Quaestio 1

1 UtrumAU; Quaeritur utrum O de sensibilibus sit scientia naturalisAU; scientia naturalis sit de sensibilibus O.

2 Quod non: primo, quia secundumAU; probo per O Commentatorem primo huius commento quarto intentio huius libri est loqui de universalibus rebus communibus omnibus illis quae constituuntur per naturamBAverr., In Metaph., I, comm. 4, f. 7G ; sed sensibilia non sunt talia communia (sensibilia enimAU; quia sensibilia O sunt singularissimaAU; singularia O); ergo etc.

3 Item naturalis considerat de materia et forma et de primo motore; ista non sunt sensibilia; ergo etc. Quod considerat de materiaAO; om. U patet sexto Metaphysicae, quia naturalis non definit nisi per materiamBAverr., In Metaph., VI, comm. 2, f. 146B–C . Similiter quod consideretAU; considerat O de formaAO; om. U patet eodemAO; om. U sexto commento secundo, ubi dicitur quod naturalis considerat de forma prima intentioneBAverr., In Metaph., VI, comm. 2, f. 146D . Quod ipse consideret de primo motore patet duodecimo Metaphysicae commento vicesimo quarto, ubi dicitur quod impossibile est declarare aliquod abstractum esse nisi ex motuBAverr., In Metaph., XII, comm. 5, f. 293C . Et eodem duodecimo commento quinto et sexto ostendit Commentator contra Alexandrum quod naturalis habet declarare primum principium esse et quod metaphysicus accipit hoc tamquam declaratum a naturaliBAverr., In Metaph., XII, comm. 5–6, ff. 292K–295E , et per consequens naturalis specialiter considerat de primo motore. Huiusmodi non sunt sensibilia.

4 Praeterea scientia est habitus intellectus et per consequens non est nisi de obiecto intellectus; sed sensibilia sunt obiectaAU; obiectum O sensus, non intellectus; ergo naturalis scientia non est de sensibilibus.

5 Dicitur hicAU; om. O quod illud idem quod est per se obiectum sensus potest esse per se obiectum intellectus, licet non primumAU; sit primum obiectum O.

6 Contra: obiectum sensus est aliquid involutum multis accidentibus, includens res diversorum generum; sed tale non est per se obiectum intellectus, quia per se obiectum intellectus non includit res diversorum generum; ergo illud quod est per seAU; om. O obiectum sensus non est per se obiectum intellectus.

7 Item ista responsio non solvit, quia licet idem esset obiectum sensus et intellectus, tamen alius est habitus sensus quam habitus intellectus, quia diversae potentiae habent diversos actus et diversos habitus. EtAU; Sed O scientia non est habitus nisi ipsius intellectus. Ergo habitus ipsius sensus non est scientia, sed cognitio de sensibilibusAU; sensibilium O est habitus sensusAU; ipsius sensus O; ergo ipsa non est scientia.

8 Ad principaleAO; principale primum U: ut dicitur principio huius, tunc arbitramur scire, cum principia et causas cognoscimus usque ad elementa. Hoc exponens Commentator dicit quod tunc arbitramur aliquid cognoscere, quando cognoscimus illud quantum ad causas suas intrinsecas et extrinsecasBAverr., In Phys., I, comm. 1, f. 6D . SedAU; Sed nos O non possumus cognoscereAO; om. U omnes causas sensibilium intrinsecas et extrinsecas, quia prima causa omnium est causa sensibilium et illamAU; illam causam O non apprehendit intellectus noster. Ergo non possumus scireAU; cognoscere O res sensibiles.

9 Dicitur hicAU; om. O quod cognitio est duplex: in genere et extra genus. Cognitio in genere potest haberi, etsi nonAO; om. U cognoscantur omnes causae extrinsecae et intrinsecae. Huiusmodi cognitionem habemus nos de sensibilibus. Cognitio tamen extra genus non potest haberiAO; om. U, nisi cognoscantur omnes causae.

10 Contra istud: omnis cognitio nostra est cognitio in genere, sed per Commentatorem #U 109rb ad hoc quodAO; antequam U nos habeamus cognitionem perfectam, requiritur cognitio causarum tam intrinsecarum quam extrinsecarum. Unde dicit quod Philosophus intelligit ibi per ‘prima principia’ primum agens et ultimum finem omnium rerumBAverr., In Phys., I, comm. 1, f. 6E , et dicit quod omnis qui dicit se scire aliquid non dicit hoc nisi quando sciverit illud per omnes suas causas propinquas et remotas, et hoc invenitur in omni qui aliquid scit in veritate aut secundum aestimationem, ita quod in ista propositione conveniunt etiam sophistaeBAverr., In Phys., I, comm. 1, f. 6D . Et certum est quod hicAO; hoc U loquitur Commentator de cognitione in genere.

11 Item Philosophus non tradit hicAO; om. U aliquam cognitionem extra genus. Cum ergo hicAO; ergo hoc U doceat cognoscere ex omnibus causis, sequiturAO; similiter U quod in cognitione in genere et similiter in cognitione nostra contingit scire per omnes causas. Aliter enim ars hic tradita non esset nobis possibilis.

12 Ad principale: si ista scientia sit de sensibilibus, aut ergo de sensibilibus per se aut per accidens. Non solum de sensibilibus per se, quia omnia huiusmodi sunt in tertia specie qualitatis et per consequens haec scientiaAO; hoc U non esset nisi de qualitatibusAU; sensibilibus O. Similiter substantia non est sensibilis nisi per accidens. Si tunc haec scientia esset solum de per se sensibilibus, tuncAU; igitur O ipsa non esset de substantiisAO; subiectis U. Si dicatur quod sit de sensibilibus per accidens, tunc non est de per se sensibilibus, quod est propositum.

13 Praeterea si sit de sensibilibus, aut ergo de universalibus aut particularibus. Non de universalibus, quia universale non sentitur nec potest sentiri. Ergo estAU; erit O de individuis, et non deAO; non U universalibus. Et per consequensAO; hoc U non potest esse aliquodAO; aliquid U unum subiectum in hac scientia.

14 Praeterea quod doctrina quae hic habetur de sensibilibus non sit scientia probo, quia scire est remAU; om. O per causam cognoscere, sed in ista scientia non proceditur nisi ab effectibus. Hoc patet per Commentatorem primo huius commento secundo, qui sic dicit: ‘via in hac scientia estAU; est procedere vel O incipere a rebus notis apud nos et intendereAO; intelligere U ad res notas apud naturam et ignotas apud nos et impossibile est aliter in hac scientia incedere’BAverr., In Phys., I, comm. 2, f. 7A. Haec ille. Res notae apud nos sunt effectus; causae sunt ignotae nobis. Igitur impossibile est procedere aliter in hac scientia quam ab effectibus ad causas.

15 Praeterea ista scientia non est nisi de corporibus mobilibus; ergo non est de omnibus sensibilibus, quia res aliorum praedicamentorum sunt sensibiles.

16 Item de singularibus non est scientia; sensibilia non sunt nisi singularia; ergo etc. Probatio maioris. CumAO; om. U quia de infinitis non est #O 109rb scientia; singularia sunt infinita. TumAU; tunc O quia scientiaAO; om. U non est nisi de his quae possunt definiriAU; definiri nam O; singularia non habent definitionemBArist., Metaph., VII, 15, 1039b27–1040a5, ut patet septimo Metaphysicae.

17 Ad oppositum: secundum Avicennam primo Metaphysicae suae capitulo primo corpora naturalia, secundum quod moventur et quiescunt, sunt subiectum huius scientiaeBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 2). Et primo Physicae suae capitulo primoAO; om. U: corpus sensibile, secundum #U 109va quod movetur et quiescit, est subiectum huius scientiaeAU; om. O.

18 Ad quaestionem dicendum quod scientiam esse de sensibilibus potest intelligi dupliciter, vel tamquam de per se subiectoAO; obiecto U vel sicut de subiectoAO; obiecto U per accidens. Primo modo non est haec scientia de sensibilibus itaAU; nec O quod sit per se de sensibilibus, quia sensibilitas accidit corpori naturali. Similiter etsi corpora non possentAU; possunt O sentiri, non minus esset haec scientia de corpore naturali. Verumtamen haec scientia per accidens est de sensibilibus, quia est de illis rebus quibus accidit sensibilitas. Ista enim scientia est de corporibus naturalibus, sed omnia corpora naturalia sunt sensibilia. Quid tamen sit primum subiectum huius scientiae patebit in quaestione sequenti.

19 Quod haec scientia sit de sensibilibus, patet auctoritate Commentatoris septimo Metaphysicae commento tricesimoAO; vicesimo U nono, ubi sic dicit: ‘primus philosophus non considerat de substantiis sensibilibus secundum quod sunt sensibiles, sed secundum quod sunt substantiae, naturalisAconi.; naturales OU veroAU; vere O secundum quod sunt substantiae sensibiles’BAverr., In Metaph., VII, comm. 39, f. 192B. Haec ille.

20 Sed pro rationibusAU; rationibus est O sciendum primo an haec scientia sit de solis sensibilibus, postea anAU; secundo an haec scientia O sit de omnibus sensibilibus. De primoAU; primo est O sciendum quod haec scientia est de sensibilibus et solum de illisAU; solis sensibilibus O tamquam de his quae continentur sub suo subiecto. Est tamen de aliis aAO; non U sensibilibus tamquam de principiis sui subiecti, etAO; sed U isto modo considerat scientia naturalis de prima materia et primo motore, non quod ista contineantur sub suo subiecto, sed quia ista sunt principia sui subiecti.

21 SecundoAU; Secundo est O sciendum quod haec scientia est de omnibus sensibilibus, quia omnia sensibilia vel sunt corpora naturalia vel consequuntur ad ipsa. SedAO; om. U prout ostendit Philosophus secundo huius, illa scientia quae considerat de aliquo subiecto habet considerari de omnibus quae ad ipsum consequunturB, , II, 2, 193b26–28. Unde haec scientia non solum considerat de corporibus sensibilibus, sed de omnibus sensibilibus, quia omnia sensibilia vel sunt corpora vel consequuntur corpora. Unde liber de coloribus, licet non sit de corporeAU; colore O sensibili, quia tamen est de sensibilibus quae consequuntur corpora, ideo est pars scientiae naturalis.

22 Contra istud: scientia non excedit in considerando suum subiectum. Si ergo consideret de primo motore, oportet quod primus motor contineatur sub suo subiecto.

23 Tunc dicendumAU; Huic dicitur O quod non oportet primum motorem contineri sub suo subiectoAO; subiecto huius U, quia inAU; in illa O scientia quae procedit a causa ad effectum per demonstrationem propter quid, non oportet passionem contineri sub suo subiecto; ita in scientia quae proceditAU; om. O ab effectibus ad causas, non oportet illas causas contineriAO; considerari U sub subiecto illius demonstrationis quia est. Unde non oportet principia subiecti naturalis scientiae contineri sub illo subiecto. Ista enim sunt tria distincta in demonstratione: subiectum, passio et medium quod est principium in demonstratione.

24 Ad primumAU; om. O principale, quando arguiturAU; accipitur O quod haec scientia est de communibusAO; omnibus U principiis, quae non sunt sensibilia, dicendum quod hocAU; haec O est verum quod haec scientia est de illis tamquam de principiis sui subiecti, sed non est de istis tamquam de contentisAO; continentis U sub suoAU; om. O subiecto. Et isto modo potest concediAU; dici O quod istaAU; om. O scientia est de passionibus subiecti, licet non contineantur sub suoAU; om. O subiecto.

25 Ad aliud dicendum quod naturalis considerat de materia et forma et primo motore tamquam de principioAU; principiis O sui subiecti, nec obstat hocAU; huic O quod ista non sunt sensibilia.

26 Contra istud: si naturalis consideraret de istis principiis substantiae sensibilisAU; substantiis sensibilibus O, tunc sequeretur quod naturalis posset demonstrare exAU; de O istis principiis. Aut ergo facietAU; et per consequens aut facit O eandem demonstrationem quam metaphysicus aut aliam. Non aliam, quia ex istis eisdem principiis #U 109vb arguit metaphysicus. Si eandem, tunc consideratio physici et metaphysici non essent distinctae considerationes.

27 Ad istud dicendum quod, licet tam metaphysicus quam physicus demonstrent ex istis principiis, tamen aliter utuntur istis principiis in istis scientiis. Physicus enim considerat de materia secundum quod est subiectum transmutationis, et de forma secundum quod est principium transmutationis, sed metaphysicus de istis considerat secundum quod sunt substantiae. Similiter physicus considerat de primo principio sensibilium secundum quod est primus motor, metaphysicus secundum quod est prima forma et primus finis. De primo dicit Commentator septimo Metaphysicae commento quinto sic: in physico auditu perscrutatus est de principiis corporis secundum quod est naturale, id est secundum quod quiescit autAO; et U movetur, in metaphysicaAU; metaphysica autem O perscrutatus est de eis secundum quod est substantiaAO; sunt substantiae U tantumBAverr., In Metaph., VII, comm. 5, f. 156B. Item ibidem: ‘metaphysica inducit ad sciendamAU; sciendum O primam formam et ultimumAO; universalium U finem, sed naturalis ad sciendamAU; sciendum O primam materiam, formas naturales et primum motorem’BAverr., In Metaph., VII, comm. 5, f. 156B–C. Item eodem septimo commento undecimoAU; om. O: naturalis non scrutatur nisi ad declarandum materiam esse secundum quod est materiaAU; om. O, non secundum quod est substantiaBAverr., In Metaph., VII, comm. 9, f. 159L. Et ibidem: ‘naturalis considerat de materia secundum quod est principiumAU; om. O transmutationis, philosophus secundum quod est substantia in potentia’BAverr., In Metaph., VII, comm. 9, f. 159M–160A. Haec ille. Quod ipsi diversimodeAU; om. O considerent de prima causaAU; primo motore O, patet duodecimo Metaphysicae commento sexto, ubi dicitur quodAU; om. O primum movens est unumAO; unum numero et U in subiecto, tria rationeBAverr., In Metaph., XII, comm. 6, f. 295C–D. Secundum quod est movensAU; om. O, declaratur esse in scientia naturali, sed secundum quod est forma et finis substantiaeAU; om. O #O 109va sensibilis, non in eo quod sensibilis, sed in eo quod est ens, declaratur in metaphysica. Ex istis patet ad argumentum, quia naturalis et metaphysicus non faciunt easdem demonstrationes ex ipsis principiis propter hoc quod diversimode utuntur istis principiis. Et sicut diversimode utuntur istis principiis, ita diversimodeAU; om. O concludunt diversas passiones. Metaphysicus enim per definitionem, quae constat ex genere et differentia, concludit passionemAO; om. U egredientem a quiditate speciei, quiaAO; om. U ex hoc quod homo est animal rationale concludit ipsum esse risibile. Physicus, quia componitur ex materia et forma, concludit ipsum esse corruptibilem. Et sic sunt diversa media etAO; om. U diversae passiones physici et metaphysici.

28 Ad aliud argumentum dicendum quod accipitur falsum, quando dicitur quod naturalis non potest cognoscere omnes causas intrinsecas et extrinsecas, quia ipse solus habet probare primum motorem esse. Quod patet duodecimo Metaphysicae per CommentatoremAU; ut patet per Commentatorem duodecimo Metaphysicae O commento quinto et sextoAU; sexto et O; similiter secundo huius commento vicesimo quinto, ubi sic dicit: ‘consideratio in esse formarum abstractarum est in scientia naturaliAO; naturali falsum U’BAverr., In Phys., II, comm. 26, f. 59B–C. Unde dico quod nullus cognoscitAO; non cognoscitur U perfecte cognitione tradita in scientia naturali, nisi cognoscat perAO; per se U omnes causasAO; causas naturales U essentiales intrinsecas et extrinsecas. Tamen non oportet quod cognoscat per omnes causas accidentales; ideo non oportetAU; oportet quod O ad hoc quod aliquis homoAU; om. O cognoscatur quod cognoscatur pater suus, qui est causa accidentalis. Tamen ad hoc quod perfecte cognoscatur secundum quod debet cognosci in scientia naturali, oportet quod cognoscatur primus motorAU; oportet quod cognoscatur primus motor secundum quod debet cognosci in scientia naturali O. Verumtamen nonAU; om. O oportet quod primus motor perfecte cognoscatur a nobis ad hoc quod cognitio nostra sit perfecta de istis sensibilibus, quia modica cognitio primi motoris sufficit ad perfectam cognitionem, quanta nobis est possibilis, de sensibilibus. Tamen aliqualis cognitio eius requiritur ad hoc quod cognitio nostra sit perfecta. Saltem requiriturAU; om. O quod sciamus in quo genere causae se habeatAU; habeant O respectu istorum sensibilium.

29 Ad aliud dicendum quod haec scientia est tam de sensibilibus #U 110ra per se quam de sensibilibus per accidens. Magis tamen est de sensibilibusAU; om. O per accidens, quia est de corporibus naturalibus principaliter, quae non sunt sensibilia nisiAU; om. O per accidentia sua.

30 Ad aliud dicendum quod haec scientia est de sensibilibus universalibus et non de individuis nisi ex consequenti, quia, secundum quod dicit Commentator primo huius commento quartoAU; secundo O, ubi Philosophus dicit quod cognitio nostra est ab universalibus ad particularia, hoc exponit Commentator sic: ‘id est ab universalibus ad species ultimas, non ad individua’BAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7G. Et quando arguiturAU; accipitur O quod universale non sentitur, dicoAU; dicitur O quod aliquid sentiri est dupliciter: vel proprie vel improprie. Illud proprie sentitur quod sentitur in se secundum formam suam, sed aliquid sentitur improprie, quia sentitur in suo suppositoAU; quia sentitur in suo obiecto et tale sentitur improprie O et isto modo potest concedi quod universale sentitur.

31 Ad aliud, quando arguiturAU; accipitur O quod in hac scientia non proceditur nisi ab effectibus ad causas et non e converso, dicendum quod hoc est falsum, quia in hac scientia proceditur utroque modo.

32 Ad auctoritatem CommentatorisAO; om. U dicendumAU; dicitur O quod solvit se ipsam, quia Commentator non plus dicit nisi quod impossibile est aliterAU; aliquando O incipere in hac scientia quam a nobis notis et posterioribus, et hoc est verum, quia in scientia naturali oportet incipere ab effectibus in principio doctrinae. Verumtamen cum causae fuerintAU; sint O nobis notae, tunc possumus demonstrare ex causis, sicut metaphysicus, licet diversimode utamur illis causis, ut dictum est. Pro quo sciendum quod in hac scientia est duplex processus: unus in principio doctrinae, quae est ab effectibus ad causas, alius in processu scientiae, cum habuerimus perfectiorem cognitionem in scientia, et ille processus est a causis ad effectus. De primo dicit Philosophus quod innata est nobis via a notioribus nobis ad notiora naturae. Et isto modo primo huius investigat naturam materiae ex transmutationibus sensibilibus et octavo huius investigat ex motuAU; om. O primum motorem. De secundo habetur secundo huius, ubi PhilosophusAU; primo O ostendit quod naturalis demonstrat per omne genus causae. Quantum ad istum secundum processum habetur hic scientia proprie dictaAU; om. O, quae est cognitio per causam et per demonstrationem propter quid. Quantum ad primum processum habetur hic scientia communiter dicta per effectus et per demonstrationem quia est.

33 Contra istud: si in scientia naturali esset processus a principiis et a causis ad effectus, tuncAU; tunc ad effectus O sequeretur quod naturalis posset demonstrare motum esse. Similiter ipse posset disputare naturaliter contra Parmenidem et Melissum, cuius oppositum dicit PhilosophusB, , I, 2, 184b27–185a4. Consequentia patet, quia motus habet principia per quae potest probari; natura enim estAU; om. O principium motus.

34 Ad istud dicendum quod naturalis aliqua principia probare potest et aliqua non. IllaAU; om. O principia quae sunt contra sensum non potest probare, quia ipse incipit a sensibilibus, sed metaphysicus illa potest probare. Sed illa principia quae non contradicunt sensui, potest #O 109vb ipse probare demonstratione quia est, et metaphysicus non potest ea probare. Unde naturalis potest probare primam materiamAU; materiam esse O et primum motorem esse et non metaphysicusAU; om. O. Dicit enim Commentator duodecimo Metaphysicae commento octavo quod sermo in probando primam materiam esse est naturalisBAverr., In Metaph., XII, comm. 8, f. 296D et duodecimo Metaphysicae commento quinto dicitAU; om. O quod scientia aeterna declarata est in naturalibusBAverr., In Metaph., XII, comm. 5, f. 293G–H. Sic patet quod naturalis aliqua principia potest demonstrareAU; probare O et aliqua non.

35 Et si dicas quod nullaAO; naturalis U scientia debet probare sua principia, dicendum secundum Commentatorem duodecimo Metaphysicae commento quinto quod iste est intellectus huius propositionis: quod nulla scientia debet probare sua principia propter quid secundum simplicem demonstrationem, sed perAU; secundum O demonstrationes quae vocantur signaBAverr., In Metaph., XII, comm. 5, f. 293B–C. Unde naturalis probat principia metaphysici et e converso. Naturalis probat primum motorem esseAO; om. U, quod est principium #U 110rb in metaphysica, demonstratione quia est; metaphysicus potest probare motum esse, quod est principium in physica, demonstratione propter quid. Unde isti duo motuo probant sua principia.

36 Contra istud: quod naturalis posset probare motum esse probo, quia ad naturalem pertinet considerare de principio motus (considerat enim de natura, quae est principium motus); ergo per illud principium potest probare motum.

37 Hic dico quod naturalis eo modo quo ipse considerat de natura non potest probare motum esse per illud principium, quia ipse non considerat de natura nisi secundum quod est principium motus. Unde in sua consideratione supponit definitionem istam quod natura sit principium motus. Si ergo secundum istum modum considerandi probaret motum esse, ipse supponeret illud idem quod probaret, quia ad probandum motum esse supponeret naturam esse principium motus et per consequens ipse supponeret quod deberet probare.

38 Ad aliud principale dicendum quod haec scientia non est nisi de corporibus mobilibus tamquam de suo primo subiecto; est tamen de omnibus rebus naturalibus cuiuscumque praedicamenti sicutAU; tamquam O de consequentibus suum subiectum.

39 Ad aliud dicendum quod haec scientia non est de singularibus nisi ex consequenti, quia per se est de speciebus ultimis. Dicit enim Commentator quodAO; om. U in hac scientia procedendum estAO; enim U ab universalibus ad particularia, id est ad species ultimasBAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7G.

40 Contra istudAU; ista O: quod primus motor non potest cognosci a nobis probo, quia secundum quod dicit Philosophus nono Metaphysicae, simplicia aut totum comprehenduntur aut nihil. Si ergo primus motor apprehenditur a nobis, secundum totum apprehenditur a nobis, quia ipse est summe simplex. Sed hoc non est possibile, cum ipse sit quidAO; ut U infinitum.

41 Item Avicebron Scientia de materia et forma libro primo ostendit quod scientia de essentia essentiarum non est nobis possibilis, quia est super omnia et est infinita et impossibile est rem infinitam cum scientia comprehendi.

42 Item Avicenna primo Metaphysicae suae ostendit quod ad metaphysicum pertinet declarare Deum esseBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 4–6) . Et per consequens hoc non pertinet ad naturalem.

43 Ad primum istorum dicendum quod concludit verum, scilicet quod primum non potest intelligi a nobis, nisi ipse totus intelligatur a nobis. Cum hoc tamen stat quod ex parte nostra magis perfecte vel minus perfecte intelligamus eumAU; eam O. Unde ipse aut totum apprehenditur aut nihil, quia non habet partes.

44 Ad aliud dicendum quod Avicebron intelligit quod non possumus habere scientiam de primo directe ipsum apprehendendo; tamen non negat quin indirecte et discursive possumus eum intelligere. Unde ipse movet ibiAU; om. O quaestionem qualiter nos possumus scire essentiam primam, et dicit quod hoc uno modo est possibile, alio modo non, quia hoc non est possibile nisi ex suis operibus.

45 Ad aliud dicendum dando intellectum Avicennae, secundum quod Commentator dat intellectum Alexandri duodecimo Metaphysicae commento sextoAO; om. U, quia, secundum quod dicit Commentator, uterque illorum dixit quod metaphysicus habet declarare primum principium esse et non naturalis. Ipse dicit igiturAU; om. O quod iste intellectus potest esse verus, quod metaphysicus habet declarare ipsum esse, secundumAU; om. O quod est prima forma et primus finis, et non naturalis; tamen naturalis habet probare primum principium esse secundum quod est primus motorBAverr., In Metaph., XII, comm. 6, f. 295B–D. Et isto modo forte intellexit Avicenna.

Quaestio 2

1 CircaAOU; Circa MvP2007 subiectum huius libri sciendum quod multaeAU; scientiae O; scientiae est sciendum quod multae Perger; om. sunt opiniones. AliquiAU; Tamen O dicunt quod ens mobile est subiectum huius, quia aliae scientiae a metaphysica circumscripte traduntAU; tractant OMvP2007 de enteBArist., Metaph., VI, 1, 1025b8–11, ut habetur sexto Metaphysicae; #U 110va ideo aliae scientiae a metaphysica sunt de ente contracto.

2 Alii dicunt quod corpus mobile est subiectum huius. Dicit enim Commentator sexto Metaphysicae commento secundo quod nullum naturalium habet definitionem absque eo quod in illa definitione accipiatur transmutabileBAverr., In Metaph., VI, comm. 2, f. 146B–C , et in textu dicitur quod nullum naturalium definitur sine materia et motuBArist., Metaph., VI, 1, 1026a2–3 .

3 Alii dicunt quod corpus sensibile est subiectum. Ad istud est auctoritas Avicennae primo Physicae suae capitulo primo, qui dicit quod corpus sensibile, secundum quod movetur aut quiescit, est subiectum physicaeBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 5); Avic., Metaph., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 2).

4 Alii dicunt quod substantia mobilis est subiectum, quia mobile est passio quae potest probari de corpore per principia #O 110ra corporis, sedAUO; sed talis MvP2007 passio alicuius non est pars subiecti in scientia.

5 Quinto dicitur quod corpus naturaleAO; corpora naturalia U est subiectum, quia talia accidentia cuiusmodi sunt mobilitas et sensibilitas non debent esse partes subiecti scientiae.

6 Sexto dicitur quod motus est subiectum, quia in ista scientia demonstrantur passionesAU; passiones esse O motus.

7 Contra illam opinionem quae dicit quod ens mobile estAU; ens mobile esse OMvP2007 subiectum arguitur sic, probando quod hic sit nugatio, quia nihil est quin ipsum includat ens; ergo quando dicitur ‘ens mobile’, ‘ens’ includitur in ‘mobili’ et prius exprimitur; ergo est ibi nugatio.

8 Item si sicAU; ens mobile esset subiectum huius OMvP2007, tunc physica esset subalterna metaphysicae, quia illa scientia est alteri subalterna cuius subiectum directe contineturAO; concipitur U sub subiecto alterius; sic se habet ens mobile ad ens in communi, quodAU; quia O est subiectum metaphysicaeAU; in metaphysica OMvP2007.

9 Contra alias tres opiniones, quarum una dicit quod corpus mobile est subiectum, alia quod corpus sensibileAU; dicit quod corpus sensibile est subiectum OPerger, tertia quod substantia mobilisAU; sensibilis O est subiectum, arguitur sic: ‘mobile’ significat aliquid de genere accidentis; ergo hoc quod dico ‘corpus mobile’ est aggregatum ex substantia et accidente et per consequens est ens per accidens; sed nullum ens per accidens est subiectum in scientia; ergo corpus mobile non est subiectum. Sic arguendum est de omnibus aliis ubi apponitur ‘mobileAOU; mobili vel sensibile MvP2007’, quae dicuntur esse subiecta.

10 Item mobilitas est passio corporis et potest probari de corpore per principia sua; probatur enim sexto huius quod omne corpus est mobileB, , IV, 14, 233a17–20; VII, 5, 249b30; VIII, 6, 258b25; VIII, 10, 267a22–23. Ergo mobile non est pars subiecti huius scientiae.

11 Contra quintam opinionem, quae dicit quodAO; om. U corpus naturale est subiectum, arguitur sicAU; om. O: ‘naturale’ aut significat substantiam aut accidens. Si substantiam, ergo hic est nugatio ‘corpus naturale’. Si accidens, ergo, ut prius, subiectum huius estAU; est unum OMvP2007 ens per accidens.

12 Item ‘naturale’ aut importat differentiam essentialemAU; essentialem corporis OMvP2007 aut accidentalem. Si essentialem, tunc per illam differentiamAO; scientiam U contraheretur corpus ad aliamAOU; aliquam MvP2007 speciem corporis, et tunc scientia naturalis non esset de omnibus corporibus. Si accidentalemAO; accidentale U, tunc corpus naturale non haberet unam definitionem; talia enim aggregata non habent unam definitionem. Et per consequens non potest esse subiectum huiusAU; alicuius OMvP2007 scientiae.

13 Contra illam opinionem quae dicit quod motus est subiectum: illud non videtur probabile, quia tunc naturalis non consideraret de substantiis naturalibus et principiis eiusAOU; earum MvP2007 tamquam de contentis sub suo subiecto, quia motus est unum accidens et substantiaAO; accidens U non continetur sub accidente.

14 IstaeAU; Item O opiniones, ut videtur, contendunt circa nomen subiecti huius scientiaeAO; istius subiecti U magis quam circa rem, cum tamen dicat Commentator primo huius commento primo quod Aristoteles secundum suum morem modicam sollicitudinem de nominibus habuit hicBAverr., In Phys., I, comm. 1, f. 6F. Similiter Avicenna diversis nominibus nominat subiectum huius scientiae, quia primo Metaphysicae suae capitulo primo dicit quod corpora naturalia, secundum quod #U 110vb moventur et quiescunt, sunt subiectum huiusBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 2), et primo Physicae suae capitulo primo dicit quodAU; om. O corpus sensibile secundum quod movetur aut quiescit est subiectum huiusBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 5). Ex ista diversitate nominum patet quod Avicenna non multum curavitAU; curat O. Ideo nec est curandum ad praesens sive subiectum huiusAU; om. O vocetur corpus mobile sive substantia mobilis vel corpus naturale vel substantia naturalis vel corpus sensibile. Ista enim a physicis habentur pro eodem quantum est aAU; ex OMvP2007 parte rei. Ideo quodcumque istorum sit subiectum, sufficit respondereAU; om. O ad rationes in contrarium. Tamen non est dicendum aliquo modo quod motus estAU; sit OMvP2007 subiectum.

15 Ad rationes quae probant quod ens mobile non estAU; sit OMvP2007 subiectum. Ad primam concedaturAU; conceditur OMvP2007 quod ‘mobile’ includat ‘ens’, et ita quod hic sit iteratio eiusdem bisAU; om. O ‘ens mobile’. Oportet enim concedere talem iterationem vel dicere quod nihil possetAUO; possit MvP2007 apponi enti in eodem extremo et tunc ens per nihil appositum posset contrahi, quia quidquid sit illud quod deberet ipsum contrahere, illud includeret ens. Unde ista ratio probat absolute falsum in aliis. Probat enim quod non bene diceretur ens naturaleAU; rationale OMvP2007 et unum naturaleAU; rationale OMvP2007, quia naturaleAU; rationale OMvP2007 includit ensAOU; ens et unum MvP2007. Pro quoAU; quo est OMvP2007 sciendum quod, licet talis iteratio possetAOU; possit MvP2007 concedi in uno extremo non simpliciter simplici, tamen non debet concedi in primaAU; una OMvP2007 definitione. Et hoc intendit Commentator septimo Metaphysicae commento undevicesimo, ubi Commentator conceditAU; dicit OMvP2007 quod in definitione accidentium est iteratio eiusdem bis, quiaAU; quae O non habent definitionem simpliciter unam. Unde haec sunt verba sua: ‘definitio sine additione etAO; om. U sine iteratione non est nisiAU; om. O in substantia’BAverr., In Metaph., VII, comm. 19 f. 168E. Haec illeAO; om. U. Sed a multo fortiori, si in definitione permittatur iteratio eiusdem, hocAO; hic U permittitur in extremo non simpliciter simplici, cuiusmodiAU; huiusmodi OMvP2007 est ens mobile, tamen non permittitur ubique propter nugationem, etAU; quia OMvP2007, sicut dicit Commentator septimo Metaphysicae commento quadragesimoAO; [] U, idem est dicere ‘animal homo’, ac si diceretur ‘homo homo’, sed talis inutilis iteratio non est semperAU; om. O in denominativis accidentium, cuiusmodi est mobile. Unde Commentator septimo Metaphysicae commento quadragesimoAO; sexagesimo U: ‘in definitionibus rerum quae sunt in aliis, id est accidentium, accidit materiam dici bis’BAverr., In Metaph., VII, comm. 40, f. 192M–193A; oportet tamen quod talis iteratio possetAOU; possit MvP2007 excusari.

16 Ad secundum argumentum, quando dicitur quod tunc haec scientia esset subalterna metaphysicae, dico quod non sequitur ‘subiectum unius scientiae #O 110rb est sub subiecto alterius scientiae, ergo est ei subalterna’, sicut non sequitur ‘subiectum est idem, ergo scientia est eadem’. Scientia enim magis dicitur alteri subalterna, quia ipsa non reducit ad aliqua per se nota in illa scientia, sed ad eaAO; alia U quae sunt per se nota in scientia subalternante; modo ista scientia non reducit sua principia ad aliqua per se nota in metaphysica, sed reducit ad illa quae sunt per se nota sensui. Ideo ista nullae scientiae subalternatur.

17 Ad rationes quae probant contra alias tres opinionesAU; contra alias tres opiniones quae probant O quod corpus mobile non sit subiectum huiusAU; om. O nec substantia mobilisAU; sensibilis O nec corpus sensibile, quia quodlibet istorum trium includit in se substantiam et accidens et per consequens sunt entia per accidens, dicendum quod haec consequentia non valetAU; non sequitur OMvP2007 ‘corpus mobile est aggregatum ex substantia et accidente, ergo est ens per accidens’, quia est aliquidAU; aliquod est O; aliquid est MvP2007 aggregatum ex subiectoAU; substantia O et accidente, quod est unum definibile unica definitione. Unde ut in pluribus definitiones naturales aggregantur ex substantia et accidente. Ideo dicit Philosophus quod naturalis non definit sine materia et motu. #U 111ra Pro quo sciendumAU; sciendum est OMvP2007 quod accidens est duplex: accidens essentialeAU; essentiale et OMvP2007, accidens non essentiale. Exemplum primi, sicut simum se habet respectu nasi. Exemplum secundi, sicut album se habet respectu hominis. Si sit aliquod aggregatum ex substantia et accidente essentiali, tale est definibile et de tali potest esse scientia et ipsum non debet dici esseAU; om. O ens per accidens. Si sit aggregatum ex subiectoAU; substantia OMvP2007 et accidente non essentiali sicut homo albus, tunc non est definibile nec de eo potest esse scientia, sed estAU; om. O unum ens per accidens. Illud patet perAU; secundum OMvP2007 Commentatorem septimo Metaphysicae commento decimo septimoAU; om. O, qui sic dicitAU; dicit quod OMvP2007: ‘improbabile est quodAU; ut OMvP2007 definitiones sint simplicium et non compositorum ex substantia et accidente compositione essentiali et non compositione accidentali, ut homo albus’BAverr., In Metaph., VII, comm. 17, f. 166H. Haec illeAU; om. O. Ex hac auctoritate patet quod duplex estAO; om. U compositio accidentis cum subiecto: essentialisAU; essentiali O, scilicetAO; sicut U compositio accidentis proprii cum subiecto, et tale compositum est definibile. Alia est compositio non essentialis, quae est ex substantia et accidente communi, et tale compositum non potest definiri, sed corpus mobile non est huiusmodi compositum, quia mobile est accidens proprium corpori.

18 Item dicitur in eodem commento quod aliquae definitiones significant res compositas essentialiter ex substantia et accidenteBAverr., In Metaph., VII, comm. 17, f. 166H. Et ibidem: simitas est in nasoAU; in naso essentialiter est O de accidentibus essentialibusAU; essentialibus et OMvP2007, albedo in homine de accidentibus non essentialibus, et ideo non est necesse quod homo accipiturAU; accipiatur OMvP2007 in definitione albedinis, sicutAU; sed O nasus in definitione simiAOU; simitatis MvP2007BAverr., In Metaph., VII, comm. 17, f. 166I.

19 ItemAOU; Idem MvP2007 dicit Commentator eodem septimo commento duodevicesimo dicensAU; decimo quarto dicit O quod accidens estAU; accidentia sunt in OMvP2007 subiectis duobus modis, aut accidentaliter, ut albedo in homine, aut essentialiter, ut simitas in naso; et qui considerat ad primum modum, negat accidentia habere definitionem, et qui ad secundum, concedit ea habereBAverr., In Metaph., VII, comm. 18, f. 167D. Haec illeAO; om. U. Similiter quod homo albus sit ens per accidens et nonAO; om. U nasus simus vel corpus mobile, patet septimo Metaphysicae commento quadragesimo primo, ubi ‘sic dicitur: differentia inter hominem et musicum et nasum concavum estAU; dat differentiam inter hominem musicum et nasum concavum OMvP2007, quia nasus simus est unumAO; unus U essentialiter et concavitas est inseparabilis ab eo; homo autem albus est unum per accidens, quia albedo non est inseparabilisAU; est separabilis O ab eo’BAverr., In Metaph., VII, comm. 41, f. 193F.

20 Item ibidem dicitur quod nasus dividitur in concavum et non concavum, sicut genus dividitur in duas differentias essentialesBAverr., In Metaph., VII, comm. 41, f. 193G. Haec ille.

21 Ex istis patet quod aliquidAU; aliquod OMvP2007 aggregatum ex substantia et accidente est ens per accidens et aliquod non. Si obiciturAU; obiciatur contra hoc et dicitur O; obiciatur contra hoc et dicatur MvP2007 quod Philosophus sextoAOU; quinto MvP2007 MetaphysicaeBArist., Metaph., V, 7, 1017a7–30 dividit ens in ens per se et ens per accidens et appellat illud ‘ens per accidens’ quod componitur ex substantia et accidente, dicendum quod non appellat quodlibet compositum ex substantia et accidente ‘ensAO; esse U per accidens’, sed quando illud accidens accidentaliter inest subiecto, sicut album in homineAO; argentum homini U, vel aliquodAO; aliud UMvP2007 accidens casualiter inhaerens subiecto. QuodAU; ut OMvP2007 patet ibi perAO; quia U exempla sua. Sed taleAU; tale accidens OMvP2007 non est mobile respectus corporis.

22 Ad secundumAU; secundum dicendum OMvP2007 quod, licet mobile possetAOU; possit MvP2007 probari de corporeAU; respectu corporis O, naturalis tamen non potest hoc probare. Supponit enim omnia aut quaedam moveri, sed metaphysicus hoc probare potest. Ratio huius est, quia naturalis non considerat de corpore nisi secundum quod mobileAU; mobile est OMvP2007, et per consequens in principio considerationis suae supponitAO; considerat U corpus esse mobile. Si tunc probaret corpusAU; om. O esse mobile, idem supponeret quodAU; et OMvP2007 probaret.

23 Ad rationes quae probant quod corpus naturale non estAU; sit OMvP2007 subiectum. Ad primamAU; primum O dicendum quod, licet naturaleAU; om. O significetAO; significetur U unum accidens, quia tamen illud accidens est accidens essentiale, ideoAU; om. O non sequitur quod corpus naturale sit ens per accidens. Per idem patet adAU; om. O #O 110va secundumAOU; secundam MvP2007, #U 111rb etsi concedatur quod naturaleAO; naturalis U non sit specifica differentia corporis, sedAU; sed differentia O accidentalis.

24 Sic videtur quod non sit magna vis quidAU; quid de numero OMvP2007 istorum quinque sit subiectum huiusAU; huius scientiae OMvP2007. Dicerem tamen propter auctoritatem Avicennae primo Metaphysicae suae praealligatam quod corpus naturale sit subiectum huiusAU; om. OMvP2007. Videretur tamen alicuiAO; aliter U quod aliquidAU; aliquod OMvP2007 commune ad omnia naturalia sitAU; esset OMvP2007 subiectum huius, sicut res naturalis vel ens naturale, quod est commune ad omnia naturalia, in quocumque praedicamento inveniantur, sive sint corpora siveAU; sive sint OMvP2007 non corpora. Sed quod hoc sit falsum probo, quia de reAU; om. O naturali in communi nulla passio ostenditur in hac scientia. OporteretAU; Oportet OMvP2007 enim quod tale commune subiectum haberet communem passionem ad omnesAU; omnes res OMvP2007 naturales; cuiusmodi non concluditur hic.

25 Si quaeras quae passio concluditur hic de corpore naturali, dicoAU; dicitur O quod concluditur ipsum esse divisibile in infinitum et quod ipsum movetur ab alioAU; aliquo OMvP2007 et quod prius pertransitAO; per prius transit U partem propinquam spatii quamAU; quam partem OMvP2007 remotam et sic de aliis multisAU; om. O; cuiusmodi passiones non possunt concludi de re naturali in communiAOU; communi MvP2007.

Quaestiones 3–5

1 Quaeritur an confusa sunt nobisAU; sint O magis nota quodAU; quam O particularia.

2 Quod non, probo, quia illud est priusAU; primum O nobis notum quod primoAU; om. O facit speciem in intellectu nostro; huiusmodi est quiditas speciei specialissimae. Eius enimAU; enim similitudo sive O species primo imprimitur intellectuiAU; in intellectu O nostro virtute intellectus agentis et phantasmatis. Cuius probatio est, quia obiectum et phantasma et similiter intellectus agens sunt tria agentia naturalia quae sufficiunt ad faciendum speciem in intellectu, et intellectus possibilis satis est dispositus ad recipiendumAO; reagendum U; ergo cum agens naturale non possitAU; supponit O agere quod possetAU; potest O, sedAO; om. U agit secundum ultimum suae potentiae, sequiturAO; similiter U quod ista agentia in prima cognitione nostra facientAO; faciens U speciem in intellectu alicuius speciei specialissimae cuius individuum est actu phantasiatum, et per consequens illa natura specifica est primo nota quantum ad intellectum nostrumAU; om. O.

3 Praeterea si confusa essent primo nota, illa scientia esset primaAU; prior O ordine doctrinae quae est de magis confusisAO; compositis U; sed metaphysica est de ente in communi et de aliis maxime confusis; ergo metaphysica esset primaAU; primo O ordine doctrinae, quod est contra Avicennam primo Metaphysicae suae capitulo quintoAU; secundo O, qui dicit quod metaphysica debet addisci post naturalem et mathematicamBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 3 (ed. Van Riet, 20–21).

4 Item quae sunt nobis magis nota, sunt posteriora et imperfectiora. Si tunc confusa essent nobis magis nota, confusa essent imperfectiora quam particularia, sed hoc est falsum. ProbatioAU; om. O, quia scientia nobiliorAO; notior U est de nobiliori subiecto; sed metaphysica est scientia nobilissima; ergo subiectum suum est nobilissimum. Sed secundum quod ostendit Avicenna primo Metaphysicae suae, ens inquantum ens est subiectum huiusBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 2 (ed. Van Riet, 12–13). Ergo ipsum est nobilissimum. Et tamen ipsumAU; om. O est maxime confusum. Aliter enim oportetAU; oporteret O dicere quod metaphysica esset scientia imperfectissima. Esset enim de subiecto imperfectissimo, si magis confusa essent magis imperfecta.

5 Item si #U 111va confusa essent priusAU; primo O nobis nota, tunc confusa prius facerent speciem in intellectu quamAO; om. U distincta et per consequens prius habereturAO; haberentur U species entis in intellectu quam species substantiae, et indeAU; deinde O species substantiae, postea species corporis et deinde speciesAU; om. O corporis animati et posteaAU; postea species O animalis et sic descendendoAO; decendo U, antequam habereturAO; haberentur U in intellectu species hominis, sed hoc est inconveniens.

6 Si dicatur quod talia confusa non habent speciemAU; speciem suam O in intellectu, quia ens non cognoscitur ab intellectu per speciem suam, sed per speciem sui inferioris, puta hominis, contra: tuncAO; om. U habetur propositum, quiaAO; om. U si ens non cognoscatur nisi per speciem sui inferioris, tunc oportet quod aliquidAU; aliquod O inferius ad ens habeat speciem suam in intellectu, antequam ensAU; om. O sit notum; sed quando illud inferius habet speciem in intellectu, ipsum inferius est tunc notum; ergo magis confusum non est notum, antequam minus confusum sit notumAU; ante minus confusum O, et per consequens magis confusa non sunt priusAU; primo O nota.

7 Ad principale: per Philosophum primo huiusB, , I, 1, 184a21–b14 nomenAU; definitum O est notius quamAU; quam sit O sua definitio, ubi dicit Commentator quod res significata per nomen definiti est notiorAO; notius U quam idAU; illud O quod significatur per definitionemBAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8A; sed partes definitionis sunt magis confusae quam sitAU; om. O definitum, quia, secundum quod ostendit Philosophus secundo Posteriorum, quaelibet pars definitionis est in plus; ergo illa confusa quae sunt partes definitionis sunt minus nota.

8 Item secundum Commentatorem in principioAU; primo O huiusBAverr., In Phys., I, comm. 3, f. 7C–D; causae sunt nobis minus notaeAO; nota U quam causata; sed confusa sunt causae particularium; ergo etc.AU; om. O Probatio minoris, quiaAO; ergo U genus et differentia, quae sunt magis confusa quam species, se habent in ratione causae formalis respectu speciei, secundum quod patet secundo MetaphysicaeBArist., Metaph., II, 2, 994b16–27, ubi Philosophus ostendit quod in causis formalibus non est procedere in infinitum.

9 Praeterea primo Posteriorum dicit Philosophus quodAU; om. O particularia sunt nobisAU; om. O magis nota quam universaliaBArist., Anal. post., I, 2, 71b33–72a5; sed particularia sunt minus confusa.

10 Item secundo Metaphysicae dicit Philosophus quod universalissimaAU; universalia O sunt nobis difficillima ad cognoscendum eo quod a sensuAU; sensu sunt O remotissimaBArist., Metaph., II, 1, 993a30–b11; sed universalissimaAU; universalia O sunt maxime confusaAU; om. O; ergo etc.

11 Item hoc disiunctum ‘ens vel non ens’ est magis confusum quamAU; om. O ‘ens’; ergo ‘ens vel non ens’ esset nobis notius quam ‘ens’; sed hoc est #O 110vb contra Algazelem inAU; om. O Metaphysica sua tractatu primo, qui dicit quod ens est itaAO; om. U notum nobis quod necAU; non O potest definiri nec describiAO; scribi UBAlg., Metaph., tract. 1 (ed. Muckle, 5). Et Avicenna primo suae Metaphysicae dicitAO; om. U quod ens imprimitur prima impressione in intellectu nostroBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 5 (ed. Van Riet, 31).

12 Item omnis cognitio nostra ortum habet a sensu; ergo illa quae cadunt sub sensu sunt primo nobis nota.

13 Item quod confusa non sunt nobisAU; om. O magis nota probo, quia species specialissima est magis confusa quam individuum et tamen non est nobis magis nota. HuiusAU; cuius O probatio est per Avicennam primo Physicae suae capitulo primo, qui sic dicit: ‘cum comparaverimus inter singularia et res speciales et comparaverimus eas quantum ad intellectum, non invenimusAU; inveniemus O inAO; om. U singularibus designatis quantum ad intellectum locum posterioritatis etAU; nec O prioritatis, nisi communicaverit vis sensibilisAO; singularibus U interior, quiaAO; om. U tunc singularia erunt notiora quantum ad nos quam universalia’BAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 10). Haec ille. Ex hac auctoritate videtur quod species nequeAU; non O sit prius neque posterius nota quam individuum quantum ad intellectum, licet individuum sit prius notum quo#U 111vbad sensum.

14 Ad idem: quae sunt notiora naturae sunt nobis minus nota; sed species specialissimae sunt notiora naturae quam individua; ergo sunt nobis minus notaAU; notae O. Probatio minoris per Avicennam, ubi prius, quia secundum ipsum illae res notae sunt magisAU; sunt magis notae quantum O ad naturam quas natura intenditBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 8); etAU; sed O natura intendit esse speciei et non intendit hoc individuum vel illud; ergo natura speciei est magis nota naturae.

15 Item secundum Philosophum universalia sunt difficillima ad construendum et per consequens sunt difficillima ad cognoscendum.

16 Ad oppositum est PhilosophusB, , I, 1, 184a21–23

17 Quaeratur an causae sint nobisAU; om. O notiores quam causata.

18 Quod causae sint nobis notiores probo, quia secundum Avicennam primo Physicae suae capitulo primo, cum fuerint causae intellectae in esse causatorum utAO; ut locum U partes eorum, sicut lignorum aptitudo et eorum figura quantum ad locum, erit tunc comparatio eorumAU; om. O ad causata sicut comparatio simplicium ad compositaBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 14). Per hoc vult intelligere quod comparatio causarum intrinsecarum, cuiusmodi sunt materia et forma, ad causata est sicut comparatio simplicium ad composita. EtAU; sed O per ipsum eodem capitulo quantum ad rationemAO; rem U simplex est ante compositum, quia non scimus naturam compositi, nisi prius cognoverimus simplicia eiusBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 16). Sicut ergo simplicia sunt notiora quoad nos, ita etAU; sequitur quod O causae intrinsecaeAU; intrinsecae sicut materia et forma O sunt notiores quam causata secundum Avicennam.

19 Item illa sunt notiora quoad nos hominesAU; om. O a quibus incipiendum est ordine doctrinae; sed causae rerum sunt huiusmodi; ergo etc. Probatio minoris, quia secundum Commentatorem primo huius commento quarto oportet incipere inAU; om. O ordine doctrinae a cognitione causarum universalium et accidentiumAO; in actu non U universalium; et intenditAU; intelligit O per ‘universalia’ universalissima quae possunt inveniri in istis rebus naturalibusBAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7F–G. Haec ille.

20 Item causae artificialium sunt nobis notiores quam artificialia; ergo aliquae causae sunt nobisAU; om. O notiores quam causata. AntecedensAO; maior U patet per Commentatorem primo huius commento tertio: causae sunt notiores quantum adAU; apud O naturam, quia natura facit compositaAU; compositum O ex causisAU; eis O. Unde videtur quod causae sunt notiores apud illam, sicut est dispositio in rebus artificialibus cum artifice, scilicet quoniam causae sunt notiores apud illum; si ergo nos ageremus res naturales, tunc causae essent notiores apud nos;sed nos agimus resAU; om. O artificiales; ergo causae artificialium sunt notiores apud nosBAverr., In Phys., I, comm. 3, f. 7D.

21 Item partes definitionis se habent in rationeAO; posse U causae formalis respectu definiti; et sunt notiores apud nos; ergo etc. Probatio minoris, quiaAU; om. O secundum Avicennam, ubi prius, cognitio partis definitionis prior est quam definiti cognitio, quia per cognitionem definitionis cognoscitur a nobis quid sit definitumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 8). Haec ille.

22 Item principia sunt causae conclusionis; et tamen sunt notiora quoad nos; ergo etc. Maior patet primo PosteriorumBArist., Anal. post., I, 2, 71b29–30; et secundo huiusB, , II, 3, 195a18–19; et quinto MetaphysicaeAU; Metaphysicae capitulo de causa OBArist., Metaph., V, 2, 1013b20–21. Minor patet, quia per Philosophum quarto Metaphysicae primum principium naturaliter fit nobis notumBArist., Metaph., IV, 3, 1005b12–17.

23 Praeterea Avicenna, ubi prius, dicit quod quantum ad rationemAO; rem U contingit aliquando causam prius cognosci quam causatum et ratio procedit a causa ad causatum loquendo de causis extrinsecisBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15). Et ponit exemplum: aliquando, cum quis scierit #U 112ra quod materia est mota ad putrescendumAO; pulchritudinem U, cognoscit quod febrisAO; felix U eritAU; est O; aliquando cognoscetAU; cognoscit O causatum prius quam causamBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15).

24 Iuxta istudAU; om. O quaeritur anAU; utrum O eadem suntAU; sint O nobis nota et naturae nota.

25 Quod sic probo, quia secundum Commentatorem primo huius commento secundo in mathematicisAO; materiatis U illa quae sunt simpliciter prius cognita et sunt causae priores in esse, sunt cognitaAO; cognitae U apud nosBAverr., In Phys., I, comm. 2, f. 6M.

26 Item Avicenna primo Physicae suae capitulo primo in fine: sicut natura in dando esse incipit a communibus et simplicibus et de illis facit essentiam diversorum compositorum, similiter disciplinaAO; doctrina U incipit a communibus et simplicibus et ex illis invenit scientiam specialium etAU; om. O compositorumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 17). Haec ille. Ex hoc videtur quod, sicut communia et simplicia per ipsum sunt prius nota nobis, ita et naturae.

27 Item per Philosophum compositum est notius quantum ad sensum quam partesB, , II, 1, 184a24–25; sed per Avicennam, ubi prius, quantum ad naturam, compositum est idAU; illud O quod appetiturBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 17), et dicitAU; ostendit O #O 111ra quod propriumAU; ipsum O speciale et compositum est notius quantum ad naturamBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 17); ergo compositum est notius nobis et naturae.

28 Item singulare est notius nobis quantum ad sensum quam universale, et similiter est notius naturae; ergo etc. Probatio antecedentis, quia quanto aliquid est perfectius, tanto est notius naturae; sed singulare est perfectius quam universale; ergo etc. Probatio minoris, quia singulare includit totam naturam universalis et plus, ergoAU; igitur singulare O est magis perfectum.

29 Si dicas quod singulare nihilAO; minus U perfectionis additAO; habet U supra naturam speciei, contra: aut addit supra perfectionemAU; om. O aliquid aut nihil; non est dicere quodAO; illud non est U nihil; ergo estAU; om. O aliquid et per consequens aliquam perfectionem importat.

30 Item ad principaleAU; om. O: secundo Metaphysicae per PhilosophumAU; om. O unumquodque, sicut se habet ad esse, sic ad cognosciBArist., Metaph., II, 1, 993b30–31. Ergo quae sunt perfectiora in esseAO; imperfectiora U sunt nobis prius cognita; sed huiusmodi sunt prius nota naturae; ergo etc.

31 Item primum principium est prius nobis notum inter omnia principia. Dicit enimAO; om. U Philosophus quarto Metaphysicae quod per naturam devenit ad habentem et quod non intelligentem illud nihil contingit intelligereBArist., Metaph., IV, 3, 1005b12–17; ergo illud est nobis notissimum inter omnia principia. Et estAO; notissima est enim U principium notissimum naturae, quia in metaphysica determinatur de principiis notissimis naturae; et illud principium est notissimum inter omnia principia metaphysici; ergo est notissimum naturae. Ergo etc.AU; om. O

32 Item quanto aliqua sunt simpliciora, tanto sunt notiora naturae; sed universalia sunt simpliciora quam particularia, et sunt nobis notiora; ergo eadem sunt nobis notaAU; notiora O et naturae.

33 Item secundum Avicennam, ubi prius, quaecumque causa fuerit finalisAO; simpliciter U, notior est quantum ad naturam quam causatumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15–16); etAO; et similiter causa sed U causa finalis est notior nobis; ergo idem est nobis notum et naturae. Quod causa finalis sit nobisAO; om. U magis notumAU; notior O quam causatum probo, quia finis est causa propter quam nos agimus et prima est in intentione nostraAU; om. O et per consequens priusAU; primo O nobis nota.

34 Ad oppositum est Philosophus primo huiusB, , I, 1, 184a18; et similiter primo PosteriorumBArist., Anal. post., I, 2, 71b34.

35 Ad primam quaestionem dicitur quodAU; dicendum O cognitio duplex est, scilicetAU; om. O confusa et distincta. Quantum ad cognitionem confusam dicitur quod illaAU; ipsa O species specialissima cuius individuum est actu phantasiatumAU; huius individui est actu phantasiati O est priusAU; primo O nobis nota, quia eius species primo imprimitur in intellectu. Loquendo de cognitione distincta tunc maxime nobisAU; om. O confusa sunt primo nobis nota, cuiusmodi sunt ens et aliquid, quia secundum Avicennam ens imprimitur in intellectu #U 112rb prima impressioneBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 5 (ed. Van Riet, 31). Et additur ulterius quod, comparando has duas cognitiones ad invicem absolute, quod cognitio confusa speciei via generationis praecedit cognitionem distinctam, quia maxima similitudo individuorum et manifestissima est in specie specialissima. Ideo laicus prius percipit quod duae albedines sunt similes in albedine quam in colore, quia maior est similitudo illarum in albedine quam in colore et manifestior.

36 Contra istud: quod cognitio confusa speciei non praeceditAO; procedat U via generationis cognitionem entis velAU; om. O alterius magis confusi, probo, quia illud commune est prius notum apud intellectum via generationis, cuius singulare est prius notum apud sensum (omnis enim cognitio nostra ortum habet a sensu); sed singulare entis vel alterius confusi est prius notum apud sensum quam singulare hominis, sicut patet per Avicennam primo Physicae suae capitulo primo, quiAU; ubi O dicit quod prius apprehenditur quod substantiaAU; de hoc corpore quod O sit hoc corpus et hoc animal quam quod sit hic homoBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 11); ergo animal et corpus et talia confusa prius via generationis sunt nota quam natura alicuius speciei.

37 Item quod cognitio speciei non praecedat cognitionemAU; cognitio O magis confusi probo, quia tunc cognoscitur natura speciei confuse, quando non cognoscitur in particulari secundum totam essentiam suam, sed in aliquo communi (verbi gratia ideo cognoscimus Deum confuse, quia non cognoscimus ipsumAU; eum O secundum essentiam suam, sed in aliquo communi ex hoc quod scimus quod est motor et causa); ergo quando species non cognoscitur nisi confuse, cognosciturAU; cognoscitur solum O quantum ad omniaAU; aliqua O quae sunt communia sibi ita quod non secundum omnes suas proprietates; sed ipsa species non potest cognosci quantum ad aliquid quod ei est commune, nisi illud commune tunc cognoscatur; ergo non potest esse cognitio confusa nisi illud commune tunc cognsocatur; ergo non potest esse cognitio confusaAU; om. O specieiAU; speciei alicuius O, nisi pro eodem instanti habeatur cognitio alicuius communis magis confusi.

38 Item secundum Avicennam ens imprimitur in intellectu prima impressioneBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 5 (ed. Van Riet, 31). Et secundum ipsos loquitur ibi de primitate via generationis. Ergo nihil intelligitur prius quam ens via generationis et per consequens prima cognitio nostra non est cognitio confusa speciei. Ideo dicitur aliter quod cognitio entis et talium confusorum est prior via generationis quam cognitio alicuius speciei.

39 Et quando arguiturAU; accipitur O in primo argumento principali quod species specialissima habeat similitudinemAU; habet similitudinem suam O in intellectu et non ipsum ens, dicitur quod ens facit speciem in intellectu aliam a specie hominis. Et similiter dicitur de corpore et substantia et aliis magis confusis.

40 Contra istud: si prius #O 111rb imprimeretur species entis in intellectu quam alterius minus confusi et sic gradatim, tunc sequereturAU; sequitur O quod aliquis distincte cognoscens hominem non posset ipsum intelligere, quandocumque vellet, quia si vellet intelligereAO; om. U hominem in aliquo instanti, oportet quod in instanti priori haberet speciem entis, deinde speciem substantiae et tunc oporteret ipsumAU; oportet O exspectare per magnum tempus, antequam intelligeretAU; intelligimus O hominem.

41 Item quod species entis superfluat probo, quiaAU; quia illud O, quod ducit sufficienter in cognitionem hominis, sufficienter inducit in cognitionem entis; species hominis est huiusmodi; habens ergo speciem hominis per illam speciem potest sufficienter habere cognitionem entis; ergo non oportet ponere aliam speciem entis.

42 Item ens est univocum in homine #U 112va et in asino. Si ergo in primo instanti intellectionis nostrae haberemus speciemAU; species O entis, tunc eadem species essetAU; om. O in intellectu pro illoAU; eodem O instanti, sive homo faceret speciem in intellectuAU; intellectus O sive asinus, et non esset alia species quam faceret homo quam asinus in intellectu. Et ulterius potest concludi quod omnia facerent eandem speciem in intellectu pro illo instanti, quia ens est univocum ad omnia illaAU; om. O.

43 Item in illo instanti, quando primo imprimitur species in intellectuAO; entis U, intellectus est in potentia receptiva indifferenter cuiuscumque speciei; et obiectum cum phantasmate et intellectu agente sunt sufficienter in actu suo et sufficienter potentes gignere speciem hominis; ergo pro illo instanti habebitur species hominis in intellectu.

44 Item per istam responsionem necesse esset omnes hominesAU; om. O intelligentes idem intelligere in primo actu intelligendi.

45 Ideo dicoAO; om. U ad quaestionem supposito quod duplex sit cognitio, ut dictum est, confusa et distincta, ita quod cognitio confusa sit media inter cognitionem potentialem, quae dicitur cognitio in universali primo Posteriorum, et cognitionem distinctam, itaAO; id est U quod cognitio confusa in hoc distinguatur a cognitione universali, quia ad cognitionem confusam requiritur actualis applicatio intellectus ad obiectum. Dicitur enim confusa propter hoc quod intellectus, cum actualiter intellexerit aliquid, non cognoscit illud nisi quantum ad aliqua communia, sicut cognoscens de homine quod est animal, sedAU; sicut O aliquid cognoscitur in universali quod numquam erat actualiter intellectum. Oportet enim puerumAO; primum U addiscentem habere cognitionem in universali de omnibus addiscendis postea, utAU; quod O patet primo Posteriorum contra Platonem. PerAU; propter O hoc ad quaestionem, quando quaeritur an confusa sint nobis magis nota, dicendum quodAO; om. U aliqua esse nota nobis est dupliciter, vel cognitione sensitiva vel intellectiva. Si quaeratur de cognitione sensitiva, dicendum quod confusa sunt nobisAU; om. O magis nota, quia singularia confusa sunt magis nota quam singularia distincta, quia per Avicennam primo Physicae suae capitulo primo ista sunt singularia diversa: iste homo, hoc animal, hoc corpus. Et dicit quod illud singulare quod est similius et propinquius communiori illudAU; om. O est notius, quiaAO; et U non apprehenditur quod est hic homo quin apprehendatur quod est hoc animal et hoc corpus. Aliquando autemAO; enim U apprehenditAU; apprehenditur O quod est hoc corpus, cum viderit a longe, sed non apprehendit quod est hic homoBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 11). Haec ille. Singulare autem quod est propinquius magis communi est magis confusum; ergo singulare confusumAO; om. U notius est sensui quam distinctum.

46 Si quaeratur de cognitione intellectiva, tunc dicendum quod confusa suntAU; sunt magis O prius nota nobis cognitione distincta quam particularia suntAO; esse U nota cognitione distincta, sed confusa nulloAU; om. O modo sunt prius nota, antequam particularia sintAU; om. O nota cognitione confusaAU; om. O. Primum ostendo sic, scilicet quod confusa sint prius distincte nota nobis quam particularia sint nobis distincte nota, et per ‘confusa’ intelligo magisAU; om. O universalia. Iste enim est intellectus Commentatoris. Dicit enim super hanc litteram quod Philosophus intenditAU; incepit O dare rationem seuAU; om. O causam propter quam universale intelligibile est notius particulariBAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7H. Et ibidem dicit quod non intendit per ‘particularia’ individua, sed ultimas species aut illaAO; illae U quae sunt quasi ultimae speciesBAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7G. Sub isto intellectu hoc probo sic #U 112vb, quia aliquis dubitans de aliquo an sit homo vel asinus, certusAO; certum U est quod illud est ensAU; corpus O, et hoc loquendo de cognitione intellectiva; quod non esset, nisi prius haberet distinctam cognitionem entis quam hominis vel asini. Ad hoc est auctoritas Philosophi et similiter Avicennae, qui dicunt quod confusa naturaliterAU; universaliter O sunt prius nobis notaAO; om. U, et hoc est intelligendum de cognitione distincta. SecundumAU; secundo O probo sicAU; scilicet O, quod confusa nullo modo sint nota, antequam particularia sint confuseAU; om. O nota, quia ut probatum est, confusa non habent propriam speciem in intellectu aliamAU; om. O a specie speciei specialissimae et per consequens ens non potest esse nobis notumAU; om. O apud intellectum, nisi alia species specialissima faciat speciem in intellectuAU; om. O, #O 111va sed nihil facit speciem in intellectu, si intellectus aliquid cognoscat per illam speciem, nisi illud cuius est species cognoscatur saltem confuse. Cum ergo species in intellectu sit priusAU; primo O alicuius naturae specificae, sequitur quod nihil cognosciturAU; cognoscatur O per intellectum, nisi aliqua natura specifica cognoscatur saltem confuse.

47 Sciendum tamen quod, si quaeritur an cognitio confusa de eodem praecedatAU; praecedit O cognitionem distinctam, dicendum estAU; om. O quod generaliter cognitio confusa praecedit distinctam cognitionem de eodem, quia medium est in quodAU; quo O primo venit mutansAO; unitas U; sed cognitio confusa media est inter cognitionem in universali seu potentialem et cognitionem distinctam; ideo de eodem prius habemus cognitionem confusam quam distinctam.

48 Contra ista, etAO; om. U primo contra primum membrum positionis. Quando dicitur quod confusa sintAU; sunt O nobis magis nota sensitiva cognitione quam particularia, quia hoc ens est notius sensui quam iste homo, contra: secundum Philosophum compositum est notius sensui quam suae partesB, , I, 1, 184a24–25; sed iste homo est compositius quam hoc ens; ergo estAO; om. U sensui notius.

49 Item licet videns aliquidAU; om. O a remotis prius habeat notitiam sensitivam de singulari confusoAU; habeat notitiam sensitivam de singulari confuso magis O quam distincto, tamen si visibile sit prope visum in distantiaAO; om. U proportionata visui, tunc in primo instanti habebit notitiam singularis distincti, quia in primo instanti quo aliquis videret hominem prope ipsum, habet distinctam notitiam de illo homine per visum; ergo tunc non cognoscit de illoAU; om. O prius quod sit hoc ens quamAU; quam sit O iste homo.

50 Item quodAO; om. U insufficienter dicaturAO; determinatur U quantum ad illud membrum, probo, quia sicutAO; om. U aliqua cognitio intellectiva est confusa, aliqua distincta, ita est de cognitione sensitiva; sed non dicitur an singulare confusum sit prius distincte notum quam singulare distinctumAU; confusum sit confuse notum O; ergo dictum est ibi insufficienter.

51 Ad idem: non est dictum ibi utrum singulare sit notius sensui quam suum commune; ergo dictum est ibi insufficienterAO; illud est insufficiens U.

52 Contra secundum membrum positionis, quod species specialissima non cognoscitur confuse, quando species habeturAU; eius habet esse O in intellectu, proboAU; om. O, quia nihil magis distincte cognoscitur quam per propriam speciem. Cum ergo per responsionem sola species specialissima habeatAU; habet O propriam speciem in intellectu, sequiturAO; similiter U quod ipsa magis distincte cognosciturAU; cognoscatur O quam aliquod confusum quod non habetAU; habet aliquam O propriam speciem in intellectu.

53 Item si cognitio particularium esset cognitio confusa, tunc tota physica essetAU; esset scientia O confusa, quia physica esset de confuse notis, sedAU; et O metaphysica de notis distincte.

54 Ad primum istorum diciturAU; dicendum O quod haec propositio ‘compositum est notius sensui #U 113ra quam suae partes’ habet intelligi de compositis integralibusAU; composito integrali O respectu suarum partium, sed tot sunt partesAO; species U integrales huius entis, quot suntAU; sunt partes integrales O huius hominis. Unde hoc ens non est pars integralis huius hominis IdeoAU; Et ideo ex hoc O non sequitur quod iste homo sit notiorAU; notius O sensui quam hoc ens.

55 Ad aliud concedaturAU; conceditur O quod videns hominem in distantia proportionata visui, non prius cognoscat illum esse hoc ens quam istum hominem, sed simul cognoscit utrumque. Oppositum tamen potest contingere, si videat hominem a remotis. Ideo bene possibile est quod simul sint notaAO; notae U apud sensum singulare distinctum etAU; et singulare O confusum.

56 Ad tertium dicendumAU; dicitur O concedendo quod, sicut apud intellectum est duplex cognitio, confusa et distincta, ita apud sensum. Unde si videam a remotisAO; om. U hominem, habeo distinctam cognitionem huius entis et confusamAU; confusam cognitionem O huius hominis, sicutAU; et sic O dicitur ex alia parte de cognitione intellectiva.

57 Ad quartum dicoAU; dicitur O quod singulare confusum est notius sensui quam universale suumAU; om. O, si debeat dici quod illud universale sit notum sensui.

58 Ad primum argumentum contra secundum membrum, quando dicitur quod nihil magis distincte cognoscitur quam quod cognosciturAU; om. O per speciem propriam, dicendum quod hoc est verum, siAU; sicut O illud distincte cognoscatur per suam speciem, sedAU; om. O quando illud cuius estAU; illa O species primo confuse cognoscitur per illam speciem et aliquid quod est communius, sicut ens cognoscitur distincte per eandem speciem, tunc est possibile quodAU; prius simile quia O illud magis distincte cognosciturAU; cognoscatur O cuius non est illa species quam illud cuius est illa species.

59 Ad aliud dicoAO; videndum U quod non sequitur totam physicam esse de confuse notis, quia physicaAU; physicus O incipit ab universalibus quae sunt distincte nota, cuiusmodiAO; cuius U sunt forma in communi et materia in communi et aliaeAO; esse U causae communes.

60 Ad primum principale, quando dicitur quod illud est priusAU; primo O nobis notum quod primo facit speciem in intellectu, dico quod illud est priusAU; primo O confuse notum quodAO; quia U primo facit speciem; tamen simul et semel est aliquid magis #O 111vb confusumAU; om. O distincte notum. Cum hoc tamen stat quod confusumAU; licet non O sit prius distincte notum quam particulare sit distincte notum, quia maxime confusum est magis distincte notum. Ideo dicit Avicenna primo Metaphysicae suae quod omnes homines imaginantur certitudinem entisBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 5 (ed. Van Riet, 33). Unde non oportet quod confusum sit magis confuse notum, sed ipsum confusumAO; primum U est maxime distincte notum. Conceptus enim entis est ita simplex quod circa ipsum non contingit errare. Unde haec propositio est falsa in forma sua ‘quidquid facit propriam speciem in intellectu, est magis distincte notum’, quia species illa, quando non potest in principio inducere in distinctam cognitionem illius cuius est speciesAU; species tunc O, eadem species inducit in distinctam cognitionem alicuius magis confusi. Unde eadem species hominisAO; homo U quae primo ducitAU; inducit O in cognitionem distinctam entisAU; entis et O, postea inducitAU; ducit O in cognitionem distinctam hominis, et ita per speciem alicuius particularisAU; om. O simul et semel est ipsumAU; illud O confusum distincte notum et illud particulare confuse notum, quia hoc est particulare esse confuse notum quod ipsumAU; illud O sit notum in suo communi et non inAU; om. O sua propria essentia.

61 Ad aliud principaleAU; principale dicendum O quod non sequitur metaphysicam esse primamAU; quod metaphysica sit prima O ordine doctrinae, quia licet primum subiectum metaphysicaeAU; sicut metaphysica O sit maxime confusum, tamen in metaphysica tractatur #U 113rb de quiditatibus omnium rerum specialium et eodem modo inAO; a U physica incipit physicus a magis confusis; ideo non est inconveniens quod physica praecedat ordine doctrinae. Similiter cognitio nostra sensitiva via cognitionisAO; generationis U praecedatAU; praecedit O cognitionem intellectivam. Cum ergo physica sitAU; est O de sensibilibus, ideoAU; om. O via doctrinae praecedit metaphysicam.

62 Ad aliud principale, concessoAU; concedo O quod magis confusa sint magis imperfecta et per consequens quod subiectum metaphysicae, quod est ens in communi, sit imperfectissimum, potest dici quod scientia nobilissima habeat pro primo subiectoAO; supposito U ens imperfectissimum. Unde in metaphysica est unum primumAU; om. O subiectum contentivum omnium de quibus considerat metaphysicusAO; metaphysica U, sed sub isto subiectoAU; modo O continentur multa alia subiecta de quibus metaphysicus determinat. Sicut in metaphysica sunt multae demonstrationes et conclusionesAU; enim metaphysicus multas demonstrationes et etiam conclusiones apprehendit O, ita sunt ibi multa subiecta particularia contenta sub primo suo subiecto appellando ‘primum subiectum’ idAU; sunt in idem O quod est subiectum universale inAU; ostensibile ita O illa scientia continens omnia alia subiecta in illa scientiaAU; illius scientiae O. EtAO; om. U quia illud subiectumAU; illa sunt O universale imperfectum continet sub se entia nobilissima, hinc est quod metaphysica est scientia perfectissima, quia sub suo subiecto continentur nobilissima de quibus ipse determinat.

63 Contra: si ens in communi sit imperfectissimum inter omnia et ens in communiAU; communi vere O inest primae causae quae est ens perfectissimum, ergo ens imperfectissimum inesset enti perfectissimoAO; perfectissimum inesset enti imperfectissimo U. Videtur enimAO; om. U quod oporteatAU; oportet O concedere conclusionem, quia inter omnia ens est imperfectissimum. IncluditurAO; includit U enim in quolibet ente quamcumqueAO; enti quantocumque U imperfectoAU; imperfectionem O; ideo quodlibet ens aliquamAO; aliam U perfectionem addit supra ens in communi.

64 Ad aliudAU; aliud dicendum O quod species specialissimae faciantAU; faciunt O speciem in intellectu et non alia communia adAO; sicut U species. Ideo dico, ut dicebaturAU; dicetur O, quod ensAO; om. U non intelligitur perAO; in U suam speciem, sed per speciem sui inferioris. Et quando arguiturAU; sed quando dicitur O in contrarium, dico quod non sequitur ex hoc quod illud inferius habeatAU; habeat aliquam O speciem in intellectu prius quam ens sit notum, quia, ut dictum est in positione, ens est simul notum cognitione distincta, quando inferius est notum cognitione confusa.

65 Ad aliud principale, quando Philosophus dicit quod definitum est notius quamAU; quam sit O sua definitioB, , I, 1, 184b10, dicendum quod hoc est verum loquendo de rebus ipsis. Dicit enim Commentator super illud verbum quod illud quod significat nomen est notius apud intellectum quam illud quod significat definitioBAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8A, sed ex hoc non sequitur quod definitum sit notius nobis quam pars definitionis. Licet enim homo sit notius nobis quam animal rationale, tamen non est prius notum nobis quam animal. Animal enim est magis confusum quam sit animal rationaleAO; possibile U.

66 Contra istud: secundum Commentatorem primo huius commento quinto super illud idemAU; om. O verbum in hoc sermone fecitAO; facit U comparationem inter species et suas causas secundum imaginationemBAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8E. Et postea dicit quod sunt tres modi compositionis, scilicet compositio speciei ex suis causis et compositio generis ex suis #O 112ra speciebus, et utraque istarum compositionum est notior apud intellectum quam partes; tertia est compositio individui ex suis partibus, scilicet quae sunt secundum qualitatem, et ista compositio est notior apud sensum quam partesBAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8E–F. #U 113va Haec ille. Ex istis habetur quod Philosophus ibiAU; om. O facit comparationem inter speciem et suas causas, quando dicit quod nomenAU; definitum O est notius quam definitio. Habetur similiter quod tale compositum est notius apud intellectum quam partes. Ex istis sequitur quod definitum sit notius quam sint partes definitionis, quod est negatum.

67 Ad istud dico quod definitum esse notius quam partes definitionis potest intelligi dupliciter: uno modo quod definitum sit notius quam partes definitionisAO; om. U divisim ita quod definitum sit notius hac parte divisim et illa parte divisim, verbi gratia quod homo sit notius animali et similiter rationali. Et iste intellectus est falsus nec sic intelligit Commentator, quia certum est quod animal est magis nobis notum quam homo ex prioribus dictis Philosophi. Similiter hoc dicit Avicenna, ubi prius, dicens quod cognitio generis est prior cognitione speciei, quia cognitio partis definitionis prior est quam cognitio definiti, quia cognitioneAU; per cognitionem O definitionis cognoscitur a nobis quid sit definitumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 8). Haec illeAO; om. U. Secundo modo potest intelligi quod definitum sit notius quam partes simul et coniunctim acceptae, et hoc est verum, quia partes definitionis simulAU; simul acceptae vel O coniunctae, licet ambae sint magis confusae et magis notae nobis, constituunt tamen unum minus confusum quam sit alia pars definitionis et unum minus notum nobis, quia animal etAU; om. O rationaleAO; possibile U simul coniuncta mutuo se restringunt et neutrum remanet ita confusum inAU; in alio O coniuncto, sicut prius erat divisim. Vel aliter potest dici ad istam propositionem ‘definitum est notius quam suae partes’ quod hoc est verum de partibus definitionis naturalis. Naturalis enim definit per materiam et formam, quae sunt partes compositi et minus notae nobis, etAU; sed O metaphysicus definit per magis confusaAU; confusa magis et nobis magis nota O, cuiusmodi sunt genus et differentia.

68 Si dicas quod differentia est convertibilis cum specie et per consequens non est magis confusa nec magisAU; minus O nota, si sit aliqua talis differentia concedenda estAO; concedi U conclusio.

69 Ad aliud principale patebit in responsioneAU; per responsionem O ad quartamAU; secundam O quaestionem.

70 Ad aliud dicendum quod Philosophus primo Posteriorum, quando dicit quod particularia sunt nobis notioraBArist., Anal. post., I, 2, 71b33–72a5, intelligit de cognitione sensitiva. UndeAU; Unde ipse O sic exponit se ipsum in littera: ‘dico autem ad nos priora proxima sensui; sunt autem longiora universalia, maxime autem proxima singularia’BArist., Anal. post., I, 2, 72a1–5. Vel aliter quodAO; faciliter quam U per ‘universalia’ ibi non intelligit universalia per praedicationem, sed intelligit per ‘universalia’ propositiones universales in demonstratione, cuiusmodi sunt principia aliarumAU; aliqua et O demonstrationum quorum notitia habetur per experimentum ex inductione multorumAU; multarum O singularium. Et talia universalia sunt a sensu remotissima etAU; remotiora et a O nobis minus nota. Quod ibi intelligaturAU; unde quod ipse intelligat O per ‘universalia’ propositiones universales, patet ex processu suo, quia ibidem intendit exponere illam particulam positam in definitione demonstrationis ‘demonstratio est ex prioribus et notioribus’, et certum est quod Philosophus non intelligit ibi demonstrationem esse ex prioribus et notioribusAU; om. O propositionibus.

71 Ad aliud, quando Philosophus dicit secundo Metaphysicae quod universalissimaAU; universalia O sunt nobis difficillima ad cognoscendumBArist., Metaph., II, 1, 993a30–b11, ipse intelligit per ‘universalissima’ illa quae sunt universalia in causalitate #U 113vb eo modo quo Deus est causa omnium universalis.

72 Ad aliud potest dici quod hoc disiunctum ‘ens vel non ensAO; om. U’ non est magis confusum quam ‘ens’.

73 Ad aliud dico quod probat quod singularia sunt primo nota cognitione sensitivaAO; summa U et hoc est verum.

74 Ad aliud, quando arguiturAU; accipitur O ab Avicenna quod species non est notior quantum ad intellectum quam individuum, potest dici quod hoc solvitur per illud quod sequiturAU; sumitur O in auctoritate. SequiturAU; sumitur O enim ibi talis expositioAU; exceptio O: nisi communicaverit vis sensibilis interiorBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 10). Et quia vis sensibilis semper communicat in nobis cum actu intelligendi, ideo per istam expositionemAU; om. O potest haberi quod ordo sit inter speciem et individuum quantum ad actum nostrum intelligendi. Vel aliter potest responderi perAU; per unam O auctoritatem Commentatoris primo huius commento quadragesimo octavo, qui dicit quod comparatio inter comprehensibiliaAU; apprehensibilia O ab intellectu et a sensu, scilicet quod prius apudAO; habet U intellectum est magis universale, prius apud sensum est magis particulare, non verificaturAO; variatur U nisi quando accipitur in respectu communis apprehensionisBAverr., In Phys., I, comm. 48, f. 30C. Unde AvicennaAU; ante O negat comparationem inter singulare et speciem quantum ad intellectum, et hoc respectu communis apprehensionis, et forte hoc potest esse quiaAO; quod U singulare non apprehenditur ab intellectu communi apprehensione, sed indirecte et discursive.

75 Ad aliud patebit in responsione ad aliamAU; tertiam O quaestionem.

76 Ad ultimum dico quod Philosophus intelligit ibi de universalibus complexis et non de universalibus secundum praedicationem.

77 Contra: proboAO; Ad secundam quaestionem U quod cognitio distincta magis confusi nonAU; non semper O sit simul cum cognitione alicuiusAU; om. O minus confusi, quia si ens non cognoscatur nisi simul cognoscendo aliquod inferius ad ipsum, puta homo vel asinus, #O 112rb quaero an sit eadem cognitio qua ens cognoscitur et qua homo cognoscitur vel alia. Si sit eadem cognitio, tunc oporteret quod cognitio confusa et distincta essent eadem cognitio. Similiter ista duo essent eademAO; om. U, scilicet cognoscere hominem et cognoscere ens. Si sit alia cognitioAO; om. U, tunc intellectus simul haberet duos actus intelligendi.

78 Item quod homo distincte cognoscatur in primo instanti inAU; om. O quo species imprimitur in intellectu probo, quia pro illo instanti obiectum et species sufficienter sunt in actu et similiter omnia quae requiruntur ad movendum intellectumAU; modum intelligendi O et intellectus pro illo instanti est sufficienter dispositus, ergo in illo instanti intelligitAU; intelliget O ita distincte hominem sicut in quocumque instanti futuro.

79 Item si in primo instanti intellectionis species hominis duceret in cognitionem entis in communi, eodem modo faceret species asini et per consequens species hominis et species asini ducerent in cognitionem eiusdem.

80 Ad primum istorum dico quod alia est cognitio secundum numerum quae habetur de homine et de ente. Illa enim cognitio non est actus intelligendi, sed habitus vel dispositio consequens ad actum intellectusAU; om. O; modoAO; unde U habitus vel dispositiones numerantur ab obiectis; ideo non sequitur quod intellectus simul habeat plures actus intelligendi.

81 Ad aliud dico quod in primo instanti intellectionis deficitAO; differt U dispositio a parte intellectus ad cognoscendum rem distincte. Intellectus enim noster non est dispositus sufficienter ad distinctam cognitionem alicuiusAO; actus U particularis nisi mediante cognitione alicuius confusi, quia ordinate intelligit illa quorum unum est natum ducere in cognitionem alterius. Unde sicut intellectus #U 114ra non est sufficienter dispositus ad considerandum sine habitu scientiae, ita non est sufficienter dispositus adAU; om. O cognoscendum particulare distincte nisi mediante illa dispositione quam acquirit prius cognoscendo confusum.

82 Ad ultimum concedatur quod, sive intellectus habeatAU; habuerit O in principio speciem hominis vel speciem asini vel cuiuscumque alterius, ducetur tamen in cognitionem eiusdem confusi, sed tamenAU; om. O alia estAU; erit O cognitio confusa de homine et de asino, quia aliud est cognoscere hominem in eo quod ens et cognoscere asinum in eo quod ens.

83 Tu dices: cognoscens hominem in eo quod ens non cognoscit de homine nisi entitatem in communi, quae est unum confusum; et illud idem confusum cognoscit de asino; ergo eadem est cognitio confusa de homine et asino.

84 Ad istud dico quod alia est cognitio cognoscendo absolute ipsumAO; hominem confusum U ens et cognoscendo ens de homine vel ipsum hominem in hoc quodAU; quod est O ens, et ita licet idem sit confusum nomen de homine et deAU; om. O asino, tamen cognoscere hominem in hoc quod ens est alia cognitio confusa quam cognoscere asinum in hoc quod ens.

85 Ad secundam quaestionem, quando quaeritur an causae sint nobis magis notae quam causata, quia Commentator videtur dicere quod non primo huius commento tertio, sic dicens: ‘illa quae sunt cognita apud nos primo de rebus naturalibusAU; materialibus O sunt composita causata ab elementis, et illa quae sunt ignota apud nos naturaliter sunt causae compositorum’BAverr., In Phys., I, comm. 3, f. 7C. Et commento quarto sic dicit: ‘universum est notius apud sensum, quiaAU; qui O est principium fidei, quam simplicia, quae sunt causae illius universi’BAverr., In Phys., I, comm. 4, f. 7I. Et commento quinto sic dicit: ‘res posteriores in esse, scilicet accidentia, sunt notiora apud nosAO; posteriores U quam causae’BAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8C. Et in eodem commento dicit quod species sunt notiores apud nos suis causis.

86 Propter istas auctoritates dico ad quaestionem distinguendo de cognitione sensitiva et intellectiva. Si quaestio quaerat de cognitione sensitiva, dico quod causatum est magis nobis notum quam suae causae, quia per Philosophum totum est notius nobis secundum sensum. Et hoc exponens Commentator dicit quod in hoc sermone fecit Aristoteles comparationem inter species compositas et suas causas, et dicit quod individuum compositum demonstratum est notius in sensu quam suae causaeBAverr., In Phys., I, comm. 5, f. 8D–E. Avicenna tamen dicit quod comparatio quantum ad sensum inter causas et causata, scilicet si causae et causata fuerint sensibilia, tunc non est magna prioritas vel posterioritas aliorum ad alia sensibilia. Cum autemAU; autem non O fuerint non sensibilia, tunc nullaAU; natura O eorum habebunt comparationem quantum ad sensumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15). Haec ille. Ex isto videtur quod non sit comparatio quantum ad sensum inter causas et causata secundum prius et posterius in cognoscendo. Et forte pro tanto dicit Avicenna quod non est magna prioritas, ubi causa et causatum sunt sensibilia, quiaAO; et U istud raro invenitur. Causae enim sensibilium ut in pluribus non sentiuntur. Tamen non negaret hoc omnem comparationem secundum prius et posterius.

87 Si quaestio quaerat de cognitione intellectiva, tunc dico quod est utAU; om. O sic, est ut non, quia in aliquo #U 114rb genere causae est causa notior nobis quam causato #O 112va et in aliquo genere causae estAO; om. U e converso; ideo oportet distinguere inter genera causarum. Causae enim rerum vel sunt extrinsecae vel intrinsecae. Si suntAU; sint O causae extrinsecae, tunc aliqua causaAU; cum aliquando causa causarum O est prius nobis nota quam causatum, aliquando e converso. Causas extrinsecas appello finem et efficientem. Istud sicAU; om. O ostendit Avicenna, ubi priusAU; primo Physicae suae sicut prius dicens O, quod quantum ad rationemAO; rem U contingit aliquandoAO; aliquam U causam prius cognosci quam causatum et quandoque scimus prius causatum et exAO; om. U eo pervenimus ad causamBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15). Exemplum primiAO; patet U: cum aliquis scierit quod materia est mota ad putrefiendumAU; putrescendum O, cognoscit quod febris eritAU; erit et aliquando e converso OBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 15).

88 Per hoc patet ad ultimum principale, ubi probatAU; probatur O quod causae extrinsecae aliquando sunt prius notae quam causata, aliquando e converso.

89 Si loquamur de causis intrinsecis, cum causae intrinsecae cadunt in compositione rei, aut ergo sunt causae cadentes in compositione metaphysicali et quiditativa, et tales causae sunt notiores quantum ad intellectum nostrum quam causata, et tales causae sunt causaeAU; partes O definitionis et quiditatis, cuiusmodi sunt genus et differentia, de quibus probatum est prius quod sunt magis nota quam causata, quia sunt magis confusa quam causata.

90 Et per hoc patet ad quartum principale, quando probatur auctoritate Avicennae quod partes definitionis quae se habent in ratione causae formalis sunt nobis notiores quam definitum.

91 Si sint causae quae caduntAU; cadentes O in compositione artificiali, tunc dico quod causae sunt notiores nobis quam causata, sicut probatur per tertium argumentum principale ex dicto Commentatoris, qui dicit quod causae rerum artificialium sunt cognitiores apud artificem quam causataBAverr., In Phys., I, comm. 3, f. 7D.

92 Si sint causae intrinsecae cadentes in compositione naturali, aut ergo sunt causae universales secundum praedicationem, sicut materia in communi et forma in communi sunt causae universales secundum praedicationem, aut sunt causae particulares.

93 Si sint causae universales secundum praedicationem, tunc sunt prius nobis notae quam causata sint nobis distincte nota. Cognitio enim nostra incipit a confusis. Et per hoc patet ad secundum principale, quando probatur secundum Commentatorem quod oportet incipere in ordine doctrinae a cognitione causarum universalium.

94 Si sint causae particulares cadentes in compositione naturali, tunc dico quod causata sunt prius nobis nota communi apprehensione quam causae, cuiusmodiAU; cuiusmodi causae O sunt haec materia etAU; om. O haec forma.

95 Et per hoc patet ad illasAU; alias O auctoritates Commentatoris quae probant quod causae rerum sint ignotaeAU; sunt ignoratae O apud nos naturaliter. Intelligit enim de causis particularibus ex quibus constituuntur res naturales.

96 Sed pro primo argumento principali sciendum quod dupliciter est aliquid notum apud intellectum nostrum, aut communi apprehensione aut secundum argumentationem. De ista duplici notitia habetur a Commentatore primo huius commento quadragesimo octavo, ubi dicitur quod aliquid est prius in cognitione per collationem, et est illud quod est notum per argumentationem, et aliquid est prius notum apud intellectum in respectu communis apprehensionisAU; om. OBAverr., In Phys., I, comm. 48, f. 30B–C. Consimilis distinctio videtur haberiAO; habere U abAU; de O Avicenna primo Physicae suae capitulo primo, ubi dicit quod aliquid potest cognosci per aliquod suorum accidentium vel per aliquod suorum generumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 16). Et isto modo potest compositum cognosci, etsi non cognoscantur simplicia ex quibus componitur. Talem cognitionem appello communem apprehensionem. Et postea innuit quod alia #U 114va est cognitio quae provenit ad essentiam compositi, cum aliquis noverit esse suae substantiaeBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 16). Et talem cognitionem appellat Commentator, ut videtur, cognitionem secundum argumentationem.

97 Per hoc ad primum principale, quando arguiturAU; accipitur O ab Avicenna quod simplicia sunt prius nobis nota quam composita, dico quod loquendo de communi apprehensione quae est de aliquo per sua accidentia vel per sua genera, quod simplicia non sunt prius nobis nota quam composita sintAU; sunt O communi apprehensione nota, similiter nec causae naturales intrinsecae necAO; et U particulares. Loquendo tamen de cognitione per argumentationem quae pervenit ad essentiam, tunc dico quod necesse est simplicia et causas intrinsecas et particulares naturalium prius esse nobis notas, antequamAU; quam O causata sint nobis nota illa notitia quaAU; ut O per argumentationem et collationem pervenit ad essentiam et ad notitiam esse substantiae. Et hoc intelligit Avicenna, quando dicit quod composita non sunt nobis nota, nisi simplicia sint prius nobis nota. Intelligit enim de notitia per argumentationem et collationem quae pervenit ad essentiamAU; om. O et ad esse substantiae.

98 Ad alias rationes principales patet per dictaAU; dictum O in positione. #O 112vb

99 Ad tertiam quaestionem, quando quaeritur utrum eadem sint nobis primo nota et naturae primoAU; om. O nota, primo oportet videre quid appelletur a philosophisAO; Philosopho U naturae notum. Istud enim tripliciter accipitur apud auctores. Primo modo dicitur illud esse primo naturae notum quodAU; quia O secundum naturam suam magis est cognoscibile, licet nosAO; non U minus cognoscamus illud. Et sic intelligit Philosophus secundo Metaphysicae, ubi PhilosophusAU; om. O dicit quod intellectus noster se habet ad manifestissimaAU; manifesta O in natura sicut oculus vespertilionis ad lucemAU; lumen O solisBArist., Metaph., II, 1, 993b9–11, ubi dicit Commentator commento primo quod difficultas in rebus quae suntAU; est O in fine veritatis, scilicet in primo principio et in principiis distinctis a materia, sitAU; fit O ex nobis, non ex illis, quoniam, cum sint abstracta, sunt intellecta in se naturaliter et non intellecta quoniam nos facimus ea intellecta, sed quia sunt in se intellectaAO; om. UBAverr., In Metaph., II, comm. 1, f. 29B. Haec ille. Isto modo loquitur Themistius super primo Posteriorum, ubi sic dicit: res autem in natura sua non sunt notiores nisi in natura sua, et ipse non ponitAO; pendunt U per hoc quodAU; quod nos O cognoscimus eas et inclinamur in eas, sed earum apprehensio est per veritatem et secundum illud quod res in natura sui quamvis non appareat nobis. Haec ille.

100 Ex istis patet quod illud dicitur esse notum et manifestum in natura quod secundum naturam suam estAO; om. U magis cognoscibile, licet a nobis non cognoscatur, sed ut dicit Themistius, apprehensio eius est per veritatem. Per hoc intelligit quod talia sunt magis cognoscibilia in natura sua, quia magis vera, et sic loquitur Philosophus secundo Metaphysicae, ubi ostenditAU; dicit O quod primum ens est primum verum, quia unumquodque sicut se habet ad entitatem, ita ad veritatemAU; veritatem ita ad entitatem OBArist., Metaph., II, 1, 993b30–31. Unde licet talia non sint a nobis nota, non minus sunt cognoscibilia secundum veritatem nec sunt minus vera, quia secundum quod dicit Commentator secundo Metaphysicae commento quarto, quanto aliquid magis fuerit perfectumAU; fuerit perfectior O in esse, tanto magis erit perfectum in essendo verumBAverr., In Metaph., II, comm. 4, f. 30E.

101 Secundo modo #U 114vb dicitur illud primoAU; esse O notum naturae quod prius intenditur a natura. Isto modo exponit Avicenna primo Physicae suaeAO; om. U capitulo primo sic dicens: res communes non sunt magis notae quantum ad naturam, hoc est quia non sunt res quas natura intendit ut perficiatAU; proficiat O esse inAconi.; in esse OU ipsisAU; ipsas OBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 8). De tali notitia exAU; et O intentione naturae habetur ab eodem Avicenna primo Physicae suae capitulo decimo quarto, ubiAO; ubi sic U dicit quod motus partium terrae per quosAU; quem O diffunduntur in substantiam graniAO; suam essentiam U et augmentant ipsum non sunt nisi attractiones virtutum latentium in granis ex licentia, permissioneAconi.; praemissione U; vel promissione O vel nutuAU; motu O creatoris, qui est excelsusBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 14 (ed. Van Riet, 126). Et postea dicit quod natura, licet non habeat discretionem, tamen opus suum facit propter finemBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 14 (ed. Van Riet, 129). Haec ille. Ex istis accipio quod natura dirigitur ex nutuAU; motu O creatoris, quasi haberet notitiam finis intenti. Ex hac proprietate dicitur illud esse magis notum naturae quod magis est intentum a natura. De ista intentione naturae loquitur PhilosophusAU; Philosophus primo huius O, quando dicit materiam appetere formamB, , I, 9, 192a22–23, ubi dicit Commentator commento quadragesimo primo primi huiusAU; om. O: ‘haec est perfectio divina maxima, cui omnia entia appetunt assimilariAO; assimilare U et ex qua appetunt acquirere secundum quod natura eorumAU; sua O potest. Unde materia innata est appetere se assimilare primo principioAU; om. O secundum quod potest’BAverr., In Phys., I, comm. 81, f. 46C–D. Et infra dicit quod omne ens diligit se permanere, sed materia diligit se induereAO; inducere U formam post aliamBAverr., In Phys., I, comm. 81, f. 46F. Haec illeAO; om. U. Ex istis accipio quod in omnibus rebus naturalibus est delectatioAU; dilectio O et appetitus naturalis ac si omnia naturalia haberent cognitionem illius quod naturaliter appetunt. Propter hoc dicit Avicenna illud esse notum naturae quod est intentum a natura.

102 Tertio modo dicitur aliquid notum naturae, quia est illud a quo natura incipit operari, quasi natura cognosceret illud ex quo faceretAU; illa ex quibus facit O res naturales procedendo a magis notis sibi ad minus nota ad modum quo artifex procedit faciendo artificialia. Sic loquitur Commentator primo huius commento tertio, ubi dicit quod causae suntAO; sunt nobis U notiores apud naturam, quia natura facit composita ex causis. Unde videtur quod causae sunt notiores apud naturam, sicut in artificialibus causae sunt notiores apud artificem. Si ergo nos ageremus res naturales, tunc causae essent notiores apud nos, sed quia nosAU; om. O non habemus agere eas, ideo dispositio in eis apud nos est contraria #O 113ra dispositioni in rebus artificialibusBAverr., In Phys., I, comm. 3, f. 7D. Haec illeAO; om. U. Ex isto patet quod aliquid dicitur notum naturae, quia est illud ex quo natura operatur.

103 Per hoc ad quaestionem, si quaeriturAU; fiat quaestio O de primo noto naturae secundum primum modum, scilicet quod magis est cognoscibile secundum suam naturam, tunc dicendum quod nulla eadem sunt naturaeAU; naturae primo O nota et nobis primo nota, quia causae primae rerum sunt notae naturae primo et sunt nobis ignotae, secundum quod probant multae auctoritates allegatae. Verumtamen aliqua quae sunt isto modo primo nota naturae in genere determinato possunt esse nobis prius nota sicut sunt naturae primo nota. Unde illud quod est simpliciter primo notum in natura est primum verum, scilicet prima causa, quae est nobis ignota. Tamen aliquid est primo naturae notum in genere determinatoAO; om. U, sicut in mathematicis, et illud idem est #U 115ra nobis primo notum in illo genere. Et hoc dicit Commentator primo huius commento secundoAO; primo UBAverr., In Phys., I, comm. 2, f. 6M, secundum quod allegatum est; similiter septimo Metaphysicae commento decimoAO; quarto U, sic dicens: ‘processus doctrinae in omnibus scientiis praeterquam in mathematicis est ex eisAU; his O quae sunt maioris cognitionis apud nos et minoris apudAU; quoad O naturam’BAverr., In Metaph., VII, comm. 10, f. 160I–K.

104 Si fiat quaestio de notoAU; nota O naturae secundo modo, scilicet quod est prius intentum a natura, tunc dico quod illud quod est primoAO; om. U intentum a natura absolute est nobis minus notum, quia tale est primus finiumAU; finis O qui primo inter omnia intenditur a natura. Verumtamen illud quod primoAU; om. O intenditur a natura in istis generabilibus et corruptibilibus est illud quod a nobis est primoAU; prius O confuse notum secundum intellectum, quia huiusmodiAU; huiusmodi enim O est species specialissima, secundum quod ostendit Avicenna primo Physicae suae capitulo primo, ubi probat quod natura non intenditAU; intendit principaliter O esse generis neque esse individui, sed esse ipsius speciei.

105 Si fiat quaestio de noto naturae tertioAO; illo U modo dicto, tunc dicoAO; om. U quod illa quae sunt sic magis nota naturae sunt nobis minus nota, cuiusmodi sunt prima principia rerum naturalium, puta materia et forma, quae sunt nobis minus nota quam composita, ista tamen principia sunt sic magis nota naturae quod natura incipit operationemAU; operari O ex his principiis et ex his principiisAU; om. O facit res naturales.

106 Per hoc ad argumenta. Ad primum concedo quod in mathematicis sunt eadem nobis primo nota et naturae. Illa tamen non sunt primo nota naturae absolute, sed sunt primo nota naturae inter omniaAU; omnia illa O quae sunt illius generis, scilicet inter omnia mathematica, cuiusmodi sunt communes animi conceptiones. Et quando Philosophus dicit quod non sunt eadem nobis magis nota et naturaeAU; magis nota naturae et nobis O magis notaB, , I, 1, 184a18, ipse intelligit de illis notis naturae quae sunt primo etAU; om. O absolute nota naturae inter omnia nota naturae, et non de quibuscumque notis naturae in quocumque genere determinato.

107 Ad aliudAO; om. U principale dico quod Avicenna pro tanto dicit naturam incipere a communibus et simplicibus sicut disciplinamBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 17), quia natura primo inducit formas universales, deinde particulares, secundum quod dicit Commentator secundo Metaphysicae commento tricesimo tertio, ubi dicit quod materia primo recipit formam universalem et postAU; postea O mediante forma universali recipit formas alias usque ad individualesB, , I, comm. 17, f. 14K. Et sic disciplina incipit primo a confusis procedendo ad particularia, sed non sunt eadem communia a quibus incipit natura et a quibus incipitAU; om. O disciplina, quia natura incipit a causis communibus, disciplina incipit a principiisAU; praedicatis O communibus, cuiusmodi sunt genera et transcendentia. Ideo non sequitur quod eadem communia suntAU; sint O primo notaAO; notae U naturae et primo nobis nota. Ista autem a quibus sic incipit natura operari dicuntur naturae nota tertio modo etAU; om. O, ut dictum est, illa non sunt primo nobis nota. Oportet tamen quod illa sint nobis nota, antequam composita sint nobis nota illa cognitione quae pervenit ad essentiam, cuiusmodi cognitio appellatur a Commentatore primo huius commento quadragesimo primo cognitio per collationem seuAU; seu per O argumentationemBAverr., In Phys., I, comm. 48, f. 30A–C.

108 Ad aliud principale, quando #U 115rb arguiturAU; accipitur O secundum Avicennam quod compositum est illud quod appetitur a natura, dico quod intenditAU; dicendum quod ipse intelligit O per ‘compositum’ speciem specialissimam et non individuum determinatum. Et huic non obstat dictum Philosophi, quando dicit quod compositum est magis notum secundum sensumB, , I, 1, 184a24–25, quiaAO; om. U ipse intelligit ibi per ‘compositum’ individuum signatum.

109 Ad aliudAU; aliud principale O dico quod species est magis nota naturae quam individuum. Et quando probatur contrarium quodAU; quia O individuum includit totam naturamAU; natura O speciei et plus, dico quod ista consequentia non valet ‘individuum includit totam naturam speciei et plus, ergo individuum est perfectius quam species’. Arguitur enim ab insufficienti, quia oporteret addere antecedenti quod individuum pro omni tempore includitAU; includeret O naturam speciei, quia ex quo natura speciei est incorruptibilis, cum individuum non includat semper naturam speciei, sed subAU; pro O tempore determinato, non potest #O 113rb argui ex hoc quod individuum sit perfectius quam species, quia isto modo posset probari quod ens per accidens esset perfectius quam ens per se, quia homo albus includit naturam speciei et plus, tamen ex hoc non sequitur quod tale ens per accidens sit perfectius quam ens per seAO; homo U. Concederem tamen quod nasus simus estAU; esset O perfectius quam nasus, quia nasus simus est ens per se includens maiorem perfectionem quam nasus tantum. Unde quia iste homo contingenter includit naturam humanam et non pro omni tempore, ideo non sequitur quod individuum sit perfectius quam species. Vel aliter dico quod, sicut duplex est compositio, methaphysicalis et naturalis (prima dicitur esse ex formis universalibus, cuiusmodi sunt genus et differentia, secunda ex materia et forma, quae sunt partes compositi), eodem modo sunt multae perfectiones in eodem, scilicet perfectiones formarum universalium, scilicet generum et differentiarum, et perfectiones partium naturalium, cuiusmodi sunt materia et forma. Licet ergo individuum includat totam perfectionem speciei quantum ad formas universales, cuiusmodi sunt genus et differentia, tamen non includit totam perfectionem speciei quantum ad materiam et formam et alias partes naturales, quia tota materiaAO; natura U speciei non est in uno individuo, similiter nec tota forma. Ideo arguitur ab insufficienti ad probandum quod individuum sit perfectius quam species.

110 Ad aliud dicoAU; dicendum O quod, sicut unumquodque se habet ad esse, sic se habet ad cognosci. Hoc est universaliterAO; naturaliter U verum de notitia quantum ad naturam primo modo dictam, quia unumquodque, sicut se habet ad esse, ita se habet ad esse cognoscibileAU; cognoscibile naturae O et ad esse verum. Tamen loquendo de cognitione nostra non oportet. Dicit enim Commentator quinto Metaphysicae commento primo: ‘in quibusdam artibusAO; cum quibusdam artificialibus U accidit utAU; quod O principia essendi sint eadem cum principiisAO; om. U doctrinae et in quibusdam non’BAverr., In Metaph., V, comm. 1, f. 101E.

111 Ad aliud principale dicendumAU; quod O. Concesso quod primum principium sit nobis primo notum inter omnia principia, cuiusmodi est ‘de quolibet diciturAU; scilicet de quolibet O esse vel non esse’, dico quod tale principium non est simpliciter prius notum naturae, licet posset concedi quod sit primo notum naturae in genere principiorum.

112 Ad aliud dico quod haec propositio est falsa ‘quanto aliqua sunt simpliciora, tanto sunt perfectiora’, quia #U 115va ens in communi est simplicissimum; tamen ipsum inter omnia est imperfectissimum. Similiter materiaAO; non U est imperfectior quam compositum et tamen est simplicior. Haec tamen propositio estAU; est simpliciter O vera ‘quanto aliquidAU; aliquid est O simplicius, tanto perfectius aliis exsistentibus aequalibusAO; essentialibus U’, quiaAU; et O si aliquid includat tot perfectiones, quot aliud, et cum hoc sit simplicius, sequitur necessario quod ratione illius simplicitatis estAU; erit O perfectius. Sic est de prima causa; ipsa enim includit perfectiones omnium et cum hoc sitAU; est O simplicissima. Ideo sequitur quod est perfectissima. Sic non est de materia nec de aliis confusis respectuAU; om. O particularium.

113 Ad aliud concedo quod causa finalis sit notissima naturae inter omnes causas, sed illa causa finalis est nobis ignota, quia illa causa finalis est causa omnium. Aliae sunt causaeAO; om. U finales nobisAU; nobis notae O propter quas nos operamur, sed illae non sunt primo naturae notae. Qualiter causa finalis posset esse notior naturae et perfectior ceteris causis, cum tamen ipsa inter omnes causas minorem entitatem videaturAU; videtur O habere, patebit secundo huius. Tamen ut sciatur quae causae sunt primo naturae notae, sciendum secundum Avicennam primoAO; om. U Physicae suae capitulo primo quod, sicut simplicia sunt minus nota naturae quam composita, ita causa materialis et formalis sunt minus notaeAO; est minus nota U naturae quam causatum loquendo de ‘noto naturae’ primo modo dicto, scilicet quod magis est cognoscibile secundum suam naturam. Appellando tamen ‘notum naturae’ tertio modoAU; om. O, scilicet illud ex quo natura incipit facere naturalia, tunc causa formalis et materialis sunt prius notae naturaeAO; nota U quam causata, secundum quod dicit Commentator. Causa vero efficiens secundum AvicennamAU; om. O duplex est, aut cuius esse est ut sit causa efficiens illius effectus ita quod illa causa habeat esse suum propter effectum, et tunc causatum est notius quantum ad naturam quam illa causa. Si vero sit causa efficiens cuius esse non est ut sit causa efficiens illius effectus, sed esse suum est in naturaAU; natura et O propter se ipsum, tunc illa causa efficiens est notior naturae quam causatum. Si fuerit causa finalis, tunc quaecumque fueritAU; est O causa finalis, ipsa est notior quantum ad naturam quam causatumBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 1 (ed. Van Riet, 16). Iste intellectus est Avicennae de notitia quattuor causarumAU; om. O quantum ad naturam primoAconi.; primae U; om. O Physicae suae capitulo primo. #O 113va

Quaestio 6

1 Quaeritur utrum ens sit univocum ad decem praedicamenta.

2 Quod non, probo per auctoritates et rationes. Per auctoritatesAU; auctoritates primo O: quinto Metaphysicae capitulo de diverso dicit enimAU; om. O Philosophus quod diversa genere necAO; ut U resolvuntur ad invicem necAO; ut U ad unum aliquodAU; aliquid OBAverr., In Metaph., V, 8, 1018a9–15; ergo nihil unumAU; om. O est eis commune.

3 Item Commentator quinto Metaphysicae capitulo de elemento: ‘generalissima non habent genus dictum de eisAO; om. U nisi genus dictum multipliciterAO; materia U’BAverr., In Metaph., V, comm. 4, f. 106F.

4 Item septimo Metaphysicae commento quinto decimo: ‘ens non dicitur de substantia et aliis entibus aequivoce pure neque univoce, sed dicitur de eis secundum quod alia attribuuntur eisdem’BAverr., In Metaph., VII, comm. 15, f. 165E. Et infra dicitAU; dicit quod O: ‘dicere unumquodque praedicamentorumAU; praedicamentum O esse ens derivatur ab esse, sed esse nonAU; om. O secundum unam et eandem intentionem est in unoquoque eorum’BAverr., In Metaph., VII, comm. 15, f. 165G.N“Item septimo . . . unoquoque eorum” transposuit post “Item Philosophus secundo De anima: unum et ens dicuntur pluribus modis” O.

5 Item septimo MetaphysicaeBAverr., In Metaph., VII, comm. 38, f. 190Ecommento tricesimo octavo reducitur ad inconveniens quod hoc nomen ‘unum’ non dicetur multipliciter, sed univoce.

6 Item octavo Metaphysicae commento quintoAU; om. O: ‘ens #U 115vb dicitur aequivoce de substantia et accidente’BAverr., In Metaph., VIII, 5, f. 213H.

7 Item septimo Metaphysicae commento secundo: ‘hoc nomen ‘ens’ principaliter significat et simpliciterAU; significat primo et principaliter O substantiam et secundario alia praedicamenta’BAverr., In Metaph., VII, comm. 2, f. 153F.

8 Item duodecimo Metaphysicae commento vicesimo primo: ‘hoc nomen ‘ens’ non demonstratAO; denotat U elementum commune praedicamentis, sed unumquodque eorum’BAverr., In Metaph., XII, comm. 21, f. 307E .

9 Item CommentatorAO; Item U ibidem commento vicesimo tertio: ‘hoc nomen ens non dicitur deAU; de decem O praedicamentis univoce’BAverr., In Metaph., XII, comm. 22, f. 307K.

10 Item Philosophus secundo De anima: ‘unum et ens dicuntur pluribus modis’BArist., De an., II, 1, 412b8–9.

11 Item tertio Metaphysicae commento sexto decimo dicit Commentator quod quaestionesAU; conclusiones O quaeAO; om. U contingunt Parmenidem et Melissum, qui non intellexerunt per hoc nomen ‘unum’ nisi unam intentionem, dissolvunturAO; dissolventur U per hoc quod haec nomina ‘unum’ et ‘ens’ dicuntur multipliciter, secundum quod Aristoteles contradixit Parmenidi in principio PhysicorumBAverr., In Metaph., III, comm. 16, f. 58L–M. Haec ille.

12 Item Avicenna Physica sua tractatu secundoAU; suo O capitulo secundo ostenditAO; ostendit Avicenna U quae nomina sunt dubia vel quasi aequivoca sicut ‘ens’. Ostendit enim quod ‘ens’ sit huiusmodi nomen dubium vel quasi aequivocum et non ‘motus’AU; quod motus non sit huiusmodi OBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 2 (ed. Van Riet, 182).

13 Item quarto MetaphysicaeBArist., Metaph., IV, 1, 1003b dicit Philosophus quod ens dicitur multis modisBArist., Metaph., IV, 2, 1003a33–34, ut dicit Commentator commento secundo quod ens estAO; om. U de nominibus quae sunt media inter univoca et aequivocaBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65E. EtAU; om. O ex hoc sequitur quod ens non sit univocum.

14 Item tertio MetaphysicaeBArist., Metaph., III, 3, 998b21–27; ostendit Philosophus quod ens non sit genus. Et idem dicit Philosophus quarto eiusdemAU; secundo Metaphysicae OBArist., Metaph., IV, 3, 1005a109–b2 approbans, ut videtur, rationes factas ad hoc in tertioAU; rationes factas ad hoc in tertio, ut dicitur O. Si tamen ensAU; om. O esset univocum ad praedicamentaAO; praedicta U, ipsum esset genus.

15 Item Porphyrius: ‘si quis omnia entia vocet, aequivoce nuncupabit’BPorph., Isag., cap. (ed. Minio-Paluello, 12).

16 Item Philosophus septimoAO; quinto U Metaphysicae: ‘accidentia non sunt entia nisi quia entis’BArist., Metaph., VII, 1, 1028a18–20. Si tamen ens esset univocum substantiae et accidenti, accidens ex se sufficienter esset ensAU; accidens O.

17 Item decimoAO; octavo U Metaphysicae commento secundo dicit CommentatorAO; om. U: ‘illud quod significat hoc nomen ‘unum’ de eis de quibus diciturAU; om. O, non est idemAU; illud O dictum univoce; apparet enim quod dicitur de eis modis diversis’BAverr., In Metaph., X, comm. 2, f. 251D–E. Et ibidem super illam litteram unum dicitur sicut elementum et causaBArist., Metaph., X, 1, 1052b9–10 dicit Commentator quod dispositio de uno est sicutAU; sicut dispositio O de elemento, causa et aliis quae dicuntur primo et secundoBAverr., In Metaph., X, 2, f. 251F. Per hoc intelligit, ut videtur, quod unum sit analogum et per consequens non estAU; esset O univocum et per consequens nec ens.

18 Item decimoAO; octavo U Metaphysicae commento octavo Commentator dicit quod Avicenna ignoravit differentiam inter hoc nomen ‘ens’ quod significat genus et quod significat unum. Quod enim significat unum est accidens et quod significat genus significat unumquodque praedicamentorum decemAU; om. O multipliciter, quiaAU; quia in O praedicamentis non est aliquidAU; aliquod O commune ita quod unum etAO; quod U ens sint tamquam genus, quoniam si ita esset, tunc hoc nomenAO; nomen quod U ‘unum’ non significaret illud quod significat in praedicamento substantiae aut qualitatis aut quantitatis prima significatione et sine medioBAverr., In Metaph., X, 8, f. 257G. Haec illeAU; om. O. Ex ista auctoritate videtur quod ens significet aequivoce unumquodque decem praedicamentorum sine medio et quod non significatAU; significet O aliquod commune ipsis.

19 Item in praedicamentis singularium incomplexorum significatAO; om. U substantiam, qualitatemAU; om. O aut quantitatem etc.; ergo nullum incomplexum significat commune ad praedicamenta.

20 Item Avicenna primo Metaphysicae suae capitulo quarto et quinto Metaphysicae capitulo quinto videtur dicere quod ens sit analogum ad decem praedicamenta.

21 Item Algazel Metaphysica sua tractatu primo ostendit quod ens non sit univocum nec aequivocum, sed medium inter aequivoca et univoca et idcirco ens vocatur nomen ambiguumBAlg., Metaph., tract. 1 (ed. Muckle, 26).

22 Ad #U 116ra principale arguitur per rationes. Si ens sit univocum ad decem praedicamenta, tunc ens aliam rem extra animam #O 113vb significaret; etAU; sed O hoc est falsum, quia illa res neque esset causata neque incausata. Similiter neque esset substantia neque accidens, quia substantia non est res communis ad decem praedicamenta, similiter nec accidens.

23 Item omne univocum quod est commune ad multa potest primaria divisione dividi per duo membra; sedAU; om. O ens dividitur primo in decem; ergo ipsum non est univocum. Istam rationemAU; quaestionem O facit Algazel Metaphysica sua tractatu primotract. 1 (ed. Muckle, 25).

24 Item si ens est univocum ad decem praedicamentaAO; om. U, aut ergo per se ipsum descenderet in praedicamenta aut per aliud. Non per se ipsum, quia tunc ens de se esset substantia, sed hoc est falsum. Si per aliud, tunc sequitur quod illud aliud esset non ens et per consequens ens descenderet in praedicamenta per nihil. Similiter illud aliud aut esset in unoAU; nullo O praedicamento aut commune ad multa. Si commune ad multa, quaerendum est de illo alio quomodo descendat in praedicamenta, et erit processus in infinitum. Si sit in unoAU; nullo O praedicamento, tunc in praedicamento substantiae erit aliquid ita commune sicut substantia, quia ens non descendit in substantiam per aliquid inferius ad substantiam.

25 Similiter si ens descenderet in substantiam per aliquid aliud, illud aliud esset constitutivum substantiae et per consequens substantia constitueretur ex ente et alio, etAU; om. O tunc genus generalissimum posset resolvi in duos conceptus simpliciores quam ipsum sit, et tunc videtur quod genus generalissimum haberet genus supra se.

26 Item si ens esset univocum ad omnia de quibus dicitur, tunc esset univocum primae causae et causatis et per consequens ens esset de intellectu primae causae. Quaero ergo an prima causa solum includat entitatem aut entitatem cum addito. Si solum includat entitatem, tunc inAU; om. O prima causa non esset aliquid per quod differret ab homine, quia non differt ab homine ex hoc quod ens. Si includat entitatem etAO; per U aliquidAU; om. O aliud, tunc sequitur quod in prima causa estAU; erit O compositio. Hoc est contra Avicennam multotiens octavo Metaphysicae suae.

27 Item si ens esset univocum, tunc aliquid esset univocum differentiisAU; differentiae O et per consequens differentiaeAO; differentia U in aliquo convenirent. Ex quo sequitur quod differentiaeAO; differentia U non differrent se ipsis, sed per alias differentias, et sic essetAU; erit O processus in infinitum in differentiis.

28 PraetereaAOU; Praeterea MvP2007 si ens essetAU; sit OMvP2007 univocum adAU; ad decem OPerger praedicamenta, illud quod significat aut est de essentia substantiae etAO; om. U aliorum praedicamentorum aut non. Si non, sit de essentia ipsorumAU; om. O tunc sequiturAU; sequeretur OMvP2007 quod ens significabitAU; significaret OMvP2007 aliquod accidens essentiaeAU; sed OMvP2007. Hoc est contra Commentatorem in multis locis, ubiAU; ubi Commentator OMvP2007 increpat Avicennam imponens ei quod ipse dixit ens et unum significare accidentia rerum. Istud improbatAU; probat O quartoAO; decimo U Metaphysicae commento tertioBAverr., In Metaph., IV, comm. 3, f. 67B–E; et decimoAU; quarto O Metaphysicae commento quintoBAverr., In Metaph., X, comm. 5, f. 255B.

29 Si dicatur quod ens significet aliquid quod est de essentia substantiae; substantia igitur autAO; seu substantia ergo accidens U addit aliquid supra ens aut nihil. Si substantia nihil addatAU; nihil O, sed includatAU; includit O ens sine addito, tunc est nihil in substantia per quod distinguatur a quantitate. Si dicatur quod substantia includat ens et aliquidAU; aliquod OMvP2007 aliud additum, tunc significatum generis generalissimi non esset simplex, sed compositum, sicut significatum generisAO; generis generalissimi non esset simplex, sed compositum, sicut significatum generis U intermedii. Similiter illud additum esset ens et per consequens infra significatum generisAU; om. O generalissimi bis includeretur #U 116rb ensAOU; ens MvP2007.

30 Dicitur hic quod substantia non addit super ens nisi modos essendi. Unde improprie dicitur esse additio, quia modus essendi non est infra illud cuius est modus. Ens enim non descendit in praedicamenta per differentias essentiales, sed per modos essendi, cuiusmodi modiAU; om. O sunt modus per se stantis et modus dependentis.

31 Contra istud: sive sit additio propria vel impropria, si substantia includat ens, aut includit solum ens aut ens et aliquid plus. Si solum ens, redit argumentum quod substantia nihil includitAU; includat O per quod distinguaturAU; distinguitur O a quantitate. Si includatAU; includit O ens et plusAU; aliud O, ergo compositum, ut prius, et cum illud plus sit ens, sequitur quod bis includit ensAU; esse O.

32 Item de eo quod dicitur, quod non addit nisi modos essendi, istud concedit propositum, quia modus essendi non est infra essentiam illius cuius est modus; ergo infra essentiam substantiae non invenitur nisi ens solum et per consequens nihil est ibi per quod distinguatur a quantitate.

33 Item circumscriptis omnibus modis essendi a substantia, adhuc manet completa essentia substantiae infra quam non sunt tales modiAU; modi essendi O; ergo substantia sic intellecta non includit nisi ens. Eodem modo arguoAU; arguit O de quantitate et per consequens totum quod includiturAU; inclusum O infra essentiam substantiae est infra essentiam quantitatis.

34 Similiter substantia non significat aggregatum #O 114ra ex re et modo essendi; ergo modus essendi est extra significatum scientiae. Si ergo substantia non addat supra ens nisi modumAO; modos U essendi, sequitur quod idem sit significatum substantiae et quantitatis.

35 Item si generalissimum non addatAU; addit O supra ens nisi modum essendi, eadem ratione nec differentia, quia differentia est ita simplex sicut genus. Cum ergo tota essentia hominis sufficienter constituatur ex generalissimo et differentiisAU; differentia O, tunc homo non includitAU; includeret O nisi ens, quia homoAU; sufficienter O constituitur ex generalissimo et differentiisAU; differentia O et nullum illorumAU; eorum O includit plus quam ens per responsionem.

36 Item quod substantia non addatAU; addit O solum modum essendi proboAU; probatur O, quia substantia includit illud per quod distinguitur a quantitate; illud necAO; nisi U est ens in communi nec solusAU; om. O modus essendi.

37 De eo quod dicitur, quod ens non descendit in praedicamenta nisi per modumAO; modos U essendi, contra: ens non descendit per aliquid inAU; in aliquid per O suum inferius nisi per illud quod est constitutivumAO; constitutum U eiusdem; sed modus essendi non constituit essentiam substantiae, quia non est infra essentiamAU; essentiam substantiae O; ideo dicitur quod ens ex se descendit in praedicamenta. Contra: si ens deAU; ex O se esset substantia, repugnaret eiAU; sibi repugnaret O esse accidens. Similiter si ex se descenderetAU; descendit O in praedicamenta, tunc ex se esset multiplicatum et per consequens non esset univocum. Similiter ens de se habet minorem unitatem quam unitatem generis, quiaAU; et O per responsionem ens est univocum et non est genus, sedAU; om. O quod ex se habet praecise minorem unitatem quam generis, non habet ex se unitatem generis.

38 Ad principale: si ens esset univocum ad decem praedicamenta, igiturAO; illud U non prius competeret uni praedicamento quam alteri et sicAU; per consequens O substantia non esset priusAU; plus est O ens nec magis ensAU; om. O quam accidens. Probatio consequentiae, quia si ens sit univocum adAU; ad decem O praedicamenta, ergo ens seAO; de U toto includitur in quolibet praedicamento. Sed quando totaliter includitur in quolibet praedicamento, tunc non magis est res unius praedicamenti includens ipsum quam res alterius, et per consequens substantia non magis essetAU; erit magis O ens quam accidens.

39 Praeterea minor unitas praeciseAU; entitas praecisa O accepta excludit maiorem, sed unitas ordinis vel proportionis est minima unitas et possibile #U 116va est quod talis unitas inveniatur inter aliqua, ubi non est maior unitas, sed inter quaecumque inveniatur talis modica unitas, illa conveniunt in entitate, sed talis unitasAU; om. O proportionis vel ordinis est minor unitas quam illa unitas quae requiritur ad univocationem, ergo inter illa, ubi praecise talis invenitur unitas, non est unitas univocationis, sed inter illaAU; aliqua O quae conveniunt in ente est talis modica unitas, ergo aliqua habent unitatem in ente inter quae non est unitas sufficiens ad univocationem et per consequens ens non est eis univocum.

40 Praeterea si ens esset univocum ad omnia, eadem ratione entitas, sed hoc est falsum, quia cum entitas non sit ita commune sicut ens, oporteret quod entitasAO; ens U esset aliquod contentum sub ente. Aut ergo entitas addit aliquid supra ens aut nihil. Si nihil addatAU; om. O, tunc ergoAU; om. O non est contentum sub ente. Nec potest dici quod aliquid addatAU; addit O supra ens, quia entitas est magis abstractum quam ens et abstractum non addit aliquid in significandoAO; in significato aliquid U super contentum suum.

41 Item si ens esset univocum, tunc posset contrahi per aliquid coniunctumAU; aliquod adiunctum O. Aut ergo illud contrahens esset ens aut non ens. Si ens, ergo in illo extremo contracto ens semel exprimeretur et iterum daretur intelligi. Si sit non ens, tunc ens posset contrahi ad non ens, sed hoc est distrahi et non contrahi.

42 Item si sic, ensAU; esset univocum O esset aliquod quattuor praedicamentorum, sednecAU; nec est O genus nec differentiaAO; definitio U nec proprium nec accidens.

43 Item si esset univocum, praedicareturAU; sic tunc patent O in quid et tuncAU; per consequens O esset genus.

44 Item nihil est univocum suo opposito; sed ens vere praedicatur de suo opposito, quia nisi oppositum entis esset ens, non esset intelligibile; ergo ens de aliquo praedicatur ad quod non est univocum. Si dicatur quod ensAO; aliquid U sit univocum suo opposito, quia ens est huiusmodiAU; om. O, tunc talis praedicatio #O 114rb esset vera ‘ens est suum oppositum’, quia sua conversa est vera.

45 Item si sicAU; ens sit univocum O, eadem ratione ‘unum’ est univocum. Quaero ergo utrum ‘ens’ etAO; om. U ‘unum’ significent omnino idem vel non. Si non, tunc unum non esset ita commune sicut ens. Si sicAU; sic tunc O, hoc esset nugatio ‘ens unum’. Similiter hoc est contra Avicennam in principio septimiAU; om. O Metaphysicae suaeBAvic., Metaph., tract. 7, cap. 1 (ed. Van Riet, 349).

46 Praeterea si sicAO; om. U, illud quod primoAU; om. O significatur per ‘ens’, aut esset prima causa aut aliud a prima causa. Si esset prima causaAO; sic U, tunc non vere praedicaretur de aliis a primo. Si sit aliud, ergo esset causatum et per consequens non esset commune ad primam causam. SimiliterAU; Similiter tunc O aliud a primo fuissetAU; esset O coaeternum primo.

47 Praeterea si ens essetAU; sit O univocum ad omnia de quibus praedicatur, tuncAU; igitur O aliquid esset univocum enti rationis et naturae, quod est inconveniensAO; om. U.

48 Ad oppositum: per Philosophum septimo PhysicorumAU; huius OB, , VII, 4, 248b7–9; in aequivocis non est comparatio; sed secundum ens fit comparatio; ergo est univocum. Probatio assumpti, quia per Philosophum septimo MetaphysicaeBArist., Metaph., VII, 1, 1028a10–b2 substantia est magis ens quam accidens. Hic fit comparatio secundum entitatem.

49 ItemAU; Praeterea O unius scientiae unum est subiectum; sed ens in communi est subiectum metaphysicae; ergo ipsum non est aequivocum, sed univocum. Assumptum patet secundum Avicennam primo Metaphysicae suae, qui dicit quod ens inquantum ens est subiectum metaphysicaeAO; om. UBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 2 (ed. Van Riet, 13). Similiter Algazel primo Metaphysicae suae propositione secunda dicit quod subiectum scientiae divinae est idAU; illud O quod est communiusAU; communis O omnibus, scilicetAO; secundum U esse simpliciter vel absoluteBAlg., Metaph., pars prima, prop. secunda (ed. Muckle, 4); sed nullum praedicamentorum est communiusAU; communis O omnibus; ergo illud quod est subiectum metaphysicae est communius quam aliquod praedicamentorumAU; praedicamentum O.

50 Item intellectus habet unum primumAO; primo U obiectum; sed nullum praedicamentum est primumAO; primo U obiectum intellectus; ergo aliquod commune #U 116vb ad praedicamenta est primum obiectum intellectus. Illud commune non est nisi ens vel aliquidAU; aliquod O convertibile cum ente.

51 Item si ens esset aequivocum, tunc contingeretAU; contingit O errare circa primum principium, quia ens est unus terminus ex quo constat primum principium.

52 Item PhilosophusB, , I, 2, 185b23–25 reducit Parmenidem et MelissumAU; per idem O ad hoc inconveniens quod ens non esset ens; quod non esset inconveniens, si ens esset aequivocum.

53 PraetereaAU; Item O totiens dicitur esse, quotiens ens. Si tunc ens esset aequivocum, ergo esse esset aequivocumAU; om. O. Cum ergo hoc verbum ‘esse’ ponatur in qualibet propositioneAU; in qualibet propositione ponatur hoc verbum est O implicite vel explicite, sequereturAU; sequitur O quod quaelibet propositio esset aequivoca.

54 Item Avicenna primo Metaphysicae suae facit hanc consequentiam: ‘si omniumAU; omne O entium esset principium, primi principii esset principium’BAvic., Metaph., tract. 1, cap. 2 (ed. Van Riet, 14) . Sed haec consequentia non valeret, nisi ens univoceAU; om. O distribuitur pro omnibus. Ergo oportet quod ens sit univocum ad omnia.

55 Item quod ens importet conceptum distinctum a conceptu cuiuscumque praedicamenti et per consequens erit univocum probo, quia impossibile est quod idem conceptus sit certus et dubius de eodem; sed aliquis potest esse certus de aliquo quod sit ens, et esse incertus utrum sit substantia vel accidens; ergo alius est conceptus entis quam substantiae vel accidentis. Assumptum patet, quia antiqui erant certi quod primum principium erat ens; tamen dubitaveruntAO; dubitarent U utrum esset substantia vel accidens.

56 Item quod ens sit univocum ad primam causam et ad aliamAU; alia O probo, quiaAU; om. O auferendo ab homine omnes imperfectiones ita quod nihil relinquatur nisi quod perfectionisAO; perfectius U est, tunc illud quod relinquitur est eiusdem rationis in prima causa et in homine et per consequens aliquid est unius rationis in prima causa et in nobis; illud videtur esse ens.

57 Item substantia convenit cum quantitate a parte rei magis quam cumAO; om. U chimaera velAO; sed U saltem aliqua est convenientia inter substantiam et quantitatem quae non est inter substantiam et chimaeram; sed a quacumque modica unitate potest accipi unitas conceptus; ergo ens importat unum conceptum in substantia et quantitateAU; om. O.

58 Item per Philosophum primo huiusB, , I, 7, 191a12–14 tria sunt principia et non plura; sed secundum Commentatorem illa tria principia inveniuntur in omnibus praedicamentis; ergo aliquid invenitur univoce in decem praedicamentis.

59 Item nisi aliquid esset univocum primae causae #O 114va et istis inferioribus, sequeretur quod nos non possemus aliquam notitiam habere de prima causa, quia obiectumAU; [] O intellectus nostri et phantasma cum intellectu agente non possunt inducere in cognitionem alicuius quod est proprium soliAO; substantiae U primae causae; ergo oportet quod inducant in cognitionem alicuius quod est commune sibi et aliis. Aliter enim non possemus habere aliquamAO; aliquam aliam U cognitionem de Deo. Si ergo illi communi imponatur nomen, illud sitAU; erit O univocum.

60 Item Philosophus secundo MetaphysicaeBArist., Metaph., II, 1, 993b20–30 probat quod primum ens sit primum verum, et intelligit per ‘primum ens’ primam causam. Et facit tale argumentum: quando aliquid inest aliquibus univoce, maxime inest illis quod est causa quareAO; qualiter U aliisAU; illis O inest. Et per hoc probat quod prima causa sit primum verum. Sed iste modus arguendi non valeret, nisi aliquid univoceAU; primo O competeret primo uno, scilicet primae causae, et aliis.

61 Item Philosophus tertio Metaphysicae dicit quod ens non est genus, quia est commune tam generi quam differentiisBArist., Metaph., III, 3, 998b21–27. Si tamen aequivoce conveniret generi et differentiis, tunc posset esse genus illoAU; eo O sensu quo convenit generi, licet non sit genus eo sensu quo convenit differentiis.

62 Praeterea nisi ens esset univocum, haec propositio non esset intelligibilis ‘quidquid est praeter ens, est non ens’. Posito enim #U 117ra quod ens significaret substantiam, oporteret quod iste esset intellectus ‘quaecumqueAO; quemcumque U substantia estAU; om. O praeter substantiam, est non ens’ vel esset aliquis talis intellectus ‘quaecumque substantia estAU; om. O praeter quantitatem, est non ens’, quarum quaelibet est non intelligibilis.

63 Item quartoAU; decimo O Metaphysicae dicit Commentator, et hoc commento secundo,AO; Philosophus U quod una ars considerat de ente et illud ens non estAO; nisi U aequivocum, sed est de nominibus mediis inter univoca et aequivoca.BAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65D–E Ens sic acceptum non significat substantiam nec quantitatem nec aliquod praedicamentorum, quia nullum illorum est medium inter univocum et aequivocum. Ergo Commentator intelligit ibi quod metaphysica pertractat de enteAU; ente in O communi ad praedicamenta et quod illud non sit pure aequivocum. Ergo aliqua unitas maior quam inAU; om. O aequivocis reperitur in significato entis et per consequens ab ista potest accipi aliqua univocatio.

64 Item si ens non esset univocum, ista non contradicerent ‘nihil est’ etAU; om. O ‘aliquid est’, quia stant simul ‘nulla substantia est’ etAU; et tamen O ‘aliquid est’.

65 Item ens dividitur in ens actu et ensAU; ens in O potentia primaria divisione; sed ens actu non invenitur solum in uno praedicamento; ergo ens importat aliquodAU; aliquid O commune ad multa praedicamenta a multo fortiori. Similiter per Philosophum quarto MetaphysicaeBArist., Metaph., IV, 2, 1004b15–17 enti, inquantum estAU; om. O ens, sunt quaedam propria, et ea sunt de quibus est philosophi perscrutareAU; pertractare O veritatem, ubiAO; ut U dicit Commentator commento quinto quod sophistae considerant de ente consideratione universaliBAverr., In Metaph., IV, comm. 5, f. 70H; sed istud universale circa quod considerant metaphysicus et sophista non est substantia neque quantitas; ergo oportet quod illud sit aliquidAU; om. O commune istis.

66 AdAOU; Ad MvP2007 quaestionem dico quod duplex est univocatio, una quae est vocis in comparatione ad significatum solum, alia ubi cum univocatione vocis ad significatum est univocatio illius significati respectu contentorum. Primum univocumAU; Univocum primo modo dictum OMvP2007 dicitur univocum ambiguum; univocum secundo modo dictum dicitur univocum purum. Ista distinctio habetur in suo simili a Commentatore septimo Physicorum commento vicesimo quintoAU; sexto OMvP2007, ubi dicitur quod aequivocumAO; univocum U est duplexAU; duplex aequivocum OMvP2007: purum et ambiguumBAverr., In Phys., VII, comm. 26, f. 328G. Ad utrumque istorum modorumAO; modorum univoci UMvP2007 extendebat Philosophus nomen univoci in Praedicamentis, ubi dicitAU; dixit O quod univoca sunt quorum nomen commune est et ratio substantialis eademBArist., Praed., 1, 1a8–10, quia in utroque modo univoci inveniturAU; om. O una ratio substantialis, id est unum significatum. Quod illud sit univocum purum, ubi est univocatio vocis ad significatum et similiter significati respectu contentorum, non est dubium. De univoco veroAO; voci U sic dicto loquitur Algazel Metaphysica sua tractatu primo, ubi dicit quod nomen non est univocumAO; aequivocum U nisi quiaAOU; quod MvP2007 convenit suis appellatis multis eodem modoBAlg., Metaph., pars prima, tract. primus (ed. Muckle, 25). Ex hoc patet quod ad aliquamAOU; aliam MvP2007 univocationem non sufficit unitas significati, sed oportet quod significatum conveniat suis appellatis eodem modo; aliquaAOU; alia MvP2007 tamen est univocatio cui sufficit unitas vocis cumAU; cum ex O unitate significati, ut patet ex definitione univocorum in Praedicamentis.

67 Per istam distinctionem respondeo ad quaestionem. Si quaeratur an ens sit univocum purum, dico quod non, quia univocum purum appello, quando est univocatio tam vocis ad significatum quam significati ad contenta. EtAU; Sed OMvP2007 quod ens non sitAU; erit O huiusmodi, patet per Algazelem, #O 114vb ubi prius, ubi disputat istam quaestionem et adducit rationes ad utramque partem et postea respondet sic: si aliquis dixerit: ‘ex quo ens non est aequivocum, ergo est univocum’, respondebimusAOU; respondemus MvP2007 #U 117rb quodAO; om. U nomen non dicitur univocum nisi quia convenit suis appellatis eodem modo sine differentia potentiae et debilitatis sive prius et posterius, sicut animal homini et equo. Ens vero prius est substantiae, deinde quantitati et qualitati et ceteris praedicamentis mediantibus his duobus. Sic ergo accidit eis prius et posterius; diversitas autem potentiae et debilitatis accidit enti, quia esse motus, temporis et hyle debilius est quam esse aliorum. Haec ergo decem conveniunt in ente uno modo et differunt in enteAO; om. U alio modo, et propter hoc sunt media inter univoca et aequivocaBAlg., Metaph., pars prima, tract. primus (ed. Muckle, 25–26). Haec ille. Et intelligit istud de univoco perfecto et puro, cuiusmodi est animal. Unde dicit statim quod hoc nomen ‘ens’ vocatur nomen ambiguum eo quod aptatur omnibus.

68 IdeoAU; Et ideo OMvP2007 si in quaestioneAU; conclusione O extendatur nomen univoci ad univocum ambiguum, ubi est univocatio vocisAO; om. U ad significatum et non univocatio significati ad omnia contenta, sicAU; sicut O dico quod ens est univocumAOU; univocum MvP2007. Primum membrum, scilicet quod ens non sit univocum purum ita quod significatum compareturAU; suum comparatur O ad contenta eodem modo, sed ambiguum, probo per Avicennam Physica sua tractatu secundoAU; suo O capitulo secundo: ‘quia dubietas est, cum verbum est unum secundum intellectum, sed res quasAU; quam O significat intellectus diversificantur secundum prioritatem et posterioritatem in illo, sicut ens prius est substantiarum et postea accidentium, ideo ‘ens’ est nomen dubium et non ‘motus’, quia prioritas et posterioritas sunt secundum intellectum verbi ‘esse’, non secundum intellectumAU; intellectus O verbi ‘motus’’BAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 2 (ed. Van Riet, 182). Haec ille. Ex ista definitione nominis dubii, quod nomen dubium est, cum verbum estAU; sit O unum secundum intellectum, sed res diversificantur secundum prioritatem et posterioritatem in illo, cuiusmodi nomen est ‘ens’ per Avicennam, patet quod intellectus entis estAU; sit O unus. Ideo quantum ad hoc nomen dubium non dicitur, sed ideo dicitur nomen dubium, quia res diversificantur secundum prioritatem et posterioritatem in illo intellectu. Sic dico a parte ista quod ens est univocum non purum, sed ambiguum, quia res contentae sub ente diversificantur in ipso secundum prius et posterius. Quod patet per Commentatorem quarto Metaphysicae commento secundo, qui dicit quod novem praedicamenta attribuuntur ad esse substantiaeAO; om. U, quia sunt in uno ente quod est substantia modis diversisBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65E . Diversificantur enim secundum magisAO; maius U et minus, sicut hoc nomen ‘substantia’, quae dicitur de formis et deAU; om. O individuo. Propter istum ordinem praedicamentorum in ente secundum prius et posterius, secundum magis et minus, dico quod ens non estAO; om. U purum univocum.

69 Et si quaeras a qua unitate a parte rei accipitur univocatio quae ponitur in significato entis, dico secundum quod dicitAU; om. O Commentator duodecimo Metaphysicae commento vicesimo nono, ubi dicit quod principia omnium sunt eadem secundum assimilationemBAverr., In Metaph., XII, comm. 29. f. 313E. Sic dico a parte ista quod ab unitate secundum assimilationem vel ex unitate proportionis vel ordinis potest sufficienter accipi univocatio significati ipsius entis. Ipsa enim non est univocatio pura et perfecta, ut dictum est, quia talis univocatio non est, nisi ubiAO; om. U est una forma, sicut estAU; om. O forma generis, sicutAU; secundum quod O dicit Commentator tertioAO; decimo U Metaphysicae commento decimo sic dicens: ‘unum et ens non sunt genera, sed utrumque habet differentiam unam propriam absque eo quod conveniantAU; convenit O in unam naturam, et impossibile est quod aliquid praedicetur praedicatione generis de rebus habentibus formas diversas quae non communicant in una forma numero’BAverr., In Metaph., III, comm. 10, f. 49B. Haec ille. Ex hoc patet quod ad unitatem generis requiritur una forma et una natura; sed non est tanta unitas correspondens univocationi entis; ideoAU; et ideo O non est univocum purum #U 117va et perfectum sicut genus.

70 Secundam partem positionis, scilicet quod ens sic sitAU; om. O univocum quod habeat unum significatum, probo per rationem Algazelis, ubi prius, quia quod actio non sit ens credibile est; tamen non estAO; ens U credibile quod actio non sit actioB Bprima pars, tract. primus (ed. Muckle, 25), ; #O 115ra cum ergo idem nonAU; om. O sit credibile et non credibile, sequitur quod aliud estAO; aliquid sit U significatum entis quam actionis. Sicut ipse arguit de praedicamento actionis, ita possum arguere de quolibet praedicamento alio.

71 Item istud patet ex modo loquendi auctorum ibidem, ubi allegantur in contrarium, quia quando probatur contra ParmenidemAU; per idem O quod haec sit falsa ‘tantum unum est’ accipiendo ‘unum’ pro substantia, oportet quod esseAU; est O in praedicamento intelligatur esse communiusAU; magis commune O quam substantia, quia si ensAU; ens ibi O in praedicamento non esset communius quam substantia, haec esset vera ‘tantum substantia est’ etAU; om. O tunc non valeret argumentum Philosophi contra Parmenidem.

72 Item quando Porphyrius dicit ‘si quis omnia entia vocet, aequivoce nuncupabit’BPorph., Isag., cap. (ed. Minio-Paluello, 12), si in subiecto non fiat distributio nisi pro rebus unius praedicamenti, talis propositio esset falsa, quia res unius praedicamenti non vocanturAU; nuncupantur O entia aequivoce. Oportet ergo quod in subiecto illius propositionis fiat distributio pro rebus multorum praedicamentorum.

73 Item alia est unitas minor quam unitas quae sufficit ad univocationem generis vel speciei. Ab illa unitate potest accipi aliquis conceptus unus, et per consequens, ubi est talis unitas, potest esse univocatio quae requiritur in comparatione vocisAU; vocis quae requiritur in comparatione O ad significatum.

74 Item quod ens non sit aequivocum ad praedicamenta sic quod substantia vel aliquod aliorum praedicamentorum sit suumAU; unum O primum significatum probo, quia secundumAO; per U Commentatorem quarto Metaphysicae commento secundo Philosophus vult declarare quod hoc nomen ‘ens’ non estAU; sit O aequivocum; si enim esset aequivocum, non consideraret de eo una arsBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65D–E.

75 PraetereaAU; Item in O eodem commento dicit: ‘manifestum est quod una scientia considerat de ente; et dispositio in hoc modo generisAU; om. O estAO; om. U sicut dispositio in genere quod dicitur univoce, quia praedicata essentialia inveniuntur in hoc genere quod dicitur multipliciter, sicut inveniuntur in genere quod dicitur univoce, sed hoc non invenitur in genere quod dicitur aequivoce’BAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 66A–B. Haec ille.

76 Ex istis patet quod ens non dicitur aequivoce et quod dispositio in tali genere est sicut dispositio in genere quod dicitur univoce, licet ipsum dicatur multipliciter. Oportet ergo quod ens non dicatur aequivoce pure, sed quod habeat unum significatum et quod illud significatum conveniat multipliciter praedicamentis, puta secundum prius et posterius, magis et minus.

77 Item eodem commento secundoAU; om. O dicit quod ens est unumAU; purum O genus et habet unam scientiamBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 66D. Nec potest dici quod Commentator loquitur de ente quod est substantia, quia ipse dicit in eodem commento quod ens neque dicitur univoce, sicut animal, neque aequivoce, sed medio modoBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65D–E; substantia veroAU; om. O dicitur univoce sicut animal. Et commento quarto dicit quod, licet ens et unum dicantur de multis rebus, tamen cognitio eorumAU; earum O non est multarum scientiarumBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65M. Et in textu dicitur quod ens dicitur multis modis et non aequivoceBAverr., In Metaph., IV, textus commenti 2, f. 64L. SedAU; Et O istae condiciones enumerataeAU; connumeratae O non competunt alicui uni praedicamento; igiturAO; om. U oportet quod illud unum genus de quo Commentator dicit esse determinandum quartoAU; decimo O Metaphysicae, sit unum commune ad praedicamenta et non aequivocum.

78 Item ad idem: duodecimoAU; 21 O Metaphysicae commento secundo dicit Commentator quod siAO; sive U ens demonstretAU; demonstrat O unum genus et unam naturam, quocumque modo sit, manifestum est quod substantia prior est ceteris. Prioritas enim invenitur in eodem genere et in diversis generibus quae dicuntur in respectu eiusdem rei utAO; nec U dicitur ens de decem praedicamentisBAverr., In Metaph., XII, comm. 2, f. 291B–C. #U 117vb Ex ista auctoritate patet quod praedicamenta possunt comparari in ente secundum prius et posterius, et per consequens aliquam unitatem realem habent in ente. Nec valet dicereAU; videtur O quod talis comparatio nonAU; om. O sit veraAO; una U comparatio, quia in eodem commentoAU; om. O dicit Commentator quod talis comparatio quae non est in eodem genere est vera comparatioBAverr., In Metaph., XII, comm. 2, f. 291H. Et postea dicit quod Themistius non intellexit illum locum, quia dimisit veramAO; unam U comparationem quam habet substantia cum aliis praedicamentisBAverr., In Metaph., XII, comm. 2, f. 291I–K. Ex istis patet quod praedicamenta habent unam realem entitatemAU; suam unitatem realem habent O in ente et per consequens aliquam univocationem.

79 IdeoAOU; Ideo MvP2007 breviter sic declaratis istisAU; om. O sufficit dicere pro forma quaestionis quod ens non est univocum purum et perfectum respectu praedicamentorum, quia significatum suum non eodem modo, sed secundum prius et posterius, convenit praedicamentis. Est tamen univocum imperfectum vel ambiguum, quia illi voci correspondet unum primum significatum, non obstanteAO; absolute U quod illud significatum non sit univocum respectu suorum contentorum, quia convenit eis secundum prius et posterius et secundum fortius et debilius, sicut ostendunt auctoritatesAO; auctoritates Perger; auctores U.

80 Ad primam auctoritatem principalem, quando dicitur quod diversa genere #O 115rb non resolvuntur in aliquod unum, concedatur quod praedicamenta non resolvuntur in aliquod unum, quia inAU; in illud O idem resolvitur aliquid ex quo componitur, sed ens non cadit in compositione alicuius quiditatis. Dicit enim Avicenna quinto Metaphysicae suaeAO; Metaphysica sua U capitulo sexto quod ens est praedicabile comitansAO; comutas U quiditatem, sed non constituit quiditatemBAvic., Metaph., tract. 5, cap. 6 (ed. Van Riet, 281); ideo nulla quiditas resolvitur in ens, quia ens non est pars componens quiditatem. Cum istis tamen stat quod ens sit commune ad praedicamenta.

81 Ad aliam concedo quod praedicamenta non habent genus nisi genus dictum multipliciter, quia dictum est quod significatum entis multipliciter convenit praedicamentis, id est multisAU; om. O modis diversis, puta secundum prius et posterius.

82 Ad alias duas auctoritates septimo Metaphysicae dico quod probant verum, scilicet quod ens non sit univocum purum ad praedicamenta.

83 Ad quintam acceptam ex octavo Metaphysicae dico quod aequivocatio duplex est, sicut univocatio. Est enim aequivocatio pura et ambigua, ut habetur septimo Physicorum commento vicesimo octavoAU; quarto OBAverr., In Phys., VII, comm. 26, f. 328F–I; . Similiter Philosophus eodem septimo dicit quodAU; secundum Philosophum septimo Physicorum O aliquae sunt aequivocationes multum distantes, scilicet quae conveniunt soloAO; sub U nomine, aliae habentAO; habentes U quandam similitudinem modicam, sicut homo dicitur de homine vero et de homine picto. Aliae sunt aequivocationes proximae aut propter convenientiam in genere aut propter aliquam similitudinem propinquam, sicut magisterAU; magister dicitur O de illo qui docet in scolis et de illo qui praeest domuiAU; praesens est domini OB, , VII, 4, 249a23–25. Et dicit Commentator quodAU; om. O, quia iste tertius modus latet valde, ideo non aestimantur esseAU; existimantur O aequivocaBAverr., In Phys., VII, comm. 31, f. 331I–K. Sic patet quod sunt tres modi aequivocationis, sed utAU; om. O dicit Commentator, aequivoca tertio modo dictaAU; om. O sunt valde propinquaBAverr., In Phys., VII, comm. 31, f. 331I. Huiusmodi aequivocatio tertio modo dicta, ubi est valde propinqua similitudo, invenitur inter rem significatam per ens et decem praedicamenta.

84 Ad sextam auctoritatem, quando accipiturAU; acceptam O ex septimo Metaphysicae quod ens simpliciter significat substantiam et secundario alia praedicamenta, dico quod extenditurAO; teneatur U ibi significare ad primum significatum entis et ad illaAU; om. O quae primo continentur sub suo significato. Unde extendendoAO; extendo U nomen significandi ad illa quae sunt primo contenta sub suo significato, #U 118ra sic dicit Commentator quod hoc nomen ‘ens’ simpliciter significat substantiam, quia illa res communis quam primo significat ens simpliciter etAU; om. O primo convenitAO; commune U substantiae et ex consequenti aliis praedicamentis.

85 Ad alias quattuorAU; decem O auctoritates dico quod probant quod ens non sitAU; ens non esse O purum et perfecte univocum, quia res quamAO; om. U significat, modis diversis, ut probatum est, convenit suis contentis; ideo nec est perfecte aequivocum nec perfecte univocum, sed ut dicit Commentator quarto Metaphysicae commento secundo, estAU; ens est O de nominibus mediis inter univoca et aequivocaBAverr., In Metaph., IV, comm. 2, f. 65D–E, id est perfecte univoca et perfecte aequivocaAU; aequivoca et univoca O.

86 Ad aliam auctoritatem, quando dicitur quod ens quod significat genusAO; om. U, significat unumquodque praedicamentorum sine medio, respondeo per verba illius auctoritatis. Coniungo enim ista simul, quod ens significet unum genus ad praedicamenta et quod significet unumquodque praedicamentorum. Ista duo non stant simul nisi extendendo nomenAU; actum O significandi ita quod ens dicatur significare non solum illudAU; om. O genus commune, sed prima contenta sub illo genere. Sic extendendo actum significandi concedo quod ens primo significatAU; significet primo O substantiam, quia illud genus quod est significatum entis primo dicitur de substantia. Vel aliter dicendum quod haec condicionalis est vera ‘si unum esset genus, non significaret substantiam prima significatione et sine medio’, quia si esset genus, aequaliter diceretur de substantia et aliis et per consequensAU; om. O non perAU; om. O prius de substantia. Et pro tanto dicit quod significat substantiam sine medio, quia ens in communi non descendit prius in aliquodAU; aliquid O commune ad substantiam quam in substantiam, quiaAO; quod U secundum Philosophum ens statim est substantia vel quantum etc.

87 Tu diceres: si ens dicatur significare substantiam, quia significatum entisAU; suum O dicitur de substantia sicut de contento, isto modo posset concedi quod animal significat hominem. Hic dico quod non sequitur, quia inter significatum entis et illa decemAO; quattuor UprimoAU; prima O contenta non est univocatio, sed quaedam latens aequivocatio, cuiusmodi non est inter animal et hominem. Ideo extendendo actum significandi dicitur quod ens significat substantiam, quia significatum entis convenit substantiae et aliis quodam modo aequivoce, sed significatum animalisAO; animalis quodam U aequaliter et univoce convenitAO; omnibus U suis speciebus.

88 Ad aliudAU; aliud dico O quod, si Avicenna dicat quod ens est analogumAU; alibi dicat ens esse ambiguum O, loquitur de analogia rei significatae per ens ad sua contenta quibus convenit secundum prius et posterius.

89 Ad ultimam auctoritatem dico quod Algazel intelligitAO; om. U quod ens neque sitAO; significat Uaequivocum perfectum neque univocumAU; univocum perfectum neque aequivocum #O 115va perfectum O, sed medium. Et pro tanto dicit quod est nomen ambiguum, quia est ibi aequivocatio latens et similiter univocatio latens; ideoAU; et ideo O potest dici univocum ambiguum vel latens.

90 Ad rationes: ad primamAU; primam dico O quod res quam significat ens in communi nec est causata nec incausata, sed est commune ad causata et incausata, sicut animal in communi nec est rationale nec irrationale, sed unum commune ad ista.

91 Ad aliud dico quod ens una divisione dividitur primarioAO; primaria U in duo membra; dividitur enim in ens actu et ensAU; ens in O potentia, similiter in unum et multum. Sed alia divisione dividitur primo in decemAO; quattuor U. Nec oportet quod ens primo dividatur in duoAU; om. O et quod mediantibus illis duobus dividatur in decem praedicamenta, sed aeque primo dividitur per unam divisionem in duo et per aliam divisionem in decem. Nec oportet quod illa divisio in decem contineatur sub alia divisione, sed suntAU; om. O divisiones coaequae.

92 Ad aliudAU; aliam O dico quod ens non descendit proprie in praedicamenta, quiaAO; quod U secundum Avicennam ens nulliusAO; ulterius U constituit essentiam, improprie tamen eo modo quo ens descendit in praedicamenta, non descendit in praedicamentaAU; om. O per alias differentias essentiales, sed descendit in illa per ipsamet praedicamenta. #U 118rb Verbi gratia, si animal esset de intellectu rationalis, tunc animal non descenderet in hominem per rationale. Quia ergo ens essetAU; cum igitur ens sit O de intellectu cuiuslibet, ideo non descendit in suum contentum per aliquid distinctum ab illo. Sed perAO; om. U illud idem in quodAU; quod ipsum O descendit, descendit in ipsummet. Unde ens descendit in substantiam per substantiam et non per aliud. Et ideo dicit Philosophus quod ens est statim quantum aut qualeAU; quale et O, quia non descendit inAU; in ista O praedicamenta per differentias, sed descendit in praedicamenta per ipsamet praedicamenta.

93 Ad aliud concediturAU; concedatur O quod ens sit univocum primae causae et causatis. Et quando accipitur quod tuncAU; om. O prima causa includeret ens et aliquid plus, dico quod aliquid includere ens potest esseAO; est U dupliciter, vel tamquam praedicabile constituens quiditatem eius vel sicut praedicabile comitansAO; commutans U quiditatem. Ista distinctio habetur ab Avicenna quinto Metaphysicae suae capitulo sextoBAvic., Metaph., tract. 5, cap. 6 (ed. Van Riet, 280). Primo modo dico quod ens non est de intellectu primae causae nec de intellectu alicuius, quia ens non est pars constituens quiditatem alicuius. Secundo modo ensAU; om. O est de intellectu primae causae et de intellectuAU; om. O cuiuslibet alterius. Comitatur enim essentiam cuiuslibet per seAO; per se et identitate U. Et quia isto modo est de intellectu cuiuslibet partis quiditatis, scilicet tam differentiae quam generis, ideo non constituit quiditatem alicuius et propter hoc non sequitur quod in prima causa sit compositio, quamvis ens sit de intellectu eius.

94 Ad aliud concedo quod ens sit univocum differentiis et quod differentiae in aliquo reali conveniunt. Cum hoc tamen stat quod differentiaeAO; om. U se ipsis distinguantur, quia non conveniunt in aliquo constituente quiditatem, sed conveniunt in unoAU; aliquo O comitante quiditatem, cum qua convenientia stat maxima diversitas quae potest in rebus inveniri, quia non est possibile quod aliqua sint ita diversa quod non conveniant in ente. Quod aliqua possunt sicAU; om. O convenire in ente et esse divisaAU; distingui O se ipsis ostendit Avicenna quinto Metaphysicae suae capitulo sexto, qui dicit quod numerus et color distinguuntur totis quiditatibus suis et tamen conveniunt in enteBAvic., Metaph., tract. 5, cap. 6 (ed. Van Riet, 281). Unde stant simul quod differentiaeAO; de U se totis distinguantur et tamen quod conveniuntAU; conveniant O in ente, quia totum distribuit pro partibus essentialibus vel aliis partibus integralibus, sed ens secundum Avicennam non est pars quiditatis, sed comitans quiditatemBAvic., Metaph., tract. 5, cap. 6 (ed. Van Riet, 281).

95 AdAOU; Ad MvP2007 aliud, quando arguitur per divisionem quod ens aut erit de essentia praedicamentorum aut non, de isto videtur esse controversia inter Avicennam et Commentatorem. Dicit enim Avicenna sexto Metaphysicae suae capitulo quintoAU; quarto O quod differentiaAO; differentia est UMvP2007 inter ens et rem, quamvis resAU; rem O non sit nisi ens, estAOU; om. MvP2007 sicut differentia quae est inter aliquid et comitans eiusBAvic., Metaph., tract. 6, cap. 5 (ed. Van Riet, 336). HicAO; hoc U videtur AvicennaAO; Avicennam U velle quod ens non sit de essentia, sed comitans essentiam. Item octavo Metaphysicae suae capitulo quarto dicit quod unum et ens accidunt quiditatiBAvic., Metaph., tract. 8, cap. 4 (ed. Van Riet, 399). Et eodem capitulo dicit quod ex ente non constat quiditas ad modum quo aliquid constatAU; constituit O ex constituente, sed est de comitantibusBAvic., Metaph., tract. 8, cap. 4 (ed. Van Riet, 401). Et capitulo quinto dicit quod in aliis a primo esse sequitur quiditatem et est praeter quiditatemBAvic., Metaph., tract. 8, cap. 5 (ed. Van Riet, 409–410). #O 115vb

96 Item AvicennaAU; om. OMvP2007 Physica sua tractatu primo capitulo quarto dicit quod intellectus entisAU; om. O est extra intellectum hominis, sed unaquaqueAOU; unaquaeque MvP2007 rerum in praedicamentis est subiectum entisAO; ente U et ens comitatur illamBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 4 (ed. Van Riet, 45). Haec ille.

97 Item Algazel Metaphysica sua tractatuAO; capitulo U primo dicit quod ens non est genus alicui quiditatiAO; alicuius praedicamenti U, sed est accidens omnibus quiditatibus aliunde eo quod non inest eis ex se ipsisBAlg., Metaph., pars 1, tract. 1 (ed. Muckle, 26).

98 Ex istis apparet quod ens non sit de essentia rerum, sed accidens essentiae. Sed contrarium huiusAU; om. O videtur. Quod probat Commentator contra Avicennam quarto Metaphysicae commento tertio increpans Avicennam, qui #U 118va aestimatAU; quia aestimavit OMvP2007 quod unum et ens significantAU; significent OMvP2007 dispositiones additasAO; adiectas U essentiae reiBAverr., In Metaph., IV, comm. 3, f. 67B. Illud idem videtur quod Philosophus probet inAU; probat OMvP2007 eodem quartoBArist., Metaph., IV, 2, 1003b26–27; , quia idem sunt unus homo, ens homo et homo; similiter quodAU; quia OMvP2007 substantia uniuscuiusque est una et ens non secundum accidensBArist., Metaph., IV, 2, 1003b32–33; . Istud idem dicit Commentator decimoAO; patet commento quarto U Metaphysicae commento quinto BAverr., In Metaph., X, comm. 5, f. 255B et octavo, ubi dicit Philosophus quod ‘unus homo’ non praedicat alterumAU; alterum aliquid OMvP2007 ab ‘homine’BAverr., In Metaph., X, comm. 8, f. 257I–K. Ex istis apparet quod ens et unum sint infraAU; sunt infra O; sunt intra MvP2007 quiditates rerum.

99 Ad ista concordandumAO; concordendum U; contorquendum MvP2007 dico quod ens non est accidens quiditatiAO; quiditati sed U, secundum quod Commentator imponit Avicennae, licet hoc videatur ex verbis eius. Unde Commentator arguit contra illum intellectum qui apparuit sibi ex verbis Avicennae, sed intellectus Avicennae est quod ens non sit pars constituens quiditates rerum, sed quod sit extra quiditatem rei, quia non est intra tamquam constituens, tamen ens per se et intime comitaturAU; constituit O quiditatem nec propter hoc voluit Avicenna quod ens esset accidens quiditati. Unde Commentator bene probat quod ens non sit accidens quiditatiAO; om. U et ille est intellectus Philosophi. Tamen neuter illorum intendit probare quod ens sit infraAOU; intra MvP2007 quiditatem sicut pars constituens ipsamAOU; ipsam MvP2007.

100 Ad aliud principale, quando arguitur quodAU; om. O ens se toto includitur in quolibet praedicamento et per consequens substantia non eritAU; est O magis ens quam accidens, dico quod haec est distinguenda ‘ens se toto includitur in quolibet praedicamento’ eoAU; ex eo O quod li ‘toto’ potest distribuere pro partibus essentialibus entis, et tunc est sensus ‘quidquid est de essentia entis, includitur in quolibet praedicamento’, et sic est propositio concedenda etAU; et sic O non valet consequentia ulterius ‘ergo substantia est magis ens quam accidens’. Aliter potest intelligi quod fiat distributio pro gradibus perfectionis, et tunc est isteAU; om. O intellectus quod omnesAconi.; omnis UO gradus perfectionis in entitate sunt in quolibet praedicamento, et haec est falsa, quia substantia habet plures gradus perfectionisAU; perfectionis in ente O quam accidens.

101 Ad aliudAO; om. U dico quod non est ita modica unitas rerumAU; realis O quin ipsa sufficiat ad unitatemAU; quiditatem O conceptus et significati univoci. Ideo accipitur falsum, cum dicitur quod unitas proportionis vel ordinis est minorAU; maior O unitas quam quae sufficit ad univocationem, et hocAU; om. O loquendo de univocatione ambigua vel imperfecta.

102 Ad aliud dico quod entitas non addit aliquid super ens. Cum hoc tamen stat quod entitas sub aliqua consideratione sit inferius ad ens, sicut illud ens quod significatur primo per hoc nomen ‘ens’ est inferius ad ens et tamen nihil addit super ens.

103 Ad aliud dico quod non sequitur quod ensAU; om. O sit aliquid decemAU; quattuor O praedicatorum, quia illa divisio praedicatorum in Topicis non est nisiAU; om. O de praedicatis quaeribilibus et dubitabilibus; huiusmodi non est ens, quia secundum Avicennam omnes homines imaginantur certitudinem entisBAvic., Metaph., tract. 1, cap. 5 (ed. Van Riet, 33). Vel aliter dico quod ens potest reduci ad praedicatum de genere.

104 Ad aliud potest dici quod non sequitur ‘ens est univocum, ergo praedicatur in quid’. Similiter ulterius non sequitur ‘praedicatur in quid, ergo est genus’. Unde substantia non continetur sub ente tamquamAU; sicut O sub genere, sed tamquamAU; sicut O proprium sub communi ad modum quo dicit Commentator quarto Metaphysicae commentoAO; capitulo U septimo quod principia substantiarumAU; scientiarum O particularium continentur sub primo principio non secundum collationemAO; collectionem U specierum sub genere, sed secundum collationem proprii sub communiBAverr., In Metaph., IV, comm. 7, f. 72K–L.

105 Ad aliud potest dici quod ens non praedicaturAU; praedicatur vere O de suo opposito eo modoAO; eod [] U quo habet oppositum. Unde haec est falsa ‘non ens est ens’ accipiendo subiectum inAU; sub O suppositione personali, et sic habet intelligi illud dictum Commentatoris duodecimo Metaphysicae commentoAO; capitulo U undecimoAU; nono O, ubi dicit quod non ens simpliciter neque habet esse neque imaginationemBAverr., In Metaph., XII, comm. 11, f. 297D.

106 Ad aliud dico quod unum et ens non significant #U 118vb omnino idem. Istud patet perAU; secundum O Avicennam principio septimiAU; primo septimo O MetaphysicaeBAvic., Metaph., tract. 7, cap. 1 (ed. Van Riet, 349) suae, similiter per Commentatorem primo huiusAO; post hoc U commento vicesimo primo, ubiAU; qui O dicit quod sermo ipsiusAU; om. O Lycophron #O 116ra fundatur super hoc quod hoc nomen ‘unum’ et hoc nomen ‘ens’ semperAU; om. O significant idem, quod non est verumBAverr., In Phys., I, comm. 21, f. 15B. Similiter Commentator quarto Metaphysicae commento tertioAU; tertio qui O dicit quod ens et unum significant eandem essentiam, sed modis diversisBAverr., In Metaph., IV, comm. 3, f. 67C; igiturAU; et ideo O hic non est nugatio ‘ens unum’. Propter istaAO; ita U dico quod ens et unum habent significata distincta.

107 Contra: illud per quod significatum unius distinguitur ab alio, scilicetAU; a O significato entis, aut est ens aut non estAU; om. O ens. Si sit ens, ergo per illud non distinguitur unum ab ente. Si sit non ens, tunc unum distingueturAU; distinguitur O ab ente per nihil. HicAU; huic O dico quod ille modus diversus per quem significatum unius distinguitur a significato entis est ens. Et cum hoc stat quod ens distinguaturAU; distinguitur O ab illo modo, quiaAU; et O sicut ens in communi distinguitur ab homine, ita distinguitur ens in communi ab illo ente. Et si quaeras per quid distinguitur ab illo, dico quod ens se ipso distinguitur ab illo, sicut ens se ipso distinguitur ab homine.

108 Ad aliud dico quod ens in communi est aliud a prima causa, et non sequitur propter hoc quod sit causatum, quia est commune tamAO; tamen U causae quam causato. Et quando accipitur quod tunc aliud a primo fuisset coaeternum primo, dico quod hoc non est inconveniens secundum philosophiam. Tamen sustinendoAO; sermocinando tamen U oppositum dico quod pro illo tempore pro quo non erat nisi prima causa, proAU; quod O tunc ens in communi non fuit aliud a prima causa, quia tunc non conveniebat nisi primae causaeAU; causae et ideo non sequitur quod aliud a primo fuit coaeternum primo O.

109 Ad ultimum uno modo conceditur quod ens sit univocum enti rationis et naturae, vel aliter dicitur negando consequentiam.

110 Contra ista: proboAO; probatio U quod substantia non sit magis ens quam accidens, quia per Avicennam sexto Metaphysicae suae capitulo tertio esse non variatur in fortitudine etAU; nec O debilitate nec recipit magis et minusBAvic., Metaph., tract. 6, cap. 3 (ed. Van Riet, 317); ergo substantia non est fortius nec magis ens quam accidens.

111 Item, secundum quod ostendit Avicenna eodem capitulo, esse per prius convenit causae quam causatoBAvic., Metaph., tract. 6, cap. 3 (ed. Van Riet, 318); et non oportet semper quod esse aequivoce conveniatAU; convenit O causae et causato; ergo esse potest variari secundum prius et posterius sine aliqua aequivocatione, cuius oppositum dictum est in positione.

112 ItemAU; item quod O substantia variatur secundum prius et posterius respectu inferiorum et tamen non aequivocatur; ergo variatio secundum prius et posterius in entitateAU; om. O nullam facit aequivocationem. Probatio antecedentis, quia homo est perfectior et priorAU; om. O substantia quam musca.

113 Item quarto MetaphysicaeBArist., Metaph., IV, 2, 1003a33–b10 Philosophus ipse ostenditAU; dicit Philosophus ostendens O quod ens non dicitur aequivoce de decem praedicamentis, sed multis modis, ut ad unum, ad modum quo sanum dicitur de signo sanitatis et de medicina et deAU; om. O homine sano; sed sanum nullam communem naturam importat homini et medicinae; ergo eodem modo ens nullam rem communem importat praedicamentis.

114 Ad primum istorum dico quod Avicenna intelligit ensAU; esse O non variariAO; variare U secundum magis et minus in rebus secundum quod aliquid dicitur proprie suscipere magis et minusAU; om. O, quia tunc reciperet comparationem proprie et per consequens posset proprieAU; bene O dici quod una res est entior alia, sicut diciturAU; dicit O quod est albiorAU; albior alia O. Unde ipse dicit quod esse inquantum esse non variatur in fortitudine et debilitate. Cum hoc tamen stat quod aliquo modo varieturAU; variatur O in fortitudine et debilitate et secundum magis et minus, et hoc plane dicit Algazel Metaphysica sua tractatu primo ostendens quod esse varieturAU; variatur O secundum fortius et debilius in tempore et motu etAU; et in aliis O permanentibusBAlg., Metaph., pars 1, tract. 1 (ed. Muckle, 26).

115 Ad aliud concedo quod esse aliqualiter aequivoce convenit causae et causato, non tamen perfecte aequivoce, sed quasi aequivoce. Isto modo loquitur Avicenna #U 119ra primo Physicae suae capitulo tertio, ubi dicit quod significatio entis, principii et unius est significatio quasi aequivocaBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 3 (ed. Van Riet, 41). Et dicit quodAU; om. O differentia inter aequivoca et univoca et quasi aequivoca declarata est in logicaBAvic., Liber primus nat., tract. 1, cap. 3 (ed. Van Riet, 41). Quod differentia secundum prius et posterius faciatAU; facit O talem aequivocationem patet secundum Commentatorem primo huius commento quinquagesimo sexto, ubi dicit quod aliquod nomen non dicitur univoce nec aequivoce, sedAO; om. U secundum prius et posterius, et estAO; om. U unus modorum nominisAU; om. O ambiguiBAverr., In Phys., I, comm. 56, f. 34A. Haec ille. HuiusmodiAU; cuiusmodi O nomen ambiguum, quia non est perfecte univocum, dico aliqualiter esse aequivocum. Similiter secundo huius commento tertio dicitAU; dicitur O quod definitio naturae non dicitur univoce neque aequivoce, sed secundum prius et posteriusBAverr., In Phys., II, comm. 3, f. 49I. Ex omnibus istis accipio quod differentia secundum prius et posterius #O 116rb impedit univocationem perfectam et per consequens aliqualem facit aequivocationem, licet imperfectam. Nec potest dici quod intellectus Commentatoris est isteAO; ita U quod vox priusAU; per prius O imponatur uni quam alteri et ideo non dicatur univoce. Tum quia, si sic, tunc voxAU; om. O diceretur aequivoce pure, sed ipse dicit quod nec dicitur univoce nec aequivoce. Tum quia ipse dicit ‘definitionem naturae nec dicit univoce nec aequivoce’ et non dicit illam vocem nec diciAU; dicitur O univoce nec aequivoce. Tum quia non est credendum quod philosophi deberent esse sollicitiAU; ita soliti O circa impositionem vocis, quae est omnino ad placitum, quia ita possibile est quod vox imponeretur prius accidenti, deinde substantiae, sicut e converso.

116 Ad aliud dico quod substantia non variaturAU; variatur nec O secundum prius et posterius nec secundum magis et minus respectu suarum specierum. Et quando accipitur quod substantia est perfectius ens quamAO; quod U accidens, dico quod ista comparatio fit in entitate et non in illo quod significatur per substantiam, et sub isto intellectu est haec concedenda ‘homo est perfectius ensAU; animal O quam musca’ faciendo comparationem in entitate etAU; om. O non in animalitate ita quod iste sit sensus: homo est perfectius animal, id est homo est animal, quod animal est ens perfectius quam musca. Isto modo dicit Avicenna Physica sua tractatu secundo capitulo secundoAO; primo capitulo primo U quod motus localis est prior aliis motibus, sed prioritas et posterioritas erunt secundum intellectum verbi ‘esse’, non secundum intellectum verbi ‘motus’, sicut dualitas quae est prior ternarietate secundum intellectum essendi et non secundum intellectum numerandiAO; om. UBAvic., Liber primus nat., tract. 2, cap. 2 (ed. Van Riet, 182). Haec ille. Sic dico a parte ista quod homo est perfectius ensAU; animal O quam musca faciendo comparationem secundum verbum essendi ita quod iste sit intellectus: homo est perfectius animal quam muscaAU; etc. O, hoc est: homo est animal, quod animal est ens perfectius quam muscaAO; perfectius quod animal est U, et nonAU; non secundum O quod fiat comparatio secundum animalitatem.

117 Ad aliud concedaturAU; conceditur O quod sanum non importat naturam communem medicinae et homini sano. Nec est simile quantum ad hoc de ente et sano, sed in hoc est simile quod, sicut haec vox ‘sanum’ dicitur per prius et posterius secundo modo aequivocationis de urina sana et homine sano, ita res significata per ens perAO; om. U prius convenit substantiae, deinde accidenti, et sicut ex una parte est aequivocatio pura, sic ex alia parte est aliqualisAO; alia U aequivocatio, licet imperfecta, et fortassis sola prioritas et posterioritas in significato entis respectu substantiae et accidentis non sufficit ad talem aequivocationem, sed quia cum hoc quod ens per prius dicitur de substantia quam de accidente hoc quod ens convenit substantiae est causa quare convenit accidenti et ista duo sufficiunt ad talem aequivocationem.

118 Ad argumentumAU; rationem O in oppositum dico quod omnes illae rationes probant quod ens habeat aliquod significatum commune magisAU; communius O quam substantia vel accidens. Cum hoc tamen stat quod illud significatum non conveniat univoce purae substantiae et accidenti, sed secundum prius et posterius, et quod conveniat accidenti ex hoc quod convenit substantiae et ista impediunt univocationem perfectam. Aliqui tamen aliter dicunt propter istas rationes ponentes univocationem in ente dicentes quod ens est #U 119rb univocum ad praedicamenta, tamen non est univocum differentiis, quia differentiae non conveniunt in aliquo superiori, sed isto modo non solvuntur illae rationes. EtAU; quia O quando probatur per rationes adAU; in O oppositum quod sit aliquodAU; aliquod primum O obiectum intellectus commune ad omnia et unum subiectum metaphysicae, certum est quod differentiae continentur sub primo obiecto intellectus. Aliter enim differentiae non essent intelligibiles. Similiter Philosophus tertio Metaphysicae dicit quod ens non est genus, quia praedicatur de differentiisBArist., Metaph., III, 3, 998b21–27; ergo aliquid est communiusAU; commune O differentiis. Similiter aliquis potest esse certus quod rationale est ens et dubitare utrum sit differentia hominis. Similiter aliter oporteret concedere omniAU; aliquo O sensu quod omne ens estAU; esset O rationale. Sicut ergo ens ponitur univocum aliis quam differentiis, itaAO; ideo U oportet quod sit univocum differentiis. Alii dicunt quod illaeAO; illa U rationes adAU; in O oppositum probant quod ens importet aliquem unum conceptum communem ad decem praedicamenta, etAU; sed O non probant quod aliqua res extra animam sit communis. Iste modus solvendi non valet. Tum quia nullus conceptus mentis est primumAO; primo U obiectum intellectus nec primum subiectum metaphysicae. Similiter unus conceptus est alicuius conceptus, quia non potest dici quod sit conceptus nullius. Si ergo conceptus sit #O 116va communis, ergo idAU; illud O cuius est ille conceptus erit commune. Similiter substantia est verior res extra animam quam accidens et per consequens non solum est verior conceptus substantiae quam accidentis, sed ista comparatioAO; operatio U fit secundumAU; per O rem extra animam. Similiter sciens de aliquo quod estAU; sit O ens, ignorans tamen utrum illudAU; om. O sit substantia vel accidens, hoc non est quia ipse scit aliquid esse talem conceptum, sed quia scit illud esseAO; om. U rem extra animam, ignorat tamen an sit substantia vel accidens. Ex istis apparet quod rationes factae ad oppositum probant quod ensAO; res U importatAU; importet O rem extra animam communem ad decem praedicamenta et non solum conceptum communem, et similiter quod ens sit commune differentiis sicut aliis entibus, prout dictum est in positione.