 Ad quaestionem dicendum quod ad relationem non est motus per se; tamen ad relationem est motus #G 372b per accidens. Et quamvis ad relationem non sit motus per se, tamen ad relationem est mutatio per se.

17 Ista triaAG; tria declarationes J declaro. Primum sic per rationemAG; rationes J Philosophi: ad illud necAG; non J est motus per se quod potest acquiri alicui ipso quiescente, quia per se terminus motus numquam acquiritur alicui sine motu praecedente; sed relatio potest acquiri alicui ipso quiescente cui acquiritur relatio, sicutAG; sed J declarat Commentator. Si enim Socrates transferatur secundum locum, columna quae primo fuitAG; praefuit J dextra Socrati, fitAG; sortis fiat J sibi sinistra, columna tamen quiescente. Sinistreitas igitur, quae est quaedam relatio, acquiritur columnae #J 82vb ipsa quiescente. Similiter si solus Socrates sit albus in A et in B nascatur Plato albus, similitudo, quae est relatio, acquiritur Socrati ipso quiescente. Et sic patet primum, quod ad relationem non estAG; om. J per se motus, quia relatio potest acquiri alicui ipso quiescente.

18 Secundum patet, scilicet quod ad relationem est motus per accidens. Nam ad illud est motus per accidens quod acquiritur per motum et non per se terminat motum; sed relatio acquiritur per motum et per non per se terminat motum. Quod non per se terminat motum, probatum est prius. Et quod relatio acquiratur per motum patet. Nam per motum Socratis acquiritur sinistreitas columnae, quia si Socrates non fuisset motus, columna fuisset sibiAG; om. J dextra sicutAG; sed J prius. Unde per motum Socratis acquiritur Socrati relatio per accidens et etiam per motum Socratis acquiritur relatio columnae per accidens, sed aliter et aliter. Nam columnae acquiritur relatio ipsa quiescente et itaAG; ista J acquiritur relatio columnae non per motum in columna, sed per motum in alio; sed Socrati acquiritur relatio per accidens, sed ex alia causa quam quod ipsum quiescat. Unde Socrati acquiritur relatio, quia sibi acquiritur aliudAG; om. J ubi, ad quod ubi consequitur relatio dextreitatis respectu columnae et sic utrique, tam Socrati quam columnae, acquiritur relatio per accidens mediante motu, aliter tamen et aliter, quia Socrati acquiritur relatio per accidens ex hoc quod acquiritur sibiAG; om. J per se alia res ad quam consequitur relatio, sed columnae acquiritur relatio non ex hoc quod sibi acquiritur aliudAG; ad J quam relatio, sed ex hoc quod Socrati acquiriturAG; requiritur J alia res a relatione ad quam consequitur relatio. Et haecAG; haec est J sententia CommentatorisAG; Commentatore J hicAJ; hoc G, quod motus est per accidens ad relationem in utroque extremo, aliter tamen et aliter, ut declaratum est. Et sic patet secundum.

19 Tertium declaroAG; declaro sic J, scilicet quod ad relationem est per seAG; om. J mutatio, quia Avicenna dicit secundo suae PhysicaeAG; Metaphysicae J in principio quod nulla categoriaAG; categorica J est quae non habet exitum de sua potentia ad effectumBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 1 (ed. Van Riet, 148), et exemplificat in quolibet praedicamento; sed ubi est exitus de propria potentia ad effectum, ibi est per se mutatio.

20 Iterum Algazel in principio suae Physicae dicit quod motus non est nisiAG; om. J in quattuor generibus, sed mutatio incidit in decem praedicamentis #G 373a sine dubioBpars 2, tract. 1 (ed. Muckle, 132), .

21 Iterum Simplicius ‘super Praedicamenta capitulo de motu dicit: non praetermittamus quaerereAG; om. J propter quid transmutatione exsistente in rebus generabilibus secundum unumquodqueAconi.; quodque G; unumquemque J praedicamentorum Philosophus solum dixit secundum quattuor esse transmutationes’BSimpl., In Cat., cap. de motu (ed. Pattin, 599). EtAG; sed J ipse dicit plane ibi quod transmutatio #J 83ra est per se ad rem cuiuslibet generis, adducens pro se illudAG; rationem J Philosophi: tot sunt species motus, quot et entisB, , III, 1, 201a8–9; et ad confirmandum suam sententiam inducit testimonium TheophrastiBSimpl., In Cat., cap. de motu (ed. Pattin, 600).

22 Iterum Commentator primo Physicorum commento quinquagesimo sexto dicit quod generatio est in omnibus praedicamentis.

23 Iterum ibidem commento quinquagesimo octavoAG; sexto J dans differentiam qualiter aliquid fit ex subiecto et qualiter aliquid fit ex opposito, dicit quod illud est verum in omnibus generibus. In omni igitur genere fit aliquid ex opposito et per consequens in omni genere est mutatio. Hoc confirmatur, quoniam in omni genere sunt principia transmutationis, scilicet forma et privatio formae; igitur in omni genere est transmutatio.

24 Iterum Damascenus in Logica sua capitulo quadragesimo quinto dicit quod in omni genere est motus et definit motum dicens motum esse entelechiam exsistentis in potentia secundum quod tale.

25 Et sic patet tertium.

26 Tu dicisAG; dices J: si ad relationem esset per se mutatio, non posset relatio acquiri alicui ipso non mutato cui acquiritur relatio, cuius oppositum dicit Philosophus.

27 Iterum si esset per se mutatio ad relationem, ita proprieAG; propria J esset mutatio ad relationem sicutAG; sed J ad substantiam, quod falsum est, quia Philosophus tertio Physicorum, ubi loquitur de motuAG; motum J communiter non distinguendo motum a mutatione, dicit motum esse in quattuor generibus tantum, scilicet in substantia, qualitate, quantitate et ubi.

28 Ad primum dicendum quod Philosophus solum probat hic quod ad relationem non est motus in cuius natura est perfectio diminuta de genere eius ad quod est motus. Unde probat quod ad relationem non est motus eo modo quo probat quod ad substantiam non est motus; nunc certum est quod ad substantiam est mutatio sicutAG; om. J ad per se terminum, et ideo cum probatione Philosophi hocAG; om. J bene stat, quod ad relationem sit mutatio sicutAG; sed J ad per se terminum. Et quando dicit quod relatio potest acquiri illoAG; ideo J non mutato cui acquiritur, dicendum quod loquitur de mutatione quae est motus.

29 Ad aliud dicendum quod ad relationem non estAG; om. J ita propria mutatio sicutAG; sed J ad substantiam, quia substantia est ens absolutum a nullo alio dependens, sed relatio habet esse imperfectissimum inter omnia praedicamenta, et propter hoc non est mutatio ita proprie ad relationem sicutAG; sed J ad substantiam.

30 Intelligendum quod aliqui sustinentes mutationemAG; mutationes J esse ad relationem et ad omnia decem praedicamenta dicunt quod contingitAG; convenit J aliquid mutari duobus modis: uno modoAJ; primo G sic quod inter ipsum subiectum et illud quod recipitur in subiecto sit mutatio media; et hoc modo est mutatioAG; mutatio ad relationem J ad formam absolutam permanentem. Alio modo mutatur subiectum aliquod ita quod inter subiectum et illud quod recipitur in subiecto non cadit aliqua mutatioAG; transmutatio J media; et hoc modo subiectum mutatur ad motum #J 83rb etAG; et ad J mutationem. Et isto ultimo modo est mu#G 373btatio ad relationem, non quod cadat aliqua mutatio media inter ipsum subiectum et ipsam relationem, sed relatio immediate advenit subiecto, sicutAG; sed J si forma poneretur in materia sine motu praecedente.

31 Ad primum argumentumAG; argumentum principale J dicendum, sicutAG; sed J dictum fuit prius, quod relatio suscipit magis et minus ex hoc quod fundamentum relationis suscipit magis et minus, et ita relatio non suscipit magis et minus nisi per accidens.

32 Ad primum inAG; om. J contrarium dicendum quod, si Socrates et Plato sint albi et Socrates sit albior Platone et albedo remittatur in Socrate, Socrates fuitAG; fit J similior PlatoniAG; om. J quam prius fuit, sed hoc non est quia iste motus est per se ad similitudinem, sed est per se ab albedinem sub aliquo gradu et per accidens ad similitudinem.

33 Et quando dicitur quod ista intensio est motus et non est per se nisi ad similitudinem, dicendum quod ista intensio non est motus, sed est una proprietas in motu. Unde Philosophus quinto Physicorum dicit quod regularitas et irregularitas non sunt motus, et ita est dicendum quod illa intensio similitudinis non est motusAG; om. J.

34 Et quando arguitur in contrarium quod illa intensioAG; om. J est actus entis in potentia etc., dicendum quod motus est actus entis in potentia inquantum est inAG; om. J potentia ad per se terminum motus, sed ista intensio est actus entis in potentia inquantum est in potentia ad similitudinem, sed similitudo non est per se terminus motus et ideo ista intensio non estAG; est accidens entis in potentia inquantum est in potentia ad per se terminum motus ideo ista intentio non est J motus.

35 Et quando ulterius dicitur quod ista intensio est acquisitio partis post partem etc.AG; illius perfectionis ad quam vadit J, dicendum quod non est acquisitio partis post partem illius perfectionis ad quam per se vadit motus.

36 Aliae tresAG; om. J rationes sequentes probant quod ad relationem est mutatio, et ideo concedendum est illud quod illae rationes concludunt.

37 Ad aliud, quandoAG; dicendum cum J dicitur quod motus est per se ad qualitatem sensibilem, dicendum quod haec est distinguenda, eo quod iste terminus ‘qualitas sensibilis’ potest supponere pro suo significato vel pro suppositoAG; suppositis J. Si primo modoAG; supponat pro suo significato J, sic est haec falsa ‘motus est per se ad qualitatem sensibilem’, et isto modo est haec vera ‘qualitas sensibilis refertur ad sensum’. Sed si supponat pro suppositoAG; suppositis J, sic est haec falsa ‘qualitas sensibilis refertur ad sensum’, quia nulla qualitas sensibilis refertur ad sensum, et isto modo est verum quod motus est per se ad qualitatem sensibilem.

38 Ad aliud dicendum eodem modo quod haec est distinguenda ‘motus est a contrario in contrarium’, eoAG; ex eo J quod iste terminus ‘contrarium’ potest supponere pro suo significato vel pro supposito. SiAG; Si supponat J pro suo significato, sic est haec falsa ‘omnis motus est a contrario in contrarium’, et isto modo est haec vera ‘contrarium est relativum’. Sed si supponat pro suppositoAG; suppositis J, sic est haec vera #J 83va ‘omnis motus est a contrario in contrarium’ et isto sensu est haec falsa ‘contrarium est relativum’. Unde sicutAG; sed J ista est falsa ‘generatio per se terminatur ad filium’, secundum quod iste terminus ‘filium’ supponitAG; filius supponat J pro suo significato, et vera secundum quod supponit pro suppositoAG; subiecto J, sic ista ‘motus est per se a contrario in contrarium’ est falsa, #G 374a secundum quod iste terminus ‘contrarium’ supponit pro significato, et vera secundumAG; om. J quod supponit pro suppositoAG; suppositis J.

39 Ad aliud dicendum quod Philosophus tertio Physicorum loquitur de motu communiter, secundum quod motus accipitur indifferenter pro qualibet mutationeAG; transmutatione sive mutatione J, et sic est verum quod tot sunt species motus quot et entis, quia dictum est quod ad rem cuiuslibet praedicamenti est mutatio. Vel aliter quod haec propositio ‘quot sunt species entis’ etc.AG; tot sunt species motus quot et entis quod haec propositio J habet intelligi sic quod tot sunt species motus, quot sunt speciesAG; om. J entis acquisitaeAJ; acquisita G per motum.

40 Ad ultimum dicendum concedendo quod relatio secundum rationem potest acquiri alicui nulla mutatione facta in aliquo extremorum ad aliam rem quam ad relationem. Verumtamen ad hoc quod relatio realis, quae relatio requirit fundamentum realem, acquiratur alicui, oportet aliam rem ab ipsa relatione acquiri alteri extremorum. Unde pretium et appretiatum sunt relativa, sed non requirunt aliquodAG; om. J fundamentum reale, et ideo possunt acquiri alicui, etsi nihil aliud a relatione acquiraturAG; acquiritur J alicui extremo.

41 Contra istam positionemAG; propositionem J potest argui primoAG; probando J quod ad relationem non sit aliqua mutatio per se, quia si sic, cum ex hoc quod Plato fit albus Romae, acquiritur relatio Socrati albo exsistenti hic, sequeretur quodAG; om. J ex hoc quod Plato fitAG; om. J albus Romae, aliqua mutatio fieret in Socrate hic; sed cuiuslibet mutationis est dare aliquamAG; aliam J causam effectivam et ideoAJ; om. G non potest esse aliud efficiens quam illud quod facitAG; om. J Platonem album Romae; igitur illud quod causatAJ; causam G albedinem in Platone Romae efficeret aliquamAG; faceret aliam J mutationem in Socrate hic, sed hoc est falsum, quia movens et motum sunt simul et illeAG; aliae J qui exsistitAG; ex istud J Romae non est simul cum Socrate exsistente hic.

42 HuicAG; ad illud J dicendum quod, sicutAG; sed J relatio potest acquiri alicui per transmutationem factam in alio inAG; aliquo J loco quantumcumqueAG; quacumque J distantiAconi.; testanti J; distant G, sic mutatio ad relationem potest acquiri Socrati hic per mutationem factam in Platone exsistente Romae. Et quando tu dicis quodAG; dices J movens et motum sunt simul, dicendum quod hoc est verum de motu etAG; movente et moto J de mutatione ad rem absolutamAG; absolutam scilicet quod J. Oportet enim quodAG; om. J transmutans aliquid adAG; in J rem absolutam sit simul cum eo quod transmutatur, sed non oportet #J 83vb quod transmutans aliquid ad rem respectivam sit simul cum eo quod transmutatur.

43 Intelligendum estAG; om. J quod aliqua mutatio dicitur mutatio per se dupliciter: uno modo quia est ad aliquem terminum, non perAG; propter J hoc quod est ad aliumAG; aliquem J terminum, ita quod terminusAG; ly J per se excludat quemcumque alium terminum in ratione terminantis; et isto modo est mutatio per se ad rem cuiuslibet generis. Alio modo dicitur aliqua mutatioAG; transmutatio J per se, quia est ad rem absolutam permanentem; et isto modo non est mutatioAJ; relatio G per se nisi ad substantiam, qualitatem, quantitatem et ubi.

Quaestio 8

1 Circa tertiam conclusionem quaeriturAG; quaeratur J utrum ad actionem et passionem sit motus.

2 Quod sic, proboAG; Probatio quod sic J, quia ubi est contrarietas, ibi est motus, nam causa quare ad aliquidAG; aliquem J est motus est quia in eo est contrarietas; sedAG; scilicet J in actione et passione est contrarietas, #G 374b quia calefacere et frigefacere contrariantur, similiter calefieri et frigefieri contrariantur; igitur ad actionem et passionem potest esse motus.

3 Praeterea actio et passio suscipiunt magis et minus; igitur ad actionem et passionem potest esse motus.

4 Praeterea ad illudAG; aliud J est motus quod per se intenditur ab agente; sed actio et passio per se intenduntur ab agente, ut patet: percutiens per se intendit percussionem et laedens laesionem; igitur etc.

5 Praeterea arguo per rationes Avicennae quas facit secundo Physicae suae. Quarum una est: aliquando aliquid nec agit nec patitur, sed postea disponitur paulatim quousque fiat agens, et cum fit agensAG; agens est J, actio eiusAG; est J intenditur; sed ad illud ad quod aliquid est in potentia, quod postea acquiritur paulatimAG; paulatim post acquiritur J et postea intenditur, potest esse motus; actio et passio sunt huiusmodi; igitur etc.

6 Unde Avicenna secundo suae Physicae capitulo tertio probatAG; propterea J tripliciter quod motus est ad actionem et passionem. Primo sic: ‘aliquando sic est res quod neque agit neque patitur, sed postea disponetur paulatimAG; dicitur J quousque fiat agens et patiens, et tunc quodAG; om. J agit et patitur eritAG; et J finis illius dispositionis ad similitudinem nigredinis quae est finis nigrescendi. Et ideoAG; nigredini J putatur quod in illis duobus praedicamentis estAG; sit J motus’BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203).

7 Secunda ratio: ‘aliquando movetur res quaeAG; quod J nec patiturAG; patiatur J calorem nec agit, et fit postea patiens calorem aut agens, et fitAG; fecit J hoc paulatim, et putatur quod ideo fitAG; fecit J motus’BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203).

8 TertiaAG; om. J ratio: ‘aliquando passio est cum mora paulatim, et postea paulatim ordinatur quousque fiat velox et intendatur, aut e converso remittatur, et putatur quod ibi sit motus velocitatisAG; velociter J’BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203).

9 Ad principale: non esset negandum quod ad actionem et passionem est motus, nisi quia ad motum non est motus, #J 84ra igitur ad actionem et passionem non est motusAJ; om. G; sed haec consequentia non valet ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem et passionem non est motus’, quia siAG; si aut J haec consequentia valeretAG; valet J, oportet dicere quod actio est motus et etiam quod passio est motus, sed hoc est falsum, quia si actio est motusAG; om. J, aut igitur est idem motus qui et passio aut alius. Si idemAG; sic J, tunc haecAG; om. J esset vera ‘actio est passio’. Si sit alius motus, cum tam actio quam passio sit subiectiveAG; subiectione J in mobili, non posset mobile moveri nisi moveretur diversis motibus, quod falsum est.

10 Si dicatur quod haec consequentia est bona ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem et passionem non est motus’, non quia motus sit actio vel passio, sed quia motus et actio et passio semper suntAG; sint J simul coniuncta, contraAG; contraria J: substantia materialis et quantitas semperAG; quantitatum J sunt simul coniuncta, similiter quantitas et relatio. Si igitur propter hoc ad actionem et passionemAG; antequam J non sit motus, quiaAG; quod J ad motum non estAG; sit J motus, sequeturAG; sequitur J quod ad quantitatem non est motus, quia ad substantiam non est motus. Similiter sequereturAG; sequitur et passionis quod J ‘ad relationem non est motus, igitur #G 375a ad qualitatem vel quantitatem non est motus’.

11 Iterum motus et terminusAG; termini J motus essentialius se habent ad invicemAG; divisionem J quam se habent motus et actio et passio; et tamen propter annexitatem inter motum et terminum motus non sequitur ‘ad motum non est motus, igitur ad terminum motus non est motus’; igitur nec sequeturAG; sequitur J ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem et passionem non est motus’.

12 Ad principale: inductio formae substantialis est terminus alterationis praecedentisAG; alteratum praecedentem J; igitur ad illam inductionem est motus; sed inductio formae substantialis estAG; est quaedam J actio; igitur ad actionem est motus.

13 Item per auctoremAG; auctoritatem J Sex principiorum passio est effectus illatioque actionisB, Liber sex princ., III, 29 (ed. Minio-Paluello, 41); sedAG; si J omnis effectus terminat actionem et motum agentis; igitur passio terminat motumAG; om. J.

14 Iterum calor et calefactio significant eandem rem; sed ad calorem est motus; igitur ad calefactionem est motus; et calefactioAG; om. J est actio; igitur ad actionem est motusAG; om. J.

15 IterumAG; et cum J omnis operatio humana habet ordinem ad felicitatem finaliter. Quaelibet enim operatio humana ordinatur ad felicitatemAG; om. J tamquam ad finem ultimum; sed felicitas est quidam motus, quoniam est quaedam operatio, ut habetur primo Ethicorum et decimo; igitur ad motum potest esse motus et eadem #J 84rb rationeAG; om. J ad actionem et passionem potest esse motus.

16 Iterum actio potest inesseAG; esse J alicui cuiAG; om. J prius non infuit aliquidAG; fuit J, igitur est in potentia ante actum ad actionem; sedAG; igitur J nihil reducitur de potentia ad actum nisi perAG; om. J motum; actio igitur non acquiriturAG; requiritur J alicui nisi per motum et per consequens motus est ad actionem.

17 Ista ratioAG; res J confirmatur, quia si actio insit alicui etAG; ut J prius non infuit, illeAG; illi J cui inest actio se habet aliter quam prius; igitur mutatur et per consequens actio terminat mutationem.

18 Ad oppositum est Philosophus hic.

19 Ad quaestionem dicendum quod ad actionem et passionem non estAG; potest esse J motus. Quod probo per rationem Philosophi, quia si ad actionem velAG; et J passionem esset motus, ad motum esset motus; consequens falsum, igitur antecedens.

20 Circa hancAG; contra habeat J rationem est primoAG; probanda J consequentia probanda et secundo est probandaAG; quod est probata J falsitas consequentisAG; consequentium J.

21 Consequentia declaratur sic: motusAG; motus et J, actio et passio suntAG; sit J una res secundum subiectumAG; sunt J, quamvis sit alia ratioAG; oratio J quiditativa istorumAG; illarum J trium, secundum quod vult Philosophus et Commentator tertio Physicorum; nunc motus non est ad rem secundum rationem quiditativam eius, sed motus estAG; om. J ad rem secundumAG; quod J esse naturaleAG; ille J rei. Cum igitur motus, actio et passioAG; motus et actio J sint idem secundumAG; quod J esse naturaleAG; ille J, sequitur quod, si ad motum non estAG; esset J motus, quodAG; quoniam J ad actionem et passionem non est motusAG; om. J.

22 Aliter ostenditur consequentia, quiaAG; quod J motus secundum formam suam, scilicet secundum quod est transmutatio coniuncta cum tempore, est in genere passionisAG; passus J, ut dictum est prius, etAG; et sub J isto modo sumitur motusAG; om. J proprie, scilicet pro transmutatione coniunctaAG; om. J cum tempore. CumAG; om. J igitur motus ut sic sit idemAG; illud J quod passio, sequeturAG; sequitur J quod, si ad actionem velAG; et J passionem sitAG; est J motus, sequereturAG; om. J quodAJ; quod si ad actionem et passionem esset motus G ad motum erit #G 375b motus et per consequens sequeturAG; sequitur J ex opposito.

23 Adhuc, siveAG; om. J motus ponaturAG; om. J in praedicamento passionis sive sit alia res naturalis ab actione et passione, potest ostendi quod haec consequentia est bona ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem etAG; et ad J passionem non est motus’, et hocAG; om. J, quia eadem est ratio de motu et de actione et deAG; om. J passione, quia de ratione termini motus est quod sit fixum et permanens, potens esse sub quiete; nunc sicutAG; non sed J motus non est permanens nec potensAG; potest J esse sub quiete, sic nec actio nec passio, nam actio et passioAG; om. J consistunt in quadam successioneAG; susceptione J sicut et motusAG; motus non est J, et ideo eadem ratione quareAconi.; ratione qualiter G; est ratio quadam J ad actionem et passionem non est motus, et quareAG; quod J ad motum non est motus. Unde #J 84va in hac consequentiaAG; om. J ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem et passionem non est motusAG; om. J’ arguitur per locum a simili et non per hoc medium ‘actio est motus’ velAG; et J ‘passio est motus’. Sic igitur patet consequentiaAG; coniuncta J.

24 Secundo est probanda falsitasAG; fallacitas J consequentis huius, scilicet ‘ad motum est motus’. Et quod haec sit falsa probat Philosophus, quiaAJ; quod G motus non est motus nec utAG; om. J subiecti nec ut terminiAG; veteri J. Quod motus non sitAG; om. J subiectum motui probatur, quia siAG; om. J sic, motus movereturAG; movetur J, et sic motus calesceret vel frigesceret, quod est inconveniens. Et CommentatorAG; om. J deducit istam rationem ulterius: illud quod movetur natum est quiescere. Si igitur motus movereturAG; movetur J, motus natus essetAG; om. J quiescere et sic unum contrariorum reciperetAG; suscipiet J reliquum. Quod motus non sit motus ut terminiAG; veteri J, ita quod motus terminet motum, probaturAG; praeter J, quia si sic, cumAG; om. J omne quod movetur habeat partem de termino ad quemAG; contrarium J movetur, sequereturAG; sequitur quod J, si ad motum esset motus, quod illud quod movetur motu qui est ad motum habeat partem deAG; praecedere J motu ad quem movetur; sed quando pars alicuius motus estAG; om. J, tunc ille motus est; igitur illud quod movetur motu qui est adAG; om. J motum movereturAG; movetur J duobus motibus insimul et non solum duobus, immo infinitis, quia qua ratione primusAG; om. J motus terminatur ad motum, eadem ratione motus terminans motum terminareturAG; terminatur J ad motum. Cum igiturAG; om. J omne quod movetur habeat partemAG; partim J de termino ad quem movetur, sequitur quod mobile movetur illo tertio motu terminante motum ad quem primus motus terminaturAG; movetur J, et sic arguo de motu terminante tertium motum et sicAG; om. J in infinitum.

25 Similiter si motus terminaret motum, unus motus posset terminari ad motumAJ; suum G contrarium, quia post unum motum statim potest incipere motus contrarius. Sed si motus terminet motum, mobile simul moveturAG; moveretur J motu illoAG; a quo J et motu ad quem ille motus terminatur. Igitur mobileAG; om. J simul et semel movereturAG; movetur J motibus contrariis.

26 Alias rationes ponit Philosophus, quae tactae sunt superiusAG; om. J super litteram.

27 Ad primum argumentum dicendum quod non sequitur ‘in actione velAG; et J passione est contrarietas, igitur ibi est motus’, sed plus requiritur, quia ut dicit Albertus hicAG; om. J, non quaecumque contrarietas sufficit ad motum, sedAG; si J solum illa quae est inter formas quiescentesAG; quies J.

28 Eodem modo ad aliud #G 376a quod non valet ‘actio et passio suscipiunt magis et minus, igitur ad actionem et passionem est motus’, sed oportet plus addere, scilicetAG; sed J quod actio et passio sunt formaeAG; om. J quiescentes.

29 VelAG; et J aliter potest dici ad utrumque argumentum quod in actione et passione non est contrarietas nisi per accidens nec etiam actio et passio suscipiunt magis et minus nisi per accidens, ut scilicet quiaAG; om. J res acquisitaeAG; acquisita J per actionem et passionemAG; om. J sunt contrariaeAG; contraria J #J 84vb et suscipiunt magis et minus; nam calefacere et frigefacere nonAG; caliditas et frigiditas J sunt contraria nisi quia calor et frigusAG; frigidus J sunt contraria.

30 Ad aliud quod non sequitur ‘motus per se intenditur ab agente, igitur ad motum est motus’, sed plusAG; prius J requiritur, scilicet quod motus secundumAG; quod J se ordinaretur ad motum. Unde etsi agens finaliter intenderetAG; intendet J motum, tamen propter hoc non ordinareturAG; ordinatur J motus suus per se ad motum.

31 Ad rationes Avicennae respondet ipsemet. Ad primam dicit quodAG; om. J in primo modo non est motus ad agendumAG; agendus J et patiendumAG; patiendus J, sed adAG; om. J acquirendum affectionemAG; effectionem J et formam ex qua possetAG; potest J sequi actio et passioBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203).

32 Ad secundumAG; primam J dicit quod non potest continuari cursus calefaciendi ad frigescendumAG; calidi et frigidi J vel e converso, nisi intercipiatur et sit in medio status aut moraBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203).

33 Ad tertium dicit: ‘nescio quis ponitAG; quaestio J permutationem paulatim de velocitate in potentia ad velocitatem in effectu motumAG; movetur J, quamvis sit perfectio eius quod est in potentia secundum quod est in potentia, sed hoc est in velocitate et tarditate; et haec non sunt motus nec actiones etAG; vel J passiones, sedAG; om. J duo accidentia aut duae qualitates aut affectionesAG; effectiones J motus aut actionis et passionisAG; actiones aut passiones J’BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 3 (ed. Van Riet, 203–204).

34 Ad argumentum sequensAG; consequens J patet per dictaAG; praedicta J in positione, quoniam hoc argumentum ‘ad motum non est motus, igitur ad actionem et passionem non est motus’ tenet propterAG; per J hoc quod similis est ratio de motu et de actione etAG; et de J passione. Utrum tamen haec debeat concedi ‘actio est motus’ non habet locum hic, sed tertio Physicorum.

35 Ad aliud dicendumAG; aliud argumentum J quod inductio formae substantialis non est per se terminus alterationis praecedentis, sed forma substantialis est per se terminus alterationis praecedentisAG; om. J, licet sit terminus extrinsecus. Et concedendum est quod ad motum potest esse motus per accidens et hoc concedit Philosophus.

36 Ad aliud dicendumAG; dicendum est J quod passio non est per se effectus actionis nec per se terminus actionis, sed solum effectus vel terminusAG; om. J per accidens.

37 Ad aliud dicendumAG; dicitur J quod calor et calefactio non significant eandemAG; eadem J rem, sed significant res genere distinctas.

38 Ad aliudAG; aliud dicitur J quod felicitas quaeAG; quae non J est finis ultimus non est in genere actionis, quia omne quod est in genere actionis ordinatur ad aliudAG; aliam J; nam omnis actio habet terminum ad quem ordinatur, sed finis ultimus non ordinatur ad aliud, et ideo dico quod felicitas non estAG; om. J in genere actionis, sed in genere qualitatis.

39 Ad aliud dicendum quod verum est quod accipitur, quodAG; om. J aliquid est in potentia ante actum ad actionem, sed ex hoc non sequitur quod illa potentia debeat reduci ad actumAG; actionem J per aliquam transmutationem mediantemAG; om. J inter potentiam et actumAG; actionem J. Unde actio non reducitur ad actumAG; actionem J per aliam actionem praecedentem, #G 376b quia sic esset processus in infinitum nec mobile exsistensAG; exsequens J in potentiaAG; potentia aut J #J 85ra ante actum ad motum reducitur de illa potentia ad actum per alium motum praecedentem, sed per illum eundem motum. Unde sciendum quod quaedam formae non acquiruntur subiectoAG; subito J nisi per transmutationem mediantem inter subiectum et illas formas et huiusmodi sunt formae absolutae permanentes, sed aliae formae, utAG; sunt J formae successivae, acquiruntur subiecto non per aliquam transmutationem mediam, sed acquiruntur sic subiecto, ac si agens poneret formam inAG; et J materia non transmutando materiam, sed poneret eam in materia absque omni transmutatione.